Trong những năm qua, công tác quản lý, bảo vệ rừng tại VQG luôn được xác định là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu. Đến nay, các giá trị tài nguyên rừng của VQG được quản lý, bảo tồn nguyên vẹn với toàn bộ diện tích 123.326 ha. BQL Vườn đã tổ chức trên 41.000 đợt tuần tra, quản lý, bảo vệ rừng và giám sát đa dạng sinh học; phát hiện, tháo gỡ hơn 42.596 sợi dây bẫy, phá hủy hơn 579 lán trại, đẩy đuổi hơn 4.158 lượt người xâm nhập trái phép; phát hiện, ra quyết định xử lý đối với 2.401 vụ vi phạm hành chính trong lĩnh vực lâm nghiệp; ra quyết định khởi tố các vụ án hình sự, chuyển hồ sơ những vụ vi phạm có dấu hiệu tội phạm cho cơ quan có thẩm quyền xử lý; tịch thu 870,9 m3 gỗ, 459 cá thể động vật rừng, 2.021,1 kg bộ phận động vật rừng, 36.289,7 kg thực vật rừng ngoài gỗ, 845 dụng cụ thủ công, 121 phương tiện, 20 khẩu súng. Số tiền xử phạt vi phạm hành chính và bán lâm sản tịch thu là 5.861.327.500 đồng.
Cùng với đó, BQL Vườn đã chính thức áp dụng công nghệ viễn thám và phần mềm giải đoán biến động, phần mềm GIS để theo dõi biến động rừng, đất lâm nghiệp tại VQG Phong Nha - Kẻ Bàng từ năm 2017; đồng thời thường xuyên phối hợp bảo vệ rừng, phòng cháy, chữa cháy rừng và thực thi pháp luật với cơ quan chức năng, chính quyền địa phương và chủ rừng liên quan trên địa bàn.
Tuyên truyền và vận động
Xác định đây là một trong những biện pháp quan trọng và mang tính bền vững, hàng năm, BQL Vườn đã chú trọng triển khai thực hiện kế hoạch tuyên truyền bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học thông qua nhiều hình thức. Trong 20 năm, BQL Vườn đã tiến hành 1.565 đợt tuyên truyền, vận động, giáo dục pháp luật đến 876 lượt thôn, bản trên địa bàn các xã, thị trấn vùng đệm với sự tham gia của 29.628 lượt người dân; tổ chức hoạt động diễn giải môi trường, thi sáng tác video, vẽ tranh cho học sinh... Thông qua hoạt động tuyên truyền, nhận thức, thái độ của người dân vùng đệm đã có nhiều chuyển biến tích cực, ý thức trách nhiệm về bảo vệ rừng của người dân ngày được nâng cao, góp phần giảm thiểu hành vi vi phạm pháp luật, nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên rừng khu vực vùng đệm, vùng lõi của VQG.
Nghiên cứu và bảo tồn
Với nhận thức nghiên cứu khoa học là nền tảng cơ bản để bảo tồn, phát huy các giá trị ngoại hạng, BQL Vườn đã chủ động đề xuất nghiên cứu theo từng lĩnh vực. Đến nay, đơn vị đã khảo sát, phát hiện mới 425 hang động thuộc 07 khu vực/hệ thống [Phong Nha, Nước Moọc, Vòm, Cha Lo, Tú Làn, Quảng Ninh, Lâm Hóa], trong đó có 389 hang động đã được đo vẽ với tổng chiều dài 243km. Nổi bật nhất là việc khám phá Sơn Đoòng - hang động lớn nhất thế giới, có ý nghĩa quan trọng trong nghiên cứu thám hiểm hang động ở khu vực, đóng góp hết sức to lớn quảng bá hình ảnh Việt Nam, Quảng Bình và Phong Nha - Kẻ Bàng trên khắp thế giới.
Song song với đó, BQL Vườn đã tổ chức điều tra, công bố danh lục 2.953 loài thực vật thuộc 1.007 chi, 198 họ, 63 bộ, 12 lớp, 06 ngành, phát hiện thêm 05 loài thực vật mới cho khoa học; điều tra, công bố danh lục 1.394 loài động vật thuộc 835 giống, 289 họ, 68 bộ, 12 lớp, 04 ngành, phát hiện 38 loài động vật mới cho khoa học và công bố trên toàn thế giới. Đây là cơ sở quan trọng để thực hiện các chương trình bảo tồn, cơ sở khoa học cho việc chỉ đạo điều hành trong quản lý bảo vệ, phát triển VQG Phong Nha - Kẻ Bàng.
