Tuần 6: NGHỊ LUẬN VỀ MỘT BÀI THƠ, ĐOẠN THƠ
A.MỤC TIÊU: Giúp HS:
-Có kỹ năng vận dụng các thao tác phân tích, bình luận, chứng minh, so sánh để làm bài nghị luận văn học.
-Biết cách làm bài văn nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ.
B.PHƯƠNG TIỆN:
-Sách giáo khoa lớp 12- tập1, sách giáo viên lớp 12- tập 1.
-Thiết kế bài dạy.
C.PHƯƠNG PHÁP: Tổ chức giờ dạy kết hợp các phương pháp: phát vấn, thảo luận.
D.TIẾN TRÌNH GIỜ DẠY:
1. Ổn định tổ chức.
2.Kiểm tra bài cũ.
Bạn đang xem tài liệu "Giáo án Ngữ văn 12 tuần 6: Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tuần 6: NGHỊ LUẬN VỀ MỘT BÀI THƠ, ĐOẠN THƠ A.MỤC TIÊU: Giúp HS: -Có kỹ năng vận dụng các thao tác phân tích, bình luận, chứng minh, so sánhđể làm bài nghị luận văn học. -Biết cách làm bài văn nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ. B.PHƯƠNG TIỆN: -Sách giáo khoa lớp 12- tập1, sách giáo viên lớp 12- tập 1. -Thiết kế bài dạy. C.PHƯƠNG PHