Những chiếc bánh chưng dân dã luôn là hương vị ẩm thực đặc trưng của người Việt mỗi dịp năm mới. Món ăn này ẩn chứa nhiều ý nghĩa văn hóa, tinh thần độc đáo và thú vị.
Bên cạnh bánh dày, bánh chưng là hương vị không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết ở Việt Nam. Mỗi dịp xuân về, hầu hết gia đình đều quây quần gói bánh chưng và cố gắng kịp hoàn tất món ẩm thực độc đáo này trước 30 Tết. Khoảng thời gian cả nhà chờ bánh chín bên bếp lửa hồng cũng là những phút giây linh thiêng, ấm áp để gợi nhắc nhiều câu chuyện đẹp trong năm.
Trong tâm thức của người Việt, bánh chưng có vị thế nguồn cội văn hóa đặc biệt. Chiếc bánh được gói bằng lá dong với hình vuông nhỏ nhắn không đơn thuần là một món ăn mà còn trở thành nét đẹp văn hóa của những người con đất Việt. Hương vị giản dị này gắn liền với truyền thuyết dân tộc lâu đời và mang nhiều ý nghĩa sâu xa về vũ trụ, nhân sinh.
Hương vị của đất trời
Bánh chưng là loại bánh duy nhất có lịch sử lâu đời trong ẩm thực truyền thống Việt Nam còn được sử sách nhắc lại. Theo cuốn Lĩnh Nam Chích Quái, mục Truyện bánh chưng chép rằng vua Hùng thứ 6 sau khi phá xong giặc Ân, mới hội họp các vị quan Lang, công tử lại mà bảo rằng: “Đứa nào làm vừa lòng ta, cuối năm đem trân cam mỹ vị đến dâng cúng Tiên Vương cho tròn đạo hiếu thì ta sẽ truyền ngôi cho”.
Các vị quan Lang thi nhau lên rừng, xuống biển tìm châu ngọc và các sản vật quý làm lễ vật. Duy chỉ có Lang Liêu, vị công tử thứ 18, nghèo khó nhất trong các vị quan Lang, không tìm được sản vật quý hiếm. Chàng nằm mơ thấy thần nhân mách bảo nên đã dùng những nông sản thường ngày gồm gạo nếp, đỗ xanh, thịt lợn và lá dong để tạo ra bánh chưng, bánh dày làm lễ vật.
Bánh chưng được tạo ra từ những nguyên liệu truyền thống gồm gạo nếp, đỗ xanh, thịt lợn và lá dong. Ảnh: Lê Huy Hoàng Hải. |
Chiếc bánh dày có hình tròn tượng trưng cho trời và bánh chưng có hình vuông tượng trưng cho đất. Lá xanh bọc ở ngoài và nhân bên trong ruột tượng trưng cho công ơn sinh thành, tình cha mẹ luôn yêu thương và đùm bọc con cái. 2 món bánh dâng lên hợp ý vua Hùng, Lang Liêu được truyền ngôi. Từ đó, bánh chưng, bánh dày trở thành lễ vật không thể thiếu trong các nghi thức thờ cúng tổ tiên và các dịp lễ Tết. Món ăn cũng thể hiện tấm lòng uống nước nhớ nguồn của nhân dân ta. Đồng thời, hương vị bánh cũng thay lời nhấn mạnh tầm quan trọng của cây lúa và thiên nhiên trong nền văn hoá lúa nước.
Chiếc bánh gói trọn yêu thương
Bánh chưng vốn mang trong mình ý nghĩa thiêng liêng, cao quý. Do đó, món ăn này cũng đòi hỏi ở người làm sự kiên nhẫn, tỉ mỉ. Bánh muốn ngon thì người chế biến phải chuẩn bị nguyên liệu thật chu đáo. Gạo nếp phải lựa loại hạt dài, chắc mẩy, to đều và thơm mới. Đậu xanh cần được tách vỏ, màu vàng óng. Thịt heo phải có cả nạc và mỡ để khi bánh chín, phần mỡ sẽ quyện với phần nạc mềm tạo độ béo, dẻo và thơm ngon. Lá dong lựa chọn phải có màu xanh mướt, bản to và đều nhau. Ở một số địa phương, lá gói bánh cũng có thể thay thế bằng lá chuối.
Người làm phải đặt tình yêu của mình vào chiếc bánh mới có thể tạo hình vuông vắn, đẹp mắt. Ảnh: Lê Huy Hoàng Hải. |
Gói bánh chưng tuy không quá khó, song người làm phải thực sự đặt tình yêu của mình vào mỗi chiếc bánh mới có thể tạo hình vuông vắn, đẹp mắt. Bánh cần được buộc bằng lạt hoặc dây kỹ lưỡng để nước không ngấm vào trong. Tuy nhiên, những người làm bánh chưng lành nghề cho biết bạn không nên nén quá chặt vì khi nấu, nếp trong bánh sẽ còn nở ra thêm. Họ cũng bật mí rằng sau khi gói xong, bánh phải luộc ngay thì mới có màu xanh nguyên.