Ngay từ những năm đầu được thành lập, BQL Vườn đã xây dựng các Khu cứu hộ, Khu tái thả động vật hoang dã, Vườn thực vật và Vườn ươm cây giống bản địa để cứu hộ, bảo tồn các loài động, thực vật hoang dã quý hiếm. Trong 20 năm, BQL Vườn đã tiếp nhận, cứu hộ 1.439 cá thể động vật hoang dã, 1.575 kg phong lan, đã thả về môi trường tự nhiên 1.335 cá thể; hiện đang nuôi cứu hộ 64 cá thể động vật hoang dã các loài, trong đó có 07 cá thể Hổ Đông Dương. Đơn vị cũng tiến hành sản xuất được trên 91.000 cây giống lâm nghiệp thuộc 124 loài; trồng bổ sung trên 11.175 cây rừng để bảo tồn nguồn gen và tạo cảnh quan tại VQG Phong Nha - Kẻ Bàng. Nổi bật nhất là việc ghi nhận sự phân bố của quần thể loài Bách xanh đá [Calocedrus rupestris Aver.] 500 tuổi, diện tích khoảng 4.000 ha, mọc ưu thế trên núi đá vôi ở độ cao trên 600m, được xem là sinh cảnh rừng độc đáo nhất bởi tầm quan trọng toàn cầu và giá trị bảo tồn.
Đối ngoại và hợp tác quốc tế
20 năm qua, BQL Vườn đã tham mưu cho UBND tỉnh và kêu gọi hợp tác với các tổ chức trong nước, quốc tế thực hiện thành công 24 chương trình/dự án quốc tế trên nhiều lĩnh vực; tham gia 17 kỳ họp thường niên của Ủy ban Di sản thế giới; 21 diễn đàn quốc tế, hội nghị, hội thảo, khóa đào tạo, tập huấn, tham quan học tập kinh nghiệm ở nước ngoài về bảo tồn Di sản; phối hợp tạo điều kiện cho hàng chục đoàn làm phim, nhiếp ảnh, báo chí nước ngoài đến hoạt động, quảng bá tại VQG.
Cùng với đó, BQL Vườn cũng đã chủ động xây dựng, thực hiện các quy hoạch, kế hoạch, quy chế quản lý dựa trên Công ước quốc tế và văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam; chú trọng tổ chức việc quản lý, giám sát hoạt động, xử lý nghiêm hành vi vi phạm quy định quản lý VQG Phong Nha - Kẻ Bàng; triển khai nghiêm túc những khuyến nghị của UNESCO tại các kỳ họp cũng như kịp thời thông tin, báo cáo trả lời những yêu cầu, khuyến nghị của Ủy ban Di sản thế giới về những tác động liên quan đến việc bảo tồn Di sản.
Phát huy và quảng bá giá trị di sản
Theo báo cáo của BQL Vườn, tổng lượng khách đến tham quan tại VQG Phong Nha - Kẻ Bàng trong 20 năm qua đạt trên 9,5 triệu lượt khách [trong đó khách quốc tế trên 1,1 triệu lượt]; doanh thu từ phí, lệ phí đạt trên 1.742 tỷ đồng, đặc biệt, năm 2019 VQG Phong Nha - Kẻ Bàng đã đón hơn 954 nghìn lượt khách/năm, tăng hơn 4,8 lần so với năm 2003.
Đạt được kết quả đó, BQL Vườn đã xác định du lịch Phong Nha - Kẻ Bàng là bộ mặt, là trái tim của du lịch Quảng Bình và có nhiều biện pháp nhằm đưa du lịch Phong Nha có những bước phát triển đáng kể. BQL Vườn đã chủ động triển khai thực hiện đồng bộ cả 03 hình thức tổ chức khai thác du lịch bao gồm tự thực hiện, liên doanh liên kết và cho thuê dịch vụ môi trường rừng giúp nâng cao hiệu quả khai thác cũng như từng bước đa dạng hóa sản phẩm du lịch; chủ động phối hợp xúc tiến, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp đến khảo sát, đầu tư phát triển sản phẩm du lịch mới. Từ chỗ chỉ có 01 điểm tham quan động Phong Nha - Tiên Sơn, đến nay, Phong Nha - Kẻ Bàng đã có 17 tuyến, điểm du lịch đi vào hoạt động với nhiều loại hình du lịch phong phú, đa dạng như khám phá thiên nhiên, hang động, Camping, Trecking, Zipline... Đặc biệt, tuyến du lịch “Chinh phục Sơn Đoòng - hang động lớn nhất thế giới” được đánh giá là một trong những tour du lịch mang đẳng cấp quốc tế, được báo chí nước ngoài bình chọn là một trong những điểm du lịch hấp dẫn của thế giới.
