Taliban ban đầu tuyển mộ các tay súng mujahideen [thánh chiến], những người nhờ sự hỗ trợ của Mỹ đã đánh bại quân Liên Xô trong những năm 1980.
Đến năm 1994, Taliban trở thành một phe trong cuộc nội chiến để sau đó kiểm soát hầu hết lãnh thổ Afghanistan vào năm 1996 và áp dụng Hồi giáo theo cách diễn giải hà khắc, đồng thời dẹp bỏ các nhóm tôn giáo thiểu số khác.
Người thành lập và thủ lĩnh đầu tiên của Taliban là Mullah Mohammad Omar. Người này đã phải tìm nơi ẩn náu khi Taliban bị lực lượng do Mỹ dẫn dắt lật đổ sau loạt tấn công khủng bố 11/9/2001 ở Mỹ.
Thông tin về Omar được giữ bí mật đến mức khi người này chết vào năm 2013 mà người ngoài không hay biết, cho đến khi con trai ông xác nhận 2 năm sau đó.
Những thủ lĩnh khác của Taliban cũng kín tiếng tương tự.
Haibatullah Akhunzada
Được gọi là “Lãnh đạo của những người trung thành”, chuyên gia pháp lý Hồi giáo này là lãnh đạo tối cao, là người nắm quyền cao nhất trong các vấn đề chính trị, tôn giáo và quân sự của Taliban.
Ông Akhunzada giữ vai trò này sau khi người tiền nhiệm Akhtar Mansour thiệt mạng trong cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ ở khu vực biên giới Afghanistan-Pakistan năm 2016.
Trong suốt 15 năm, cho đến khi biến mất đột ngột vào tháng 5/2016, Akhunzada giảng dạy tại một đền thờ ở Kuchlak, một thị trấn ở vùng tây nam Pakistan, các cộng sự và sinh viên của ông nói với Reuters.
Akhunzada được cho là khoảng 60 tuổi và không biết nhân vật này đang ở đâu.
Akhunzada được cho là khoảng 60 tuổi
Mullah Mohammad Yaqoob
Là con trai của người sáng lập Taliban Mullah Omar, Yaqoob phụ trách giám sát các chiến dịch quân sự của Taliban. Báo chí địa phương nói rằng Yaqoob hiện đang ở Afghanistan.
Yaqoob được đề cử làm chỉ huy của phong trào sau nhiều ồn ào về việc kế nhiệm. Nhưng đến năm 2016, Yaqoob nhường chỗ cho Akhunzada vì cảm thấy thiếu kinh nghiệm chiến trường và còn quá trẻ, một chỉ huy của Taliban cho biết.
Yaqoob được tin là đang ở độ tuổi 30.
Sirajuddin Haqqani
Là con trai của Jalaluddin Haqqani - chỉ huy nổi tiếng của Taliban, Sirajuddin là người phụ trách Mạng lưới Haqqani, một nhóm được tổ chức lỏng lẻo chuyên quản lý tài chính và khí tài của Taliban ở khu vực biên giới Pakistan-Afghanistan
Một số chuyên gia nói rằng bố con Haqqani đã đưa hình thức đánh bom tự sát vào Afghanistan và tổ chức nhiều vụ tấn công lớn ở Afghanistan, trong đó có vụ đột kích khách sạn cao cấp nhất ở Kabul, vụ ám sát hụt Tổng thống Hamid Karzai và tấn công tự sát vào Đại sứ quán Ấn Độ.
Haqqani được cho là đang ở độ tuổi 40 hoặc 50. Không rõ nhân vật này đang ở đâu.
Mullah Abdul Ghani Baradar
Baradar là một những người thành lập Taliban
Là một trong những người lập ra Taliban, Baradar hiện đang phụ trách văn phòng chính trị của Taliban và là thành viên của phái đoàn đến Doha đàm phán nhằm đạt được một thoả thuận chính trị để tiến tới ngừng bắn và thiết lập hoà bình lâu dài ở Afghanistan.
Nhưng những cuộc đàm phán này không đạt được tiến triển ý nghĩa nào trong vài tháng gần đây.
Baradar được nói là người được Mullah Omar tin tưởng nhất. Nhân vật này từng bị bắt tại TP Karachi của Pakistan nhưng được thả vào năm 2018.
Sher Mohammad Abbas Stanikzai
Từng là thứ trưởng của chính phủ Taliban trước khi sụp đổ, Stanikzai sống ở Doha trong gần chục năm và trở thành người phụ trách văn phòng chính trị của Taliban tại đó từ năm 2015.
Stanikzai cũng tham gia các cuộc đàm phán với chính phủ Afghanistan và đại diện cho Taliban trong các chuyến công du đến nhiều quốc gia.
Abdul Hakim Haqqani
Là trưởng đoàn đàm phán của Taliban và trước đây là người đứng đầu hội đồng học giả tôn giáo đầy quyền lực của chính phủ Taliban. Haqqani trở thành một trong những người được Akhunzada tin tưởng nhất.
Khi Taliban nắm quyền tại Afghanistan vào năm 1996, chưa từng có câu hỏi được đặt ra về việc họ sẽ lập chính phủ như thế nào và ai sẽ điều hành đất nước, vì khi ấy ông Mullah Mohammed Omar sáng lập lực lượng này 2 năm trước đó đã nắm quyền.
Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã khác, khi thủ đô Kabul trở thành một đô thị đông đúc với hơn 5 triệu người và cả đất nước Afghanistan cũng thay đổi rất nhiều. Giới quan sát cho rằng nhiệm vụ của người điều hành sẽ phức tạp và nhiều thách thức hơn.
