Kiến trúc Chăm Pa là một trong những di sản văn hóa nổi tiếng của người Việt xưa được lưu giữ cho đến tận bây giờ. Bên trong kiến trúc này có gì đặc biệt? Bạn đã am hiểu rõ về đặc điểm kiến trúc tôn giáo của người Chăm Pa qua những công trình họ để lại chưa? Nếu chưa biết hãy tham khảo ngay bài chia sẻ ngắn sau đây.
Tháp Chăm Pa cổ còn tồn tại hiện nay
Kiến trúc Champa là gì?
Kiến trúc Chăm Pa bao gồm các công trình được tạo thành từ gạch nung, màu đỏ sẫm với kết cấu dạng khối đặc trưng. Nhìn vào những di sản của kiến trúc này bạn có thể dễ dàng nhìn thấy được đa số các khối đều có phần trên rộng, thon, hình bông hoa. Mặt cắt bằng của kiến trúc có không gian bên trong nhỏ hẹp, hình vuông đặc trưng.
Đặc điểm chính của kiến trúc người Chăm Pa đó chính là cửa luôn luôn đặt hướng về phía Đông và chỉ có 1 cửa duy nhất. Trần nhà kết cấu dạng mái vòm dạng cuốn đa phần bên trong có bệ thờ đá. Tường của công trình Chăm Pa gồm nhiều hình thù được chạm, khắc, đục đẽo tinh vi, tỉ mỉ, cẩn thận với hình ảnh về chim chóc, thần linh,…
Ngày 1/10/2006 nền kiến trúc của người Chăm Pa được công nhận là di sản văn hóa cấp tỉnh tại Quảng Nam. Hiện nay, những tòa tháp được xây dựng bởi người Chăm Pa vẫn còn nguyên vẹn nhờ chất lượng của gạch nung và kết cấu xây dựng, sắp xếp gạch nung.
Lịch sử kiến trúc Chăm Pa
Theo những tư liệu về kiến trúc Chăm Pa để lại, kiến trúc người Chăm Pa hình thành từ thế kỷ thứ 7 kéo dài đến những năm cuối thế kỷ thứ 17 với nhiều công trình chủ yếu là đền tháp. Hiện nay, trên toàn lãnh thổ Việt Nam còn có hơn 20 di tích lịch sử liên quan đến kiến trúc của người Chăm Pa cũ và nhiều công trình kiến trúc người Chăm Pa đã bị hư hỏng.
Gạch nung đỏ được sử dụng để tạo khối cho công trình đền tháp Chăm Pa
Thánh địa Mỹ Sơn là một trong những di tích được UNESCO công nhận là di sản văn hóa Thế Giới. Ngày xưa, theo những thời đại được cai quản bởi các vị vua khác nhau sẽ có những vị thần, nhân vật khác nhau được thờ cúng trong tháp Chăm Pa; đó có thể là thần Ấn Độ cũng có thể là nhân vật quyền lực trong đạo Phật. Cho đến nay, các công trình đền tháp lũy của người Chăm Pa vẫn còn được sử dụng đề thờ thần linh, tổ chức lễ cúng trong dịp đầu năm.
Văn hóa Chăm Pa
Văn hóa Chăm Pa có sự tương đồng lớn với văn hóa Chăm Pa Việt cổ ở các công trình nghệ thuật. Tuy nhiên nếu xét về măt niên đại tồn tại thì văn hóa Chăm Pa xuất hiện trước, đạt đến đỉnh cao mà văn hóa Chăm Pa Việt cổ không thể với tới. Văn hóa Chăm Pa khác biệt ở điểm các chi tiết trang trí bên trong được chạm, khắc sau khi đã hoàn thiện công trình, văn hóa Chăm Pa Việt cổ thì các chi tiết trang trí được chạm khắc trước khi mang gạch đi nung.
Thế kỷ thứ 10 chính là thời kỳ đỉnh cao của văn hóa Chămpa với những lối kiến trúc độc đáo, ấn tượng kết hợp với những bản điêu khắc mang hình ảnh chim muông kết hợp với con người, hoạt động cử chỉ của con người.
