Ca khúc "Chiếc đèn ông sao" của nhạc sĩ Phạm Tuyên ngân vang khắp nẻo mỗi dịp Trung thu, từng đi vào sách giáo khoa của nước Đức.
Trong ký ức của thế hệ 9x trở về trước, đêm trăng tròn, lũ trẻ cầm đèn tự chế từ hộp xà phòng, vỏ lon đi khắp xóm. Nhà nào sang hơn thì mua được đèn ông sao năm cánh, làm từ giấy kiếng lấp lánh. Đó là niềm mơ ước suốt tuổi thơ của nhiều người. Không có trống hội linh đình hay những điệu múa lân rồng, trung thu xưa vẫn náo nức mỗi khi một đoàn trẻ con đi ngang, miệng hào hứng hát: "Tùng rinh rinh, tùng tùng tùng rinh rinh".
Chiếc đèn ông sao của nhạc sĩ Phạm Tuyên từ lâu đã đi vào đời sống của nhiều thế hệ theo cách giản dị như vậy, trở thành một phần không thể thiếu mỗi dịp Trung thu. Nhạc sĩ kể ca khúc ra đời năm 1956, khi ông đang dạy học tại Nam Ninh [Trung Quốc]. Dịp Trung thu, nhìn các sinh viên ở học xá rước đèn, nhạc sĩ nhớ quê hương da diết, ông sáng tác Chiếc đèn ông sao để nguôi ngoai.
Ca khúc "Chiếc đèn ông sao" do Đội Sơn ca Hà Nội thu thanh trước năm 1975. Nguồn: Youtube.
Trong ca khúc, món đồ chơi truyền thống của Việt Nam hiện lên mộc mạc, giản dị nhưng sinh động: "Chiếc đèn ông sao sao năm cánh tươi màu. Cán đây rất dài cán cao quá đầu. Em cầm đèn sao em hát vang vang. Đèn sao tươi màu của đêm rằm liên hoan!". Nhạc sĩ sử dụng những câu hát ngắn trên nền nhịp 2/4 với những phách mạnh - nhẹ đan xen, tạo cảm giác vui tươi, tựa như nhịp trống rộn ràng.
Từ chiếc đèn đồ chơi với "năm cánh tươi màu" ở đoạn một, nhạc sĩ liên tưởng đến chiếc đèn "năm cánh tươi vàng" trên lá cờ Tổ quốc ở đoạn hai: "Đây đèn ông sao sao năm cánh tươi vàng. Ánh sao sáng ngời chiếu miền non ngàn. Đây cầm đèn sao sao chiếu vô Nam. Đây ánh hòa bình đuổi xua loài xâm lăng!". Nhạc sĩ chia sẻ năm 1956, đất nước ở trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, bị chia cắt. Hình ảnh "sao chiếu vô Nam", "ánh hòa bình đuổi xua loài xâm lăng" gửi gắm khao khát thống nhất quê hương.
Thí sinh Giọng hát Việt nhí 2015 hát "Chiếc đèn ông sao".
Ngay sau khi ra đời, bài hát nhanh chóng phổ biến ở nhiều vùng miền qua sóng phát thanh của Đài Tiếng nói Việt Nam, với phần thể hiện của nữ biên tập viên Tuấn Kỳ. Nhạc sĩ Phạm Tuyên tâm đắc ca khúc vì có nhiều kỷ niệm với nó. Năm 1967, nhạc sĩ Phạm Tuyên từng nhờ nhạc sĩ Dân Huyền mang máy ghi âm sang nhà để thu âm cho hai con gái. Trong căn nhà tập thể ở Đại La [Hà Nội], trên nền nhạc piano, chị Tuyền và Tuyến lanh lảnh hát Chiếc đèn ông sao. Sau đó, họ cùng nhau tự làm đèn, ăn bánh.
Năm 1972, khi nhạc sĩ Phạm Tuyên sang công tác ở Đức, giáo sư Hans Sandig ở thành phố Leipzig đã đến gặp gỡ ông, bày tỏ ngưỡng mộ ca khúc. Giáo sư cho biết dù không hiểu tiếng Việt, nhiều trẻ em Đức rất thích âm thanh rộn rã của bài hát, nhất là đoạn điệp khúc: "Tùng rinh rinh, tùng tùng tùng rinh rinh". Nhạc sĩ Phạm Tuyên kể họ thậm chí chuyển bài hát sang tiếng Đức. Tuy nhiên, sau nhiều năm, ông không còn giữ được bản ghi âm này. Tuy nhiên, trên kệ sách nhà ông vẫn giữ cuốn giáo khoa tiếng Đức in ca khúc, xuất bản năm 1971.