Lãnh đạo tối cao
Theo The Guardian, ứng viên nhiều khả năng sẽ nắm vị trí này là lãnh đạo tối cao hiện nay của Taliban Haibatullah Akhundzada, một học giả 60 tuổi được thay thế sau khi lãnh đạo tiền nhiệm Akhtar Mansour thiệt mạng do Mỹ tấn công bằng máy bay không người lái gần biên giới Pakistan vào năm 2016.
Ông Akhunzada lớn lên tại Panjwai, một huyện của Kandahar và như nhiều lãnh đạo cấp cao khác của Taliban, ông là người Pashtun, cộng đồng đa số ở Afghanistan.
|
Taliban cam kết hòa bình, đảm bảo quyền phụ nữ trong khuôn khổ Hồi giáo |
Vào thập niên 1980, ông cùng với những sinh viên và giáo sĩ trẻ chiến đấu với Liên Xô tại gần nhà và lực lượng này sau đó trở thành Taliban. Ông còn học ở các trường tôn giáo ở Afghanistan, Pakistan và trở thành cố vấn chính của ông Omar.
Trong vài thập niên qua, ông trở thành thẩm phán tôn giáo hàng đầu của Taliban, giải quyết các vấn đề hóc búa như tính hợp pháp của các vụ tấn công tự sát, hoặc có nên chiến đấu với tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng [IS] hay không. Ông còn giảng dạy những phần phức tạp và cao cấp nhất trong các trường tôn giáo.
Giới quan sát còn cho rằng ông Akhunzada là ứng viên hàng đầu nhờ việc thể hiện tính thực tế hơn nhiều người tưởng, giúp ông dễ đàm phán với Mỹ. Bên cạnh đó, Taliban có nhiều khả năng sẽ bỏ Hiến pháp Afghanistan năm 2004 và tuyên bố “tiểu vương quốc”, có nghĩa là ông Akhunzada nhiều khả năng trở thành người đứng đầu tiểu vương quốc [emir] này.
Nhưng Taliban không tập trung quyền lực nên emir cũng không có quyền lực tuyệt đối và hội đồng lãnh đạo [Quetta shura] là cơ quan có nhiều quyền lực. Và dù thống nhất lý tưởng cao trong giới lãnh đạo, nhiều người có những chiến lược riêng cũng như mạng lưới người đi theo, các mối quan hệ nước ngoài và tham vọng riêng.
|
[VIDEO] Taliban là ai và vì sao muốn chiếm chính quyền Afghanistan? |
Một số ủng hộ nỗ lực được quốc tế công nhận, trong khi số khác ưu tiên thực thi các giới hạn nghiêm khắc và kiểm soát người dân.
3 “phó tướng”
Hiện ông Akhunzada có 3 cấp phó và những người này có thể đảm nhiệm các vị trí trong chính phủ của Taliban, trong đó có thể có vai trò tương tự như thủ tướng nếu ông không phụ trách điều hành hằng ngày.
Nổi bật nhất là Mullah Abdul Ghani Baradar, một người hơn 50 tuổi và nằm trong số vài chục thành viên ban đầu của Taliban, hiện phụ trách văn phòng chính trị của lực lượng này.
Ông Baradar đã ở tù 8 năm tại Pakistan sau khi bị bắt ở Karachi vào năm 2010 nhưng sau đó được thả, dường như là do phía Mỹ đề nghị nhằm hỗ trợ đối thoại giữa Mỹ với Taliban.
|
Ông Mullah Abdul Ghani Baradar dẫn đầu phái đoàn Taliban đến Moscow ngày 18.3 Ảnh: Reuters |
Cấp phó thứ 2 là Mullah Mohammad Yaqoob, con trai của ông Omar và là người gần đây phụ trách ủy ban quân sự của Taliban, được xem là kiến trúc sư đứng sau chiến dịch đưa lực lượng này trở lại nắm quyền.
Ông Yaqoob khoảng 35 tuổi từng được đề xuất làm lãnh đạo Taliban cách đây 5 năm, nhưng đã quyết định ủng hộ ông Akhundzada vì cho rằng mình còn trẻ và thiếu kinh nghiệm trên chiến trận, theo một chỉ huy ẩn danh của Taliban.
Cấp phó thứ 3 là Sirajuddin Haqqani [gần 50 tuổi], con trai của vị chỉ huy nổi tiếng từ cuộc thánh chiến chống Liên Xô là Jalaluddin Haqqani. Mạng lưới phong trào Haqqani ủng hộ Taliban vào năm 2001 và có thể đã tiến hành nhiều vụ tấn công chết người ở Kabul và những nơi khác.
|
Cuộc chiến Afghanistan qua những con số tổn thất |
Bên cạnh việc giám sát tài chính và khí tài của Taliban, ông Haqqani có mối quan hệ gần gũi với các nhân vật cấp cao của al-Qaeda và tình báo Pakistan. Ông Haqqani nằm trong danh sách truy nã gắt gao của FBI và được mô tả là “có vũ trang, nguy hiểm”.
Cả 3 người dự kiến sẽ đóng các vai trò then chốt trong chính quyền mới của Taliban. Theo một nhà quan sát người Afghanistan, đây là những người có kinh nghiệm và sống sót qua nhiều thập niên chiến tranh, dù nhiều người chưa thể đoán chắc về vai trò cụ thể của họ trong thời gian tới.
Phía Taliban đến nay chưa công bố cụ thể người lãnh đạo Afghanistan sau khi đã giành quyền kiểm soát Kabul.