Thời gian nấu bánh chưng có thể hơn 10 tiếng đồng hồ. Trong những phút giây ấm áp trông chờ nồi bánh, cả nhà sum họp và sẻ chia cho nhau muôn kỷ niệm diễn ra suốt một năm bận rộn. Cũng từ đây, chiếc bánh chưng không chỉ gói ghém các nguyên liệu truyền thống để tạo nên hương vị dân tộc mà còn kèm theo dư vị yêu thương, tình cảm thuận hòa của mỗi thành viên trong gia đình.
Dấu ấn ẩm thực ngày Tết của dân tộc
Tết chẳng thể là Tết nếu thiếu bánh chưng xanh. Các Vua Hùng từng ví hạt gạo, nguyên liệu chính tạo nên món bánh truyền thống này, như hạt ngọc của trời đất ban cho con người. Hạt gạo tinh khiết và an lành hơn bất kỳ sơn hào hải vị nào. Bánh chưng có thể được ăn kèm củ kiệu, dưa muối hoặc chấm nước mắm để làm tăng sự đậm đà. Thức bánh độc đáo này cũng nhờ vậy mà tồn tại một cách kỳ diệu suốt từ thời Hùng Vương đến nay. Món ăn trở thành dấu ấn ẩm thực của dân tộc, tạo nên phong vị ngày Tết quê nhà.
Bánh chưng trở thành một món ăn mang dấu ấn ẩm thực của dân tộc, tạo nên phong vị ngày Tết Việt Nam. Ảnh: Quỳnh Trang, Ngân Giang. |
Hàng năm, các hội thi nấu bánh chưng thường được tổ chức, mang không khí Tết đến gần hơn với mỗi người, nhất là lớp trẻ. Ngoài ra, hình ảnh gói bánh chưng dịp năm mới cũng tạo sức hút với khách nước ngoài. Vào dịp Tết 2019, nhiều du khách quốc tế đã hội tụ tại Mũi Né [Phan Thiết, Bình Thuận] để tham dự lễ hội bánh chưng với loạt trải nghiệm thú vị. Hầu hết họ đều hào hứng khi có cơ hội tận tay làm chiếc bánh truyền thống trong dịp đón Tết Âm lịch tại Việt Nam.
Du khách quốc tế hào hứng khi có cơ hội trải nghiệm làm bánh chưng. Ảnh: Khang Trần. |
Ngày nay, bánh chưng đã được bày bán sẵn ở nhiều nơi. Tuy nhiên, nhiều gia đình vẫn giữ truyền thống sum họp gói bánh vào những ngày giáp Tết. Những chiếc bánh chưng tự gói vì thế mà thơm ngon, đậm đà và ý nghĩa hơn. Tục gói bánh chưng ngày Tết cũng trở thành một nét văn hóa ẩm thực độc đáo, góp phần làm đẹp hình ảnh Việt trong mắt bạn bè quốc tế.
Học cách bài trí bữa ăn ngày Tết của người Nhật Osechi là một bữa ăn ngày Tết ở Nhật Bản gồm nhiều món ăn nhỏ, được bày biện đẹp mắt. Mỗi món ăn đều mang ý nghĩa riêng như sự trường thọ, may mắn, sung túc.
Bạn đã bao giờ thắc mắc, tại sao ngày Tết cổ truyền của người dân Việt Nam bao đời này đều không thể thiếu những chiếc bánh chưng vuông trên bàn thờ để cúng ông bà tổ chiên chưa? Trong bài viết hôm nay, chúng ta sẽ cùng đi tìm hiểu ý nghĩa bánh chưng trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt.
Lịch sử ra đời những chiếc bánh chưng
Trước khi đi tìm hiểu ý nghĩa bánh chưng trong ngày Tết của người dân Việt là gì, thì chúng ta cần biết được nguồn gốc ra đời của nó. Bánh chưng không những là món ăn ngon, mà còn là một nét đẹp truyền thống bao đời nay của người Việt Nam.
Bánh chưng là món ăn đặc trưng trong ngày Tết cổ truyền của người Việt
Mỗi khi Tết đến xuân về, dù có đi ngược về xuôi thì ngày Tết trong gia đình không bao giờ thiếu cặp bánh chưng xanh trong mâm cỗ.
Theo truyền thuyết kể lại, bánh chưng được ra đời cùng bánh dày từ thời vua Hùng Vương thứ 6. Sau khi phá xong giặc n, vua Hùng muốn truyền ngôi lại cho con, nhân dịp đầu xuân năm mới, ông đã mời tất cả các con đến và tuyên bố rằng nếu vị hoàng tử nào tìm được món ăn ngon lành, bổ dưỡng để đem cúng dâng tổ tiên thì ông sẽ truyền ngôi lại cho.