Ở tuổi 90, nhạc sĩ đi lại khó khăn nên ở nhà thường xuyên. Một tháng nay, ông bồi hồi mỗi khi nghe lại bài Chiếc đèn ông sao trên tivi. Qua 63 năm, ca khúc trở thành bài hát thiếu nhi kinh điển, được nhiều người lớn và các em nhỏ thuộc lòng. "Hồi đó, thế hệ chúng tôi có nhiều dịp gần gũi với trẻ thơ nên sáng tác giản dị, không màu mè, được các em nhỏ yêu thích. Tôi nghĩ đó là lý do bài Chiếc đèn ông sao sống lâu trong lòng khán giả", nhạc sĩ Phạm Tuyên nói.
Bài hát Chiếc đèn ông sao đã gắn liền với nhiều thế hệ thiếu nhi Việt Nam và là 1 trong 50 bài hát dành cho thiếu nhi của thế kỷ XX. Gần đến dịp Trung thu hàng năm, khắp nơi lại rộn ràng chuẩn bị cho ngày lễ này. Không khí càng sôi động hơn với giai điệu quen thuộc của bài hát Chiếc đèn ông sao. Đến nay, bài hát đã sống với các thế hệ thiếu nhi Việt Nam được gần 60 năm.
Chiếc đèn ông sao được nhạc sĩ Phạm Tuyên sáng tác vào Trung thu năm 1956. Hiện tại, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã 87 tuổi nhưng những ký ức gắn liền với thời điểm sáng tác bài hát vẫn còn vẹn nguyên trong lòng ông.
Nhạc sĩ Phạm Tuyên - cha đẻ của bài hát Chiếc đèn ông sao
Đến với chương trình Cuộc sống thường ngày, ông chia sẻ: "Bài hát ra đời khá tình cờ. Khi đó, tôi đang là thầy giáo dạy học ở Khu học xá Trung ương. Tôi được gặp gỡ với các em học sinh di tản tới học tập tại đó, chủ yếu là các em học sinh miền Nam. Thời ấy, hai miền của đất nước ta vẫn còn bị chia cắt và cứ đến Trung thu, các em học sinh đều hướng về miền Nam".
"Tôi thấy cần có một bài hát về Trung thu dành cho các em nhỏ. Tình cảm của tôi dành cho các em khiến tôi nghĩ rằng, mình cần phải đóng góp một phần cho ngày vui của chính các em. Hơn nữa, trong các loại đèn Trung thu, đèn ông sao có lẽ là loại đèn dễ làm và gần gũi nhất với thiếu nhi. Ngày ấy, vào mỗi dịp Trung thu, em nhỏ ở các lớp tiểu học nào cũng có đèn ông sao" - nhạc sĩ cho biết.
Bên cạnh đó, nhạc sĩ Phạm Tuyên còn bày tỏ: "Tôi rất bất ngờ vì khi sáng tác bài hát, tôi chỉ nghĩ là mình sẽ tạo nên món quà dành cho các cháu, các em thiếu nhi, đặc biệt là thiếu nhi miền Nam. Nhưng tôi rất vui vì bài hát đã được đón nhận và có sức sống lâu dài trong nhiều năm qua". Bản thân nhạc sĩ cũng ngạc nhiên khi lần đầu biết, bài hát Chiếc đèn ông sao từng được dịch sang cả tiếng nước ngoài và được in trong sách âm nhạc dành cho thiếu nhi nước ngoài.
Ngoài ra, thông qua chương trình Cuộc sống thường ngày, BTV Tuấn Kỳ của Đài tiếng nói Việt Nam đã dành tặng nhạc sĩ Phạm Tuyên một món quà vô cùng ý nghĩa khi hát lại Chiếc đèn ông sao. BTV Tuấn Kỳ hiện nay cũng đã ngoài 80 tuổi, bà là người đầu tiên từng thể hiện bài hát trên sóng phát thanh trung ương.
BTV Tuấn Kỳ - người từng thể hiện thành công bài hát Chiếc đèn ông sao trên đài phát thanh.
Để theo dõi toàn bộ cuộc trò chuyện của nhạc sĩ Phạm Tuyên và lắng nghe BTV Tuấn Kỳ hát tặng ca khúc dành cho nhạc sĩ, mời quý vị theo dõi qua video dưới đây: