Gs chu hảo và quỹ văn hóa phan châu trinh năm 2024

Bắt đầu từ mùa giải lần thứ 8- 2015, Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh được ấn định tổ chức thường niêm nhằm đúng vào ngày sinh của nhà văn hóa Phan Châu Trinh (24/3). Mọi thông tin về giải thưởng được BTC khẳng định là sẽ bí mật đến phút chót.

Cũng như mọi năm, mùa giải lần thứ 9, Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh sẽ vinh danh cá nhân có những cống hiến xuất sắc trong các lĩnh vực thông qua 4 hạng mục giải thưởng gồm: “Nghiên cứu”, “Vì sự nghiệp Văn hoá - Giáo dục”, “Dịch thuật”, và “Việt Nam học” (hạng mục “Việt Nam học” chỉ dành cho người nước ngoài).

Theo GS.TS Chu Hảo - Phó Chủ tịch Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh, từ năm 2015, lễ trao giải cũng là ngày để tôn vinh các danh nhân văn hóa Việt Nam thời hiện đại. Theo ông, kể từ ngày thành lập đến nay, Quỹ luôn thực hiện đúng tôn chỉ mục đích là nâng cao tri thức của dân tộc.

Cho đến thời điểm này thì trường hợp ông Nguyễn Sự được vinh danh năm 2012 ở hạng mục Vì sự nghiệp văn hóa và giáo dục vẫn được coi là đặc biệt. Bởi đó cũng là lần đầu tiên một quan chức cấp thành phố được vinh danh ở giải thưởng này.

Trò chuyện với PV báo Đại Đoàn Kết, GS.TS Chu Hảo nhấn mạnh: Điều đặc biệt nhất ở Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh chính là việc giải thưởng tự đi tìm chủ nhân để tôn vinh, trao giải. BTC coi mình là người hân hạnh, vinh dự được mang và trao giải thưởng đến những cá nhân xứng đáng với cống hiến của họ. Không hề có chuyện người được nhận giải phải làm đơn đề nghị, hay đơn xin được xét giải thưởng. Và theo như BTC, lý do để đi tìm người xứng đáng nhận giải cũng rất giản đơn. Bởi họ nhận thấy lâu nay có rất nhiều nhân vật có nhiều đóng góp trong lĩnh vực văn hóa (ở nhiều khía cạnh), mà chưa được tôn vinh xứng tầm ở hệ thống giải thưởng chính thống của Nhà nước, vì nhiều lý do.

Theo đó, có thể việc tìm tòi phát hiện và vinh danh những nhân tố mới ở giải thưởng này sẽ mang lại những tranh luận, bởi cái mới thì không thể khẳng định được việc đúng đắn của nó ngay. Vì lẽ đó, việc tự đi tìm người xứng đáng để vinh danh đã chứng tỏ Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh được xã hội xác định, tạo uy tín. Nói cách khác, chính những người đạt giải tạo nên uy tín của giải thưởng.

Theo GS Chu Hảo, điều khiến BTC vẫn lấy làm trăn trở nhất chính là việc làm sao để nhân rộng tầm ảnh hưởng xã hội của các tác phẩm, công trình đoạt giải.

Tôn vinh đóng góp của những người đã khuất

Bắt đầu từ năm 2015, Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh lập thêm “Ngôi đền tinh hoa văn hóa Việt Nam thời hiện đại”, với 2 mục đích chính: Thứ nhất, là để tưởng nhớ, tri ân và tôn vinh các danh nhân văn hóa tiêu biểu của Việt Nam thời hiện đại. Thứ hai, là để góp phần phục hưng, gìn giữ và lan tỏa những giá trị tinh hoa văn hóa của các danh nhân văn hóa này thông qua các tư liệu/tài liệu mà họ để lại và các tư liệu/tài liệu viết/nghiên cứu về họ.

Nhân dịp trao giải thưởng văn hóa Phan Châu Trinh năm 2015, đã có 3 danh nhân văn hóa đầu tiên được lựa chọn và vinh danh gồm: Trương Vĩnh Ký, Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh.

Ông Chu Hảo cho hay, khái niệm hiện đại được xác định từ khi có chữ quốc ngữ (khoảng giữa thế kỷ 19) cho đến năm 1945. Vì thế, nếu giải thưởng văn hóa Phan Châu Trinh chỉ tôn vinh những người còn sống thì thật là thiếu sót. Mục đích hướng tới của Quỹ là xây dựng mô hình một bảo tàng tinh hoa giống như ở Pháp: tôn vinh những con người có công lao với dân tộc về mặt giáo dục văn hóa.

Vậy tinh hoa văn hóa ấy là những người như Trương Vĩnh Ký, đến thời Đông Kinh Nghĩa Thục là những người như cụ Phan Chu Trinh- Phan Bội Châu - về sau này là Phan Khôi, Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh… Tất cả những con người xứng đáng được tôn vinh trong hạng mục này bởi họ có những đóng góp cho văn hóa Việt Nam hiện đại.

