Phần dư cảo � Thơ đốt c�n s�t lại
Huỳnh Kin Bửu
Những người y�u Nguyễn Du v� Truyện Kiều, �t ai kh�ng thuộc hai c�u thơ:
�Bất tri tam b�ch dư ni�n hậu
Thi�n hạ h� nh�n khấp Tố Như�
Hai c�u n�y l� hai c�u kết trong b�i thơ được s�ng t�c sau khi t�c giả đ� đọc c�u chuyện n�ng Tiểu Thanh ch�p trong t�nh sử.
T�y Hồ hoa uyển tẫn th�nh khư
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư
Chi phấn hữu thần li�n tử hậu
Văn chương v� mệnh lụy phần dư
Cổ kim hận sự thi�n nan vấn
Phong vận kỳ oan ng� tự cư
Bất tri tam b�ch dư ni�n hậu
Thi�n hạ h� nh�n khấp Tố Như?
Tạm dịch:
Hồ T�y vườn đ� th�nh g�
Viếng n�ng ta đọc tập thơ của n�ng
Phấn son thuyền cũng b�ng ho�ng
Văn chương lụy kiếp tro t�n thế a?
Hận xưa kh�n hỏi trời gi�
Nỗi oan phong vận m�nh ta buộc r�ng.
Ba trăm năm lẻ mơ m�ng
C� ai hậu thế kh�c ch�ng Tố Như?
Vậy th� n�ng Tiểu Thanh l� ai? N�ng c� viết một tập thơ? V� �Văn chương v� mệnh lụy phần dư - Văn chương lụy kiếp tro t�n� l� nghĩa l�m sao?
T�nh sử ch�p rằng:
Tiểu Thanh sống v�o đầu đời Minh, l� một c� g�i t�i sắc vẹn to�n, hiếm c� trong phận nữ nhi, nhưng cuộc đời v� duy�n số th� thật chẳng ra g�. N�ng lấy lẽ một người đ�n �ng họ Ph�ng v� bị vợ cả ghen. Vợ cả buộc n�ng phải ra ở ri�ng, mỗi khi muốn gặp chồng th� phải được vợ cả cho ph�p, muốn viết thư hỏi han chồng th� thư đ� phải được vợ cả �kiểm duyệt�. C�i ghen của người vợ cả ng�y c�ng cay nghiệt, khiến Tiểu Thanh phải cảnh gi�c, đề ph�ng cả việc n�ng bị đầu độc trong c�c đồ ăn thức uống.
Nh� n�ng ở cạnh Hồ T�y, thiếu bạn tri �m, n�ng chỉ biết d�ng thời gian để l�m b�i thơ t�m sự, l�ng m�nh thổ lộ với m�nh, lại lu�n bị vợ cả r�nh rập d�y v� v� cớ. Chẳng bao l�u, v� buồn b�, sức khỏe Tiểu Thanh sa s�t, rồi n�ng qua đời, để lại một tập thơ. Người chồng họ Ph�ng nhờ đọc tập thơ m� hiểu r� t�nh cảm của n�ng, ch�ng rất thương tiếc cho người vợ lẽ xấu số v� tự tr�ch m�nh. Tiểu Thanh chết rồi m� vợ cả vẫn ghen đem đốt hết tập thơ của n�ng. May sao c�n s�t lại một số �t b�i, người ta gom lại, th�nh tập Phần dư cảo [Thơ đốt c�n s�t lại] để lại cho đời.
Nguyễn Du, với tấm l�ng thương y�u rộng lớn kh�ng bờ bến của một bậc thi h�o, đ� viết lại t�nh sử của n�ng Tiểu Thanh bằng thơ, c� sức rung cảm lạ thường. C�i lụy l� của người t�i sắc, của n�ng Tiểu Thanh [Tạo vật đố t�i, tạo vật đố hồng nhan] l� c� cớ, nhưng văn chương vốn kh�ng mệnh m� cũng mắc lụy: Văn chương v� mệnh lụy phần dư, đến thế sao? Đ� l� dấu hỏi lớn của Nguyễn Du. Từ đ�, c� sự li�n hệ:
�Bất tri tam b�ch dư ni�n hậu
Thi�n hạ h� nh�n khấp Tố Như�.