Phong cách kiến trúc
Phong cách Hòa Lai và phong cách Đồng Dương
Phong cách độc đáo của kiến trúc văn hóa Chăm Pa
Điểm ấn tượng đầu tiên khi nhìn vào phong cách Hòa Lai và Đồng Dương được người Chăm Pa để lại đó chính là ngôi đền có hàng cột được ốp gạch nung đỏ cùng với phần vòm cửa chắc, khỏe. Hai phong cách này mang đến sự độc đáo bởi có nhiều họa tiết được trang trí.
Nếu phong cách Hòa Lai nổi bật với phần cửa thật, giả có nhiều mũi tròn được thi công trùm lên đầu cửa thì phong cách Đồng Dương lại hướng đến sự thanh thoát, sáng láng. Phong cách Hòa Lai sử dụng họa tiết trang trí hình lá uốn cong tại các cột ở cửa được làm bằng sa thạch. Các chi tiết bên trong phong cách Đồng Dương lại hướng ra ngoài thể hiện sự mạnh mẽ, dứt khoát mang đến sự sang trọng, mới mẻ hơn.
Phong cách Mỹ Sơn A1
Phong cách Mỹ Sơn A1 mang đến cái nhìn trọn vẹn, đẹp cho hình ảnh tháp Chăm Pa được dựng sừng sững bởi các cột ốp đứng tạo hình thành 1 đôi. Vòm cửa Mỹ Sơn A1 tuy có sự phức tạp nhưng tối giảm thao tác chạm khắc; trụ được xây dựng với kiểu thu nhỏ dần khi càng lên cao nhưng có sự phức tạp trong cách bố trí vật liệu.
Trong phong cách Mỹ Sơn A1 bạn sẽ không còn nhìn thấy hình ảnh kiến trúc của phong cách Đồng Dương và Hòa Lai, thay vào đó chính là cái nhìn mới mẻ, lạ lẫm hơn.
Phong cách Bình Định
Với hàng loạt các biến cố khác nhau thì vào đầu thế kỷ 11, văn hóa Chăm Pa đã dần dần di chuyển vào vùng đất Bình Định, từ đây phong cách Bình Định đã ra đời và tồn tại đến ngày nay. Phong cách Bình Định trong kiến trúc Chăm Pa không hề giống với các phong cách cũ. Điểm nổi bật trong phong cách Bình Định phải kể đến đó chính là phần vòm như mũi giáo; các đường gân chắc khỏe, đậm được thao tác tại mặt tường.
Văn hóa Chăm Pa là si sản của người Việt
Phong cách muộn
Phong cách muộn của nền văn hóa Chăm Pa có niên đại kéo dài từ thế kỷ 14 đến những năm cuối thế kỷ thứ 17. Công trình tiêu biểu cho phong cách này phải kể đến như tháp Po Rome, tháp Po Klaung Garai, tháp Yang Prong, tháp Yang Mun [không còn tồn tại].
Phong Cách Muộn Tháp Po Klaung Garai
Có thể thấy rằng nên kiến trúc văn hóa Chăm Pa mang đến cho đất Việt những công trình ấn tượng, trường tồn theo thời gian. Văn hóa Chăm Pa góp phần làm nên sự đặc sắc, phong phú cho đời sống tâm hồn người Việt và bè bạn trên khắp Thế Giới.
Vương quốc Chăm pa, một vương quốc từng nổi danh một thời cách đây hơn 1.700 năm. Vương quốc này hồi đó nằm trên ngã tư giữa nước Ấn Độ, Trung Quốc, Java, là một trong trung tâm giao thương sầm uất ở vùng Đông Nam Á lúc bấy giờ. Và vương quốc màu thời đó là một đối thủ lớn của đế chế Khmer hùng mạnh. Ở thời đó người ta biết đến Chăm pa là người thợ thủ công thiện nghệ và là kiến trúc sư rất tài năng. Chính vì thế nên đã để lại cho lịch sử dân tộc một nền kiến trúc Chăm pa độc đáo điển hình là nghệ thuật tháp Chăm pa hiện nay.