Công tác quảng bá, giới thiệu sản phẩm du lịch, dịch vụ được chú trọng và đẩy mạnh dưới nhiều hình thức như: Xây dựng kế hoạch xúc tiến, quảng bá du lịch hàng năm để triển khai thực hiện; đẩy mạnh quảng bá du lịch trên các phương tiện thông tin đại chúng; hợp tác với hàng chục đoàn làm phim, nhiếp ảnh, báo chí trong và ngoài nước đến quay phim, tác nghiệp; phối hợp với Sở Du lịch, ban, ngành liên quan của tỉnh tổ chức các chương trình farmtrip, bộ phim, phóng sự về Phong Nha - Kẻ Bàng nói riêng, tỉnh Quảng Bình nói chung; xúc tiến, khuyến khích phát triển du lịch, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp đến khảo sát, đầu tư tại VQG Phong Nha - Kẻ Bàng.
Khó khăn và thách thức
VQG Phong Nha - Kẻ Bàng có diện tích rộng lớn, địa hình hiểm trở, nguy cơ sạt lở, ngập úng vào mùa mưa cao nên hoạt động tuần tra, bảo vệ rất khó khăn. Tình hình phát triển du lịch chưa ngang tầm của một khu Di sản thế giới; công tác phát triển sản phẩm du lịch, dịch vụ, tuyên truyền, quảng bá chưa mạnh, khắc phục tính mùa vụ. Cơ chế, chính sách thiếu đồng bộ, một số quy định còn bất cập dẫn đến khó khăn nhất định trong quá trình thực hiện. Kinh phí cho công tác bảo vệ rừng, hỗ trợ thôn bản cũng như nghiên cứu khoa học, cứu hộ động vật hoang dã, bảo tồn đa dạng sinh học còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu…
Định hướng và giải pháp
Với những kết quả, thành tựu đã đạt được trong 20 năm qua, nhận thức rõ hơn về những thuận lợi, khó khăn, thách thức cũng như bài học kinh nghiệm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, thời gian tới, BQL Vườn tiếp tục đổi mới phương pháp tuần tra, kiểm soát, chú trọng phát hiện, ngăn chặn từ đầu để hạn chế hành vi xâm hại tài nguyên; triển khai nâng cấp, quản lý, vận hành hệ thống phần mềm SMART trong tuần tra bảo vệ rừng, giám sát đa dạng sinh học tại VQG; tăng cường hoạt động điều tra, giám sát đa dạng sinh học, các loài động thực vật quý hiếm tại VQG; phấn đấu đến năm 2025, đưa Khu cứu hộ động vật hoang dã Phong Nha - Kẻ Bàng trở thành Khu cứu hộ động vật hoang dã có năng lực tiếp nhận, cứu hộ đa loài đáp ứng yêu cầu cứu hộ động vật hoang dã trên cạn cho cả khu vực miền Trung; xây dựng hồ sơ Di sản lần thứ ba theo tiêu chí cảnh quan thiên nhiên, phấn đấu đưa VQG Phong Nha - Kẻ Bàng là Di sản đầu tiên đạt 4/4 tiêu chí về Di sản thiên nhiên thế giới, hoàn thiện nội dung hồ sơ danh lục xanh [GREEN LIST] của IUCN...
Bên cạnh việc xây dựng mối quan hệ hợp tác với tổ chức, nhà khoa học trong nước lẫn quốc tế, BQL Vườn thực hiện nghiêm túc các Công ước quốc tế về Di sản và Đa dạng sinh học, Nghị quyết của Ủy ban Di sản thế giới, văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam; tập trung phát huy giá trị tài nguyên thiên nhiên hợp lý để phát triển các loại hình du lịch, sản phẩm du lịch theo hướng bền vững; tăng cường truyền thông quảng bá, đặc biệt trên nền tảng số nhằm không ngừng nâng cao hơn nữa vị thế, thương hiệu du lịch của Phong Nha trên thị trường quốc tế; thu hút nguồn lực đầu tư để đầu tư những dự án, phát triển sản phẩm du lịch mới có chất lượng cao mang tầm khu vực và quốc tế...
Với quyết tâm phấn đấu đưa du lịch Phong Nha - Kẻ Bàng đạt chuẩn Khu Du lịch Quốc gia, trở thành kinh đô du lịch mạo hiểm của châu Á, tin rằng, nơi đây tiếp tục là một trong những điểm đến nổi tiếng trên bản đồ du lịch của khu vực và quốc tế, góp phần nâng cao vị thế, thương hiệu du lịch Quảng Bình, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; đồng thời là một trong những mẫu hình riêng biệt, đẹp nhất ở Việt Nam và thế giới.