Tại sao người ta gọi nhạc sĩ Phong Nhã là nhạc sĩ của tuổi thơ

Người nhạc sĩ lớn của nền âm nhạc cách mạng Việt Nam nay đã đi xa, để lại di sản âm nhạc quý giá cho hậu thế, cho thiếu niên, nhi đồng.

Ca khúc Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng và bài thơ của Bác

Trong lễ kỷ niệm sinh nhật Bác lần đầu tiên diễn ra tại Hà Nội sau khi đất nước giành được độc lập, ngày 19.5.1946, các cháu thiếu niên, nhi đồng thủ đô đã đến chúc mừng và hát tặng Bác ca khúc Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng. Bác đã rất xúc động, sau đó, Người viết bài thơ Ai yêu nhi đồng bằng Bác Hồ Chí Minh như “đối lại” với bài hát của nhạc sĩ Phong Nhã.

Sinh thời, nhạc sĩ Phong Nhã kể, ông viết ca khúc vào cuối năm 1945 khi đang là anh phụ trách Đội Thiếu niên tiền phong. Cảm xúc đến với ông sau một buổi sinh hoạt Đội. “Phong Nhã đố các cháu thiếu nhi: Ai yêu Bác Hồ nhất?, các cháu đáp lại: Nhi đồng yêu Bác Hồ nhất. Trong lòng của Phong Nhã cũng đồng ý như thế”, nhạc sĩ chia sẻ lúc sinh thời. Khi ca khúc ra đời, thậm chí nhiều thập niên sau đó, nhiều thiếu niên, nhi đồng ở khắp mọi miền đất nước đã gửi thư tỏ lòng biết ơn nhạc sĩ đã nói hộ tình cảm dành cho vị Cha già dân tộc. Những bức thư này cùng với tài liệu cá nhân của nhạc sĩ Phong Nhã được giữ tại Trung tâm lưu trữ quốc gia.

Ca khúc Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng là một trong những sáng tác đầu tiên cho thiếu nhi sau Cách mạng tháng 8. Nhạc sĩ Phong Nhã cũng là một trong những nhạc sĩ đầu tiên viết ca khúc cho thiếu nhi hát trong giai đoạn này.

“Không mấy người trong chúng ta có cơ hội gặp gỡ nhạc sĩ Phong Nhã một lần, nhưng có một điều chắc chắn, những tác phẩm của ông đã quá quen thuộc với mỗi người Việt Nam. Khi hay tin ông mất, tôi tin nhiều người cũng như mình, thấy ký ức bỗng ùa về. Đó là những ngày hè tuổi thơ ngập tràn niềm vui, là những ngày sinh hoạt hè cả lũ trẻ con cùng khu hăng say luyện tập nghi thức Đội, là những buổi chào cờ ở thời thiếu niên nhi đồng sau Quốc ca luôn vang lên những giai điệu quen thuộc của Cùng nhau ta đi lên [Đội ca]. Rồi cả những ca khúc nhắc đến ai cũng có thể hát được: Nhanh bước nhanh nhi đồng, Đi ta đi lên, Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng... Phong Nhã là một nhạc sĩ đồng hành cùng tuổi thơ với giai đoạn đẹp nhất trong đoạn đường trong sáng nhất của mỗi chúng ta”, nhạc sĩ - nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long bùi ngùi nói.

“Vua âm nhạc thiếu nhi”

Nhạc sĩ Phong Nhã được gọi là “vua âm nhạc thiếu nhi”. “Danh hiệu” này được nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu đặt cho Phong Nhã khi gặp ông vào năm 1976. “Bản chất con người Phong Nhã là người hồn nhiên, ngây thơ nên ông hợp với giọng điệu của âm nhạc thiếu nhi. Suốt cuộc đời sáng tác, ông đều cống hiến cho mảng âm nhạc này. Sự cống hiến của ông hết sức độc đáo, bao trùm lên toàn bộ chặng đường phát triển của âm nhạc cách mạng cho đến ngày hôm nay”, nhạc sĩ - nhà phê bình âm nhạc Nguyễn Thụy Kha nhìn nhận.

Với nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long, sáng tác của Phong Nhã gần gũi, tươi vui. “Ông sử dụng tiết tấu thiên về nhịp đi, ca từ súc tích, nội dung và thông điệp rõ ràng, tạo nên giai điệu dễ nhớ, dễ thuộc”, ông nói.

Nhà nghiên cứu âm nhạc này còn cho rằng, nhạc sĩ Phong Nhã đã “hóa giải” được những cái “khó” trong sáng tác mảng đề tài thiếu nhi, Đoàn, Đội và lãnh tụ. “Mảng đề tài này không dễ sáng tạo, bởi nếu không khéo sẽ thành đậm chất tuyên truyền, nhưng nếu chỉ đơn thuần thực hiện thông điệp thì sẽ không đạt hiệu quả. Cho nên, để sáng tác đến được đông đảo mọi người và có đời sống riêng sau khi ra đời đòi hỏi người nhạc sĩ không chỉ có sự hiểu biết về chuyên môn âm nhạc, sự thấm nhuần những nội dung đề tài cần truyền tải, mà còn phải sáng tác bằng tình cảm, bằng trái tim, bằng cuộc sống của chính người nhạc sĩ đó. Và nhạc sĩ Phong Nhã đã làm được”, ông Long nói.

Theo nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha, cách sáng tác của nhạc sĩ Phong Nhã là “không có kỹ thuật gì”. Ca khúc được viết từ chính “tâm hồn ngây thơ, hồn nhiên toàn vẹn” của ông. “Ông viết từ trong đáy lòng ra, không lên gân nhưng lại rất thuyết phục, nhẹ nhàng nhưng lại đi vào tâm hồn trẻ thơ. Và cũng chính vì thế, không chỉ thiếu nhi, mà cả nhiều người khi lớn lên rồi cũng không quên được ca khúc của Phong Nhã”, nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha nói.

Tin liên quan

Nhạc sĩ Phong Nhã là một trong những nhạc sĩ lớn của nền âm nhạc Cách mạng Việt Nam. Ông là tác giả của hơn 200 ca khúc. Cả cuộc đời sáng tác của ông chỉ gắn với mảng đề tài duy nhất, đó là tuổi thơ.

Ngày 28/3/2020, nhạc sĩ Phong Nhã đã rời cõi tạm, hưởng thọ 97 tuổi, để lại những tiếc thương khôn nguôi trong lòng công chúng…

Những giai điệu sống mãi với tuổi thơ

Những giai điệu âm nhạc của nhạc sĩ Phong Nhã đã gắn liền với tuổi thơ của nhiều thế hệ công chúng yêu nhạc. Cho dù đã có thêm nhiều những lựa chọn, có thêm nhiều ca khúc mới của các thế hệ nhạc sĩ bồi đắp, nhưng những giai điệu dành cho tuổi thơ của nhạc sĩ Phong Nhã vẫn sống cùng tuổi thơ một cách rõ nét.

Bất cứ ai cũng quen thuộc với những giai điệu của “Cùng nhau ta đi lên”[Đội ca] đi cùng năm tháng suốt những chặng đường tuổi thơ, mỗi sáng thứ hai đầu tuần trong lễ chào cờ, chắc hẳn ai ai cũng đầy tự hào khi cất vang giai điệu của bài Quốc ca, rồi sau đó là Đội ca. Không chỉ có riêng hoạt động này, Đội ca còn được vang lên trong các sinh hoạt tập thể, trong những ngày vui rộn rã của tuổi thơ. Ngoài “Cùng nhau ta đi lên”, nhạc sĩ Phong Nhã còn rất nhiều bài hát quen thuộc với thiếu nhi thường được dùng rất phổ biến trong các sinh hoạt tập thể. Chẳng hạn như Nhanh bước nhanh nhi đồng, Đi ta đi lên…

Các sáng tác của nhạc sĩ Phong Nhã còn khai thác khía cạnh đề tài ca ngợi người anh hùng không ngại hy sinh vì Tổ quốc. Hai trong những ca khúc nổi bật nhất của ông trong mảng đề tài này là Kim Đồng hay Lê Văn Tám anh còn sống mãi. Đối với ca khúc viết về hoạt động Đội, ông cũng có nhiều bài hay như: Đội ta lớn lên cùng đất nước, Em yêu Đội nhi đồng, Đoàn tàu Đội thiếu niên Tiền phong, Đội em làm kế hoạch nhỏ… Đề tài về ca ngợi Đảng ông có Ngàn hoa việc tốt dâng Đảng quang vinh. Đặc biệt ông còn thành công trong mảng sáng tác các ca khúc về đề tài ca ngợi lãnh tụ. Hai ca khúc nổi tiếng của ông viết về mảng đề tài này là Bác sống đời đời và thành công nhất là Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng.

Những đóng góp to lớn

Phải nói một cách khách quan là sáng tác cho tuổi thơ không hề đơn giản. Bởi lẽ những bài hát cho lứa tuổi này cần ngắn gọn, xúc tích, dễ nhớ, dễ thuộc đã là một tiêu chí ai cũng biết nhưng không phải ai cũng có thế vận dụng nó vào tác phẩm một cách thành công. Hơn thế nữa, sáng tác cho tuổi thơ cần một tâm hồn trong sáng, phải nắm bắt đúng tâm lý của lứa tuổi, nắm bắt tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của lứa tuổi để rồi thổi hồn vào trong tác phẩm. Ấy vậy mà trong sự nghiệp sáng tác của mình, nhạc sĩ Phong Nhã đã chấp nhận mảng đề tài không dễ dàng này, và gắn bó với nó trong suốt cuộc đời. Đặc biệt ông sáng tác ở rất nhiều mảng nội dung đề tài khác nhau như ca khúc Đội, ca ngợi anh hùng, ca ngợi quê hương, đất nước, ca ngợi Đảng, ca ngợi Lãnh tụ… đã góp phần làm phong phú cho âm nhạc dành cho tuổi thơ Việt Nam.

Một trong những yếu tố góp phần tạo nên tên tuổi của nhạc sĩ Phong Nhã với những thành công khi sáng tác mảng đề tài thiếu nhi là bởi chính ông đã có cả một cuộc đời gắn bó với trẻ nhỏ. Từ vị trí của một Tổng phụ trách Đội cho tới khi làm Tổng biên tập một tờ báo dành cho lứa tuổi này. Sống cùng tuổi thơ, nắm bắt tâm tư, tình cảm, nguyện vọng, hòa cùng nhịp đập của tuổi thơ, tự hóa mình thành trẻ thơ một cách tự nhiên để rồi nói lên những tâm tư tình cảm mơ ước của tuổi thơ trong ca khúc của mình. 

Còn một chi tiết khác nữa tôi cho rằng rất cần nhấn mạnh đó là vị trí của Phong Nhã trong sáng tác ca khúc thiếu nhi, trong nền âm nhạc cách mạng Việt Nam. Nhạc sĩ Phong Nhã sáng tác ca khúc “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng” vào đúng dịp kỷ niệm sinh nhật Bác, ngày 19/5/1946. Như vậy, tính đến nay ca khúc đã có 74 năm tuổi đời. Nếu ví như cuộc đời của một con người thì ca khúc này có thể là ông, hoặc thậm chí là cụ của các bé thiếu nhi. Song cả âm nhạc cùng lời ca vẫn còn đáp ứng được hơi thở và tình cảm của lứa tuổi. Đó là biệt tài trong sáng tác của nhạc sĩ Phong Nhã.

Nhìn vào con số năm ra đời, dóng sang đời sống âm nhạc, khi ấy vẫn là giai đoạn đầu của nền tân nhạc Việt Nam, những nhạc sĩ vẫn còn đang trong giai đoạn mày mò với những mới mẻ của âm nhạc bẩy âm được du nhập từ phương Tây vào Việt Nam. Chính lúc này, đã âm thầm xuất hiện một vị nhạc sĩ sáng tác chuyên tâm cho trẻ thơ là nhạc sĩ Phong Nhã. Để rồi trong suốt hành trình sáng tạo của mình ông đã có một khối lượng tác phẩm đồ sộ cho thiếu nhi. Như vậy, nhạc sĩ Phong Nhã không chỉ là nhạc sĩ có nhiều ca khúc viết về đề tài thiếu niên nhi đồng sống cùng thời gian, mà ông còn là một trong những nhạc sĩ mở ra một mảng sáng tác chuyên sâu cho thiếu niên nhi đồng trong nền âm nhạc mới Việt Nam nói chung, âm nhạc Cách mạng nói riêng.

Nhạc sĩ Phong Nhã được Nhà nước ta trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật đợt 1 [1996] và Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật [2001] vì những đóng góp cho nền âm nhạc Việt Nam.

                                                                         Nhà lý luận âm nhạc Nguyễn Quang Long