Đặc điểm kiến trúc Chăm pa
Nếu nét về lịch sử và vị trí địa lý có lẽ sẽ là một câu chuyện rất dài nên bài viết này chỉ nói đến đặc điểm đặc sắc của nền kiến trúc Chăm pa nói chung và đặc điểm của tháp Chăm nói riêng.
Đặc điểm kiến trúc Chăm pa
Sơ lược vị trí địa lý của vương quốc Chăm pa.
Như giới thiệu về vị trí địa lý của nước Chăm pa thời đó là một trong trung tâm giao thương, vị trí tại trung tâm đại lộ hải thương, nằm giữa Ấn Độ và Trung Hoa. Chính vì đặc điểm địa lý này nên chúng ta cũng có thể hiểu được một phần nghệ thuật độc đáo của vương quốc này.
Trước đây vương quốc này rất tích cực trong việc tham gia vào vào hệ thống hải thương quốc tế thời đó. Qua đó người Chăm pa tạo nên được mối quan hệ mật thiết với với các vương quốc ở lụa địa Đông Nam Á và đế chế hải đảo hiện nay thuộc nước Indonesia.
Đặc điểm về kiến trúc của vương quốc Chăm pa.
Với đặc điểm vị trí địa lý thuận lợi như đã nêu trên thì nghệ thuật của vương quốc này cũng một phần ảnh hưởng của nền nghệ thuật đa dạng từ Ấn Độ, Trung Hoa và các nước thuộc Đông Nam Á.
Nhắc đến nền kiến tôn giáo Hindu, nền nghệ thuật độc đáo không sử dụng nhiều vật liệu bằng đá trong kiến trúc xây dựng. Ngược lại với kiến trúc Chăm pa sử dụng công nghệ xây dựng sử dụng chủ yếu là gạch.
Bên cạnh đó, chúng ta cũng có thể thấy được kiến trúc của người Khmer và Java thì lại nghiêng hẳn về thiết kế và sử dụng đá trong xây dựng kiến trúc của mình. Có thể thấy rõ cho nền kiến trúc này là các ngôi đền Angkor Wat hay Angkor Thom của Campuchia hay ở Indonesia có đền Borobudur hay Prambanan.
Đặc điểm về kiến trúc của vương quốc Chăm pa.
Qua đặc điểm về kiến trúc của trên của các nước láng giềng cho thấy mặc dù nói nền kiến trúc Chăm pa có ảnh hưởng từ nền văn hóa và nghệ thuật của nước này. Chăm pa vẫn giữ được nét độc đáo riêng về nghệ thuật của mình. Để lại ấn tượng sâu sắc và được lưu giữ nét kiến trúc cho đến ngày nay điển hình là ngôi tháp Chăm. Cùng tìm hiểu kỹ về kiến trúc Chăm pa qua công trình xây dựng tháp Chăm để hiểu rõ hơn.
Đặc điểm kiến trúc ngôi tháp Chăm có thể phân biệt được với kiến trúc độc đáo.
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học thì hiện nay có đến hơn 50 tòa đền tháp dọc vùng miền Trung của nước ta. Tuổi thọ của ngôi tháp này khá ấn tượng đối với người nghe, ngôi tháp đọc gọi là trẻ nhất cũng đã trải qua 500 đến 600 năm thời gian. Có ngôi tháp lại có tuổi thọ đến cả nghìn năm, một con số cực kì ấn tượng cho ai chưa biết về nó.
Đây được xem là kiến trúc cổ và còn là sản phẩm tôn giáo tín ngưỡng của người Chăm hiện nay. Tất cả ngôi tháp Chăm đều được xây dựng bằng gạch nung. Nguyên liệu được lấy từ đất của địa phương có màu đỏ sẫm khi được nung lên. Bên ngoài mặt tường có trang trí bằng cách chạm khắc, đẽo gọt nên hình chim muông, vũ nữ, thần thánh, hoa lá rất tỷ mỷ,công phu.
Đặc điểm kiến trúc Chăm pa về kỹ thuật xây dựng đền tháp.
