Thuốc tạo máu cho người suy thận
|
Nếu bệnh nhân suy thận mạn bị thiếu máu nghiêm trọng, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân điều trị bằng erythropoietin giúp tình trạng này. Một trong những biến chứng thường gặp ở người bệnh suy thận mạn là thiếu máu. Bệnh nhân càng suy thận nặng thì tình trạng thiếu máu càng trở nên trầm trọng vì lý do giảm khả năng sản xuất Erythropoietin - một chất cần thiết trong quá trình biệt hóa hồng cầu ở tủy xương. Thiếu máu lại càng làm thận suy nhanh hơn và làm suy tim, tạo một vòng luẩn quẩn. Người bệnh suy thận mạn sẽ có nguy cơ tử vong nếu thiếu máu. Do đó, mục tiêu quan trọng trong điều trị bảo tồn và thay thế ở người suy thận mạn là điều trị biến chứng thiếu máu. Triệu chứng thiếu máu ở bệnh suy thận mạn BS.CKII Tạ Phương Dung - Phó giám đốc Trung tâm Thận học Tiết niệu Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh cho biết, khi thiếu máu, bệnh nhân sẽ mệt mỏi, mất ngủ, suy giảm nhận thức, nhịp tim nhanh và suy tim, nhìn bên ngoài, da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt. Tình trạng này dẫn đến giảm chất lượng cuộc sống. Đối với bệnh nhân suy thận, sự mệt mỏi còn nặng hơn. Bệnh nhân tiểu ít, huyết áp tăng, đồng thời, các dấu hiệu của hội chứng Ure máu cao như chán ăn, buồn nôn và ói mửa...
Hình minh họa bàn tay phải là cơ thể khỏe mạnh, bàn tay phải do thiếu máu. Ảnh: Shutterstock Chẩn đoán thiếu máu ở người bệnh suy thận mạn Để chẩn đoán xác định tình trạng thiếu máu người ta dựa vào nồng độ Hemoglobin (Hb) thông qua xét nghiệm công thức máu. Nếu kết quả nồng độ dưới 12 g/dl ở nữ giới và dưới 13 g/dl ở nam giới có thể kết luận là thiếu máu. Các xét nghiệm cận lâm sàng khác cũng sẽ được thực hiện như: - Xét nghiệm chức năng thận sẽ thấy hàm lượng Ure, creatinin trong máu tăng; mức lọc cầu thận giảm. Làm điện giải đồ máu tùy theo giai đoạn của bệnh sẽ thấy những sự thay đổi như hàm lượng kali thường cao, trong khi hàm lượng canxi thì thất thường tăng hoặc giảm. - Xét nghiệm nước tiểu sẽ thấy trong nước tiểu có protein niệu, hồng cầu và có thể có bạch cầu. - Siêu âm thận để đánh giá hình ảnh thực tế của thận. Ngoài ra, để kết luận chính xác tình trạng thiếu máu do nguyên nhân suy thận mạn, các bác sĩ cũng sẽ loại trừ và phân biệt các nguyên nhân gây thiếu máu khác. Ví dụ thiếu máu do xuất huyết tiêu hóa, rong kinh, chấn thương, hoặc ho ra máu; thiếu máu do cơ thể vốn tạo máu không đủ do suy tủy xương, leucemia hoặc thiếu nguyên liệu tạo máu...; thiếu máu do hiện tượng tan máu tự miễn, tan máu do thuốc hoặc do bệnh lupus...
Xét nghiệm sắt huyết thanh (Fe Iron Test). Ảnh: Shutterstock Nguyên nhân thiếu máu ở người bệnh suy thận mạn Bệnh nhân suy thận mạn, thận giảm khả năng sản xuất Erythropoietin, gây tình trạng thiếu máu. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều nguyên nhân khác gây thiếu máu khác, thậm chí còn thiếu máu nặng hơn như bệnh nhân bị suy dinh dưỡng, thiếu sắt, bệnh nhân mắc bệnh đường tiêu hóa mạn tính, viêm mạn tính, hoặc trong trong chu kỳ chạy thận nhân tạo bị mất máu mạn tính.... Ở người bệnh suy thận mạn, có các nguyên nhân cụ thể sau: - Thiếu hụt Erythropoietin là nguyên nhân chủ yếu - Giảm đời sống hồng cầu do tích tụ chất ure cao trong máu - Thiếu hụt các yếu tố tạo máu như Sắt, Vitamin B12, B9 - Acid Folic, Protein... - Mất máu trường diễn hay gặp nhất là xuất huyết tiêu hóa, mất máu trong quá trình lọc máu... Điều trị thiếu máu ở người suy thận mạn Bác sĩ Tạ Phương Dung, ở bệnh nhân suy thận mạn trưởng thành, khi nồng độ Hb dưới 100g/L sẽ có chỉ định điều trị. Mục tiêu duy trì nồng độ Hb về đến 11g/dL - 12g/dL (Hct 33% - 36%) trong vòng sau một tháng, tính từ lúc bắt đầu điều trị bằng EPO (Erythropoietin người tái tổ hợp). Mục tiêu này không áp dụng cho liệu pháp truyền máu nên hạn chế tối đa việc truyền máu cho người bệnh suy thận. Trước khi điều trị thiếu máu ở người suy thận mạn, cần đánh giá một số yếu tố ảnh hưởng đến hiện tượng thiếu máu: - Xét nghiệm và đánh giá tình trạng dự trữ sắt thường xuyên để bổ sung đầy đủ qua đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch cho đên khi đạt mức Hb mục tiêu. - Xét nghiệm và đánh giá số lượng hồng cầu lưới - Đánh giá tình trạng dinh dưỡng, tình trạng viêm. - Đánh giá tình trạng lọc máu đầy đủ - Đánh giá tình trạng mất máu mạn tính
Xét nghiệm giúp đánh giá tình trạng thiếu máu do bệnh nhân. Ảnh: Shutterstock
Điều trị bằng Erythropoietin (rHuEPO) Các loại EPO - EpoietinAlfa: Eperex, Epogen, Epokin, Epotiv... - EpoietinBeta: NeoRecormon, Betapoietin... - Darbepoetin alfa: Aranesp - Methoxyl polyethylene glycol – epoetin beta: Mircera Đường dùng Tùy từng trường hợp cụ thể có thể tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm dưới da. Trong giai đoạn điều trị bảo tồn, nên tiêm dưới da một trong các loại thuốc EPO kể trên. Trong giai đoạn điều trị bệnh thận nhân tạo chu kỳ thì trong các buổi lọc máu sẽ tiêm EPO theo đường tĩnh mạch hoặc dưới da. Đối với bệnh nhân lọc màng bụng chu kỳ, EPO nên tiêm dưới da Phác đồ điều trị EPO Liều điều trị của EPO phụ thuộc vào nhiều yếu tố như, mức độ thiếu máu và nguyên nhân chính gây thiếu máu. Mục tiêu là đưa nồng độ Hb về mức 11-12g/dl. - Tiêm dưới da EPO alfa và beta: 20 UI/kg x 3 lần/tuần, hoặc 60 UI/kg x 1 lần/tuần - Tiêm tĩnh mạch EPO alfa và beta: 40 UI/kg x 3 lần/tuần, hoặc 120 UI/kg x 1 lần/tuần. Trẻ em dưới 5 tuổi liều 300 UI/kg/tuần. - Tiêm tĩnh mạch hoặc dưới da Darbepoietin 0,45 mcg/kg/tuần Người bệnh cần kiểm tra nồng độ Hb hàng tháng, hoặc nửa tháng/lần. Nếu HB tăng từ 1-2 g/dl/tháng là hợp lý. Nhưng nếu tăng dưới 1g/dl/tháng thì cần tăng liều điều trị tấn công. Còn nếu Hb tăng trên 2g/dl/tháng thì giảm ¼ - 1/2 liều. Việc điều trị tấn công này ở người bệnh suy thận mạn đến khi nào Hb ổn định ở chỉ số 11-12 g/dl. Liều sẽ được giảm khoảng 30% để duy trì... Trong giai đoạn điều trị duy trì này, từ 2 đến 3 tháng lại kiểm tra Hb một lần. Không để cho nồng độ Hb lên cao trên 13 g/dl để tránh nguy cơ tử vong vì bệnh tim mạch.
Ống tiêm cho bệnh nhân. Tác dụng phụ của Erythropoietin Theo bác sĩ Tạ Phương Dung, một số tác dụng không mong muốn của thuốc khi điều trị thiếu máu bằng Erythropoietin ở người suy thận mạn là hội chứng giả cúm. Bệnh nhân có thể bị đau đầu, mẩn ngứa. Về tim mạch có thể bị tăng huyết áp, bất sản nguyên hồng cầu, huyết khối... Bác sĩ sẽ theo dõi các phản ứng phụ này đều điều chỉnh liều EPO hoặc ngưng thuốc điều trị Một số nguyên nhân không đáp ứng phương pháp điều trị bằng Erythropoietin sẽ xảy ra ở các bệnh nhân thiếu máu do nguyên nhân thiếu sắt, thiếu B12 hoặc B9, suy dinh dưỡng, mất máu mạn tính; các bệnh nhân bị viêm nhiễm do phẫu thuật, viêm cơ xương hoặc nhiễm độc nhôm, bệnh nhân HIV; Người mắc các bệnh bất thường về nồng độ Hb như bệnh Hồng cầu lưỡi liềm, Thalassem ias... Bệnh nhân đa u tủy xương. Bệnh nhân tan máu... Những trường hợp này để điều trị thiếu máu cần phải phối hợp với truyền máu để đạt được nồng độ Hb mục tiêu. Ngọc An
Khi một phần chức năng thận bị mất đi vĩnh viễn, cơ thể người bệnh sẽ bị thiếu máu. Mức độ suy thận càng nặng thì thiếu máu càng nhiều, chính vì vậy, điều trị thiếu máu trong suy thận mạn tính cũng là một trong những biện pháp tổng hợp điều trị bảo tồn. 1. Thiếu máu trong suy thận mạn tính là gì? Ở cơ thể người bình thường, thận là cơ quan quan trọng trong điều hòa sản xuất erythropoietin (một nội tiết tố kích thích sản sinh hồng cầu theo cơ chế feed – back) đáp ứng với nồng độ oxygen cung cấp cho tổ chức. Erythropoietin sẽ tác động kích thích tủy xương làm sản sinh hồng cầu nhằm vào khâu biệt hóa hồng cầu. Tuy nhiên, nếu cơ thể bị thiếu erythropoietin thì hồng cầu sẽ không thể tiếp tục biệt hóa, do vậy mà người bệnh suy thận mạn tính thường bị thiếu máu. Hiểu một cách đơn giản, khi chức năng thận của người bệnh bị mất đi một phần vĩnh viễn thì sẽ làm sản sinh tình trạng thiếu máu, tình trạng này có thể bắt đầu từ giai đoạn đầu tiên của suy thận và tiến triển dần cùng với mức độ nặng dần của bệnh suy thận mạn tính. 2. Nguyên nhân gây thiếu máu trong suy thận mạn tính Người mắc bệnh suy thận mạn tính sẽ khiến cho thận bị tổn thương và không thể tạo đủ chất kích thích tủy xương tạo máu (EPO), kết quả là các tủy xương sẽ sản xuất hồng cầu ít đi và gây ra tình trạng thiếu máu. Nguyên nhân chủ yếu gây ra tình trạng thiếu máu ở người bệnh thận có thể kể đến sự mất máu từ thẩm tách máu và giảm lượng các chất dinh dưỡng như sắt, vitamin B12, axit folic… được tìm thấy trong thực phẩm sử dụng hàng ngày. Ngoài ra, thiếu máu trong suy thận mạn tính còn có thể do một số nguyên nhân như: Vấn đề khác liên quan đến tủy xương của người bệnh; Người bệnh gặp vấn đề về viêm như viêm khớp, viêm ruột… trong đó hệ miễn dịch cơ thể sẽ tấn công các tế bào và các cơ quan trong cơ thể người bệnh’ Điều trị thiếu máu ở người suy thận mạn tính Viêm ruột là một trong các nguyên nhân gây thiếu máu trong suy thận mạn tính Người bệnh bị nhiễm trùng mạn tính; Suy dinh dưỡng. 3. Triệu chứng thiếu máu trong suy thận mạn tính Thiếu máu trong suy thận mạn tính có biểu hiện lâm sàng rất rõ ràng và dễ nhận biết, cụ thể: Cơ thể bị yếu đi rõ rệt, luôn có cảm giác mệt mỏi; Đau nhức đầu và giảm sự tập trung; Chóng mặt, da xanh xao; Khó thở hoặc mất nhịp thở; Đau tức ngực; Nhịp tim nhanh bất thường. 4. Chẩn đoán thiếu máu khi đang bị suy thận mạn bằng cách nào? Bác sĩ sẽ căn cứ vào tiền sử bệnh án của người bệnh để chẩn đoán tình trạng và nguyên nhân gây thiếu máu. Ngoài việc thăm khám lâm sàng, thực thể thì có thể tiến hành một số xét nghiệm cần thiết như xét nghiệm máu (giúp chẩn đoán tình trạng thiếu máu chính xác nhất), xét nghiệm sự mất máu trong phân để có thể tìm ra nguyên nhân khác gây thiếu máu trong suy thận mạn tính. 5. Điều trị thiếu máu ở người suy thận mạn tính Dựa vào cơ chế gây thiếu máu trong suy thận mạn tính, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân điều trị bằng phác đồ phù hợp nhất. Bổ sung sắt: Có thể dùng theo đường uống hoặc theo đường tiêm tĩnh mạch (ít sử dụng): Dùng thuốc kích thích tạo hồng cầu (hiện tại có dạng tiêm, dạng uống có ở thị trường nước ngoài). Thuốc giúp người suy thận mạn hạn chế tối đa nguy cơ truyền máu. Truyền khối hồng cầu khi người bệnh bị mất máu cấp tính hoặc thiếu máu mạn mức độ nặng có chỉ định truyền máu. Thận trọng với bệnh nhân chờ ghép thận. Điều trị thiếu máu ở người suy thận mạn tính Khám bệnh để tìm ra phương pháp chữa tốt nhất Tóm lại, tình trạng thiếu máu trong suy thận mạn tính không chỉ khiến cho sức khỏe của bệnh nhân giảm sút, luôn trong tình trạng mệt mỏi mà còn làm tăng nguy cơ biến chứng thành các bệnh lý khác như suy tim, đột quỵ, tử vong… Do vậy, khi được chẩn đoán thiếu máu, bệnh nhân suy thận mạn tính cần phải tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn điều trị của bác sĩ và có thể kết hợp với chế độ ăn uống giàu dinh dưỡng, tăng thực phẩm bổ máu và nghỉ ngơi điều độ để có thể giúp cải thiện tình trạng bệnh và nâng cao hiệu quả điều trị. BsCKI. Lê Thị Kim Thành – Khoa Thận nhân tạo |