Các vị hoàng tử đua nhau đi tìm kiếm những vật ngon của lạ, hy vọng được làm vua. Người con trai thứ mười tám của Hùng Vương thứ 6 là Lang Liêu, tính tình thuần hậu, chí hiếu, song vì mẹ mất sớm nên không có người vẽ chỉ cho cách bày trí sắp xếp nên rất lo lắng không biết làm gì.
Rồi một ngày, Lang Liêu bỗng nằm mơ thấy Thần Đèn bảo rằng mọi vật trong trời đất không có gì quý bằng hạt gạo, thức ăn nuôi dưỡng con người và chàng nên lấy gạo nếp làm bánh hình tròn và vuông để tượng trưng Trời Đất, lấy lá bọc ngoài, đặt nhân bên trong để làm ruột tượng hình cha mẹ sinh thành.
Lang Liêu tỉnh giác, liền cùng vợ làm ngày những gì Thần dặn, chọn gạo nếp, đậu xanh thật tốt, thịt lợn ba rọi dày, tươi. Đến đúng ngày hẹn, các chàng hoàng từ mang đến trước mặt mua cha rất nhiều của ngon vật quý, sơn hào hải vị.
Bánh chưng đẹp làm từ gạo nếp, đỗ xanh và thịt heo
Tuy nhiên, vua Hùng ngạc nhiên với món bánh màu xanh và trắng, ông đẹp nếm thử bánh và thấy ngon, bèn truyền lại ngôi cho Lang Liêu, tức đời vua Hùng thứ 7. Và từ đó, cứ đến Tết nguyên Đán dân gian lại bắt đầu làm những chiếc bánh chưng, bánh dày để dâng lên cúng ông bà tổ tiên, đất trời sau một vụ mùa bội thu.
Ý nghĩa của bánh chưng
Có thể nói, bánh chưng trong tâm thức người Việt Nam là món bánh truyền thống thể hiện tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, là món bánh cảm giác của sự sum họp gia đình đầu năm. Những chiếc bánh chưng hình vuông, màu xanh, tượng trưng cho Trái Đất. Bánh chưng âm dành cho Mẹ, bánh dày dành cho Cha, thể hiện tấm lòng uống nước nhớ nguồn, nhớ ơn công lao sinh thành dưỡng dục bao la của cha mẹ.
Ý nghĩa bánh chưng còn được ví như linh hồn của ngày Tết. Được gói ghém trong những chiếc lá dong xanh, với nhân đậu xanh, thịt lợn. Với nguyên liệu là những hạt gạo nếp căng tròn thể hiện nền văn minh lúa nước của dân tộc ta. Nó còn thể hiện sự biết ơn với đất trời cho mưa thuận gió hòa, cuộc sống người dân ấm no, thể hiện sự an cư lạc nghiệp: nhân đỗ vàng, thịt mỡ với hình ảnh màu mỡ của những cánh đồng quê hương đang vào vụ.
Bánh chưng phải được gói với lá dong, buộc 4 hoặc 6 lạt và phải gói vuông vắn, chặt tay, không cần ép. Khi luộc bánh, bánh sẽ có màu xanh đẹp của lá dong, có độ dẻo ngọt của gạo nếp, thơm béo ngậy của đỗ và thịt lợn.
Vào mỗi tối 30 Tết, mọi gia đình sẽ chọn ra những cặp bánh chưng thơm ngon, đẹp nhất đặt lên bàn thờ tổ tiên để thể hiện chữ hiếu đạo làm con cháu. Không những được dùng để bày cúng tổ tiên, mà bánh chưng còn được làm món quà mang đi biếu Tết những người lớn tuổi trong dòng họ.
Bánh chưng được sử dụng để làm quà biếu Tết cho người thân, họ hàng
Ngoài ý nghĩa bánh chưng về mặt đạo lý, nét đẹp trong văn hóa người dân Việt Nam, bánh chưng còn có ý nghĩa rất lớn về mặt dinh dưỡng. Với những nguyên liệu vô cùng bổ dưỡng như gạo nếp, đỗ xanh, thịt heo, bánh chưng cung cấp rất nhiều chất dinh dưỡng cho cơ thể.
Không những thế, đỗ xanh chứa chất thanh nhiệt giải độc làm giảm các hiện tượng sưng tấy, nên bánh chưng được xem là một thực phẩm rất tốt cho gan.
Bánh chưng đã trở thành một nét đẹp trong văn hóa truyền thống bao đời nay của người dân Việt. Với những ý nghĩa bánh chưng, người dân ngày càng tự hào về nét đẹp này trong mắt bạn bè quốc tế. Hy vọng rằng, với những thông tin chúng tôi chia sẻ ở trên, tất cả mọi người chúng ta cần biết chung tay gìn giữ và lưu truyền phong tục tốt đẹp này.
>> Cách luộc bánh chưng ngon bạn nên “bỏ túi” ngay
>> Cách gói bánh chưng vuông xinh xắn ai cũng khen
>> Mâm cơm ngày Tết gồm những món gì
Tags: Nấu ăn Tết