Theo kết quả nghiên cứu của các nhà khảo cổ học cho biết rằng ngôi tháp Chăm pa được xây dựng lên bằng viên gạch mộc chưa nung. Người thợ lúc bấy giờ xây dựng lên tháp bằng cách lấy từng viên gạch nước và ép sát viên gạch này với viên gạch kia rồi xát vào nhau. Tiếp tục chồng miếng gạch khác lên và để so le mí với nhau để tạo thành một tổng thể đồng chất, cứ làm như vậy cho đến khi hoàn thiện công trình. Sau đó để cho công trình xây dựng này khô và thực hiện nung gạch cả khối.
Đặc điểm kiến trúc Chăm pa về kỹ thuật xây dựng đền tháp.
Vì ngôi tháp này có đặc điểm xây bằng gạch mộc [ gạch mộc là loại gạch chưa qua quá trình nung hay đốt lửa được phơi qua vài ngày để gạch se lại và thường có một lượng nhỏ cát, chiếm khoảng 10%]. Chính vì thế nên bắt buộc người thợ phải xây dựng từ dưới lên trên và khi nung thì thực hiện ngược lại, từ trên xuống dưới để tránh cho công trình bị đổ.
Qua đặc điểm về nghệ thuật xây dựng cũng khiến nhiều người nể phục sự độc đáo của nền kiến trúc Chăm pa bởi sự tinh tế , công phu từ cách thiết kế lẫn cách xây dựng hoàn thiện.
Đặc điểm về bố cục của kiến trúc tháp Chăm pa.
Bố cục chính của kiến trúc Chăm pa điển đình là ngôi tháp chủ yếu được xây dựng theo bố cục hình vuông. Không gian bên trong ngôi đền tháp rất chật hẹp vì diện tích xây dựng tháp cũng không quá lớn. ngôi tháp chỉ thường chỉ có một cửa duy nhất và được mở ở hướng mặt trời mọc là hướng Đông.
Bởi lẽ kiến trúc tháp Chăm có đặc điểm hình vuông vì người xưa cổ của vương quốc Chăm pa đã quan niệm rằng thế giới là một hình vuông. Xung quanh đó là đại dương và núi bao bọc và chính giữa sẽ là một trục xuyên thẳng hướng đến mặt trời. Chính vì vậy nên các bạn được thấy ngôi tháp ngày nay có đặc điểm vuông ở phía dưới và nhọn ở phía trên.
Xét về bố cục tổng thể của các đền tháp thì ngôi tháp Chăm pa thường sẽ được sắp xếp theo bố cục là một đường trục chạy giữa. Hướng chính của công trình này đều là hướng đông, là hướng nhận được ánh sáng, hướng của mặt trời mọc. Được quan niệm là hướng của sự phát triển, sự sinh sôi nảy nở và là hương của vị thần thánh.
Bố cục của kiến trúc tháp Chăm pa.
Xét về mặt đại thể thì đặc điểm kiến trúc Chăm pa qua ngôi tháp Chăm được chia thành 2 dạng chính:
- Dạng tháp có bố cục là 1 ngôi tháp lớn trung tâm: Bố cục này còn được gọi là 1 kalan, Tháp trung tâm thờ thần Siva, là thần chủ của tôn giáo Chăm lúc bấy giờ. Chúng ta có thể thấy đại diện như tháp bà Po Nagar thờ bà mẹ xứ sở, được coi là Quốc mẫu của người Chăm dưới sự ảnh hưởng của Siva giáo.
- Dạng tháp có bố cục 3 song hành: Hay còn gọi là 3 kalan. Kiến trúc này gồm có 3 ngôi đền tháp đứng song hành với nhau theo trục bắc-nam và tất cả các ngôi đền đều quay mặt về hướng đông. Mỗi ngôi đền tháp được thờ 3 vị thần tương ứng là Brahma, Siva và cuối cùng là Visnu. Trong đó kích thước của ngôi tháp thờ thần Siva thương lớn hơn kích thước của 2 tháp kia.
Như vậy qua bài viết trên đã chia sẻ đến các bạn về kiến trúc Chăm pa nói chung và đặc điểm của đền tháp, điển hình cho nền kiến trúc này nói riêng. Nền văn hóa kiến trúc của một Vương quốc đã từng tồn tại trên thế giới và được lưu truyền cho đến ngày nay.