Những ai là người sẽ được tôn vinh ở mùa giải này lần thứ 9 - 2016; cũng như nhân vật nào sẽ được ghi danh vào “Ngôi đền tinh hoa Văn hóa Việt Nam thời hiện đại”- cho đến thời điểm này vẫn thực sự nằm trong vòng bí mật. Ban tổ chức đang kỳ vọng, đây không chỉ là nơi để trao giải, mà còn là một diễn đàn sâu sắc về văn hóa và giáo dục.

Ra đời từ năm 2006, chính thức hoạt động kể từ năm 2007, Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh là một quỹ xã hội, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, trên nguyên tắc độc lập, tự chủ, tuân thủ Hiến pháp, pháp luật của Việt Nam.

Sứ mệnh của Quỹ

Tại cuộc họp ngày 23/3/2014, Hội đồng Quản lý Quỹ đã chính thức đưa ra tuyên ngôn sứ mệnh mới của Quỹ là:

“Góp phần phục hưng, du nhập, khởi phát, gìn giữ và lan tỏa những giá trị tinh hoa văn hóa nhằm phục vụ công cuộc canh tân văn hóa Việt Nam trong thế kỷ 21”.

Đối với những ai quan tâm tới lĩnh vực văn hóa học thuật Việt Nam chắc không khỏi buồn lòng khi nghe tin Quỹ văn hóa Phan Châu Trinh đã chính thức ngưng hoạt động. Bản thông báo được bà Chủ tịch Nguyễn Thị Bình ký ngày 20 tháng 2 năm 2019 và phát hành rộng rãi vào ngày 23 tháng này.

Một trong những nội dung cho biết “11 năm hoạt động cho phép Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh vui mừng trước những thành quả bước đầu ấy trong việc khởi phát tinh thần “Hưng dân trí, chấn dân khí”. Nay do một số điều kiện khách quan, chúng tôi xin trân trọng Thông báo chấm dứt mọi hoạt động của Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh kể từ ngày công bố Thông báo này”.

Phải công nhận rằng Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh là một tổ chức được hình thành và hoạt động rất bài bản chuyên nghiệp, tập trung một số nhân sĩ trí thức cùng mục tiêu khai sáng tầm nhìn của người dân qua Giải thưởng văn hóa Phan Châu Trinh một giải thưởng được Nhà xuất bản Tri Thức và Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh trao hằng năm cho các cá nhân có cống hiến xuất sắc trong các lĩnh vực giáo dục, nghiên cứu văn hóa, Việt Nam học và dịch thuật.

Bên cạnh giải thưởng là sinh hoạt xuất bản sách do nhà xuất bản Tri Thức cộng tác với Quỹ cho ra đời các loại sách nghiên cứu, văn học, chính trị, giáo dục giá trị được giới trí thức đánh giá cao và người đọc tuy có sự tuyển chọn nhất định nhưng đa số đều chấp nhận hướng đi của nhà xuất bản.

Sau 11 năm duy trì hoạt động có lúc khó khăn cùng nhiều khi thuận tiện nhưng hôm nay đã chấp nhận việc đóng cửa thật là một mất mát cho những ai quan tâm tới việc khai dân trí, chấn dân khí như Phan Châu Trinh từng tha thiết. Tuy nhiên có một điều lạ là Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh chưa thật sự chiếm lĩnh mảnh đất mà nó nhắm tới: Những con người Việt Nam đang cần khai hóa. Họ là lớp dân nghèo chiếm đại đa số trong xã hội Việt Nam. Họ là nam, nữ thanh niên lứa tuổi cần bồi dưỡng tri thức trước khi bước chân vào đời sống. Họ là những tầng lớp khác học hành dang dở muốn bổ xung kiến thức bằng các tác phẩm bù đắp vào thiếu thốn cũng như giải thích những câu hỏi có tính học thuật. Những lớp người ấy lại không đứng chung hay chí ít không tiếp cận được với một tổ chức xã hội dân sự rất hữu ích cho tới khi nó không còn hoạt động nữa.

Vì không màng tới nó nên đại đa số dân chúng không cảm thấy mất mát để mà tiếc nuối. Xã hội dửng dưng và cái thông báo hết sức quan trọng trôi theo từng cái nhấp chuột trên những trang facebook.

Tuy nhiên có một bộ phận khác trong đám đông xô bồ ấy đã hụt hẫng và cay đắng khi đọc được tin này. Tuy ít ỏi và có thái độ im lặng, họ vẫn là nhóm người có tấm lòng với những sinh hoạt văn hóa như Quỹ Phan Châu Trinh, bởi đã quá lâu xã hội thiếu vắng một không khí học thuật đúng nghĩa cộng với một giải thưởng thật sự cần thiết cho những người còn thiết tha với nền văn hóa nước nhà. Giải thưởng Phan Châu Trinh tuy chưa mang một tầm vóc đủ lớn nhưng so với các giải thưởng do nhà nước chủ đạo thì thật không thể so sánh với nó. Mỗi một giải thưởng được cấp người ta thấy cả một công trình xem xét và đánh giá. Nó làm người trúng giải hãnh diện đã đành nó còn làm cho các tác giả quốc tế biết thêm về Việt Nam sau chiến tranh và sau những chủ thuyết khó thuyết phục.

Các tác giả trúng giải trong chuyên đề Việt Nam học đều là người ngoại quốc. Qua 11 năm những học giả đoạt giải tăng thêm và sức lan tỏa của giải đã thấy trên nhiều trang báo nghiên cứu quốc tế.

Thông báo ngưng hoạt động chỉ có mấy chữ nói lên nguyên do làm cho người đọc cảm thấy như chính mình đang bị sách nhiễu. “Do một số điều kiện khách quan” là nhóm chữ cách điệu hóa những khó khăn mà tổ chức xã hội dân sự này gặp phải. Tuy không cần nêu rõ nhưng ai cũng biết những điều kiện khách quan ấy là gì.

Đó là chế độ này cảm thấy cái gai Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh đến lúc cần phải nhổ sau bao nhiêu năm im lặng theo dõi.

Bởi Chủ tịch của nó là bà Nguyễn Thị Bình, một khuôn mặt khó thể áp chế hay thỏa hiệp. Bà Bình là người phụ nữ duy nhất đại diện cho MTGPMN ký vào Hiệp Định Ba Lê, nguyên Phó Chủ tịch nước trong hai nhiệm kỳ. Bà cũng là cháu ngoại của Phan Châu Trinh.

Hai thành viên chủ chốt khác là Giáo sư Chu Hảo và nhà văn hóa Nguyên Ngọc, những người đang tạo cho chế độ những buổi họp liên miên để tìm cách đối phó và một trong hai người, Giáo sư Chu Hảo đã bị thể chế chấp nhận tai tiếng để đạp ông ra khỏi môi trường sách vở mà ông và nhóm Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh hết lòng theo đuổi.

Giáo sư Chu Hảo từng giữ chức vụ Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam từ 1996 đến 2005. Sau khi về hưu ông là giám đốc Nhà xuất bản Tri Thức và là phó hiệu trưởng trường Đại học Phan Châu Trinh. Năm 2018, Ủy ban Kiểm tra Trung ương kỷ luật ông bằng hình thức khai trừ Đảng. Hành động này đã châm dầu vào ngọn lửa bỏ đảng trên toàn quốc và hàng triệu người đã lên án hành động được cho là hèn nhược của Hà Nội.

Nguyên Ngọc là một nhà văn, nhà hoạt động văn hóa nổi tiếng. Tác phẩm văn học của ông được mang vào sách giáo khoa giảng dạy cho học sinh. Ông là linh hồn của Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh sau khi thành lập Đại học Phan Châu Trinh tại Hội an, ngôi trường tư có hướng đi rõ rệt nhắm vào cốt lõi văn hóa Việt Nam.

Trong những năm nổi lên các cuộc biểu tình chống Trung Quốc xâm lược người dân Hà Nội luôn thấy ông xuất hiện bên cạnh dân chúng biểu tình đến nỗi đài truyền hình Hà Nội cho ông là một phần tử phản động.

Ông đã xin rút tên khỏi danh sách đề cử Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2011, một giải thưởng được cho là cao quý của Việt Nam. Ông là một trong những thành viên thành lập “Văn Đoàn Độc Lập” và có lẽ vì vậy vào ngày 13 tháng 3 năm 2018, Ban Tuyên giáo Trung ương ra công văn yêu cầu Ban cán sự Đảng Bộ giáo dục và đào tạo rút toàn bộ tác phẩm của các tác giả tham gia Tổ chức ‘Văn Đoàn Độc lập’ ra khỏi Chương trình sách giáo khoa.

Đó là những khuôn mặt sống chết với Quỹ Văn Hóa Phan Châu Trinh và “lý do khách quan” khiến tổ chức này phải tự đóng cửa không làm cho người ta ngạc nhiên. Nếu công tâm mà suy xét thì việc đóng cánh cửa bước vào căn nhà này đối tượng thiệt thòi không những chỉ là người dân, mà nhà nước cũng chịu thiệt một phần. Đó là hình ảnh tốt đẹp của Việt Nam trước mắt các học giả quốc tế đã không còn đẹp nữa.

Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh dù sao cũng làm cho hình ảnh Việt Nam bớt cằn cỗi trong vấn đề học thuật và các sinh hoạt văn hóa thuộc sách vở, tri thức. Nó tự đóng cửa dù với lý do gì thì nhà nước này cũng mang tiếng là áp lực nó đi đến chỗ không còn đường hoạt động. Bởi Quỹ này không cần một ngân sách lớn để vận hành vì nó không nuôi ai trong hội đồng chấm giải. Nó đóng cửa vì áp lực chính trị của nhà nước là thêm một vết nhơ cho chế độ khi hành xử thiếu văn hóa đối với một tổ chức lấy văn hóa làm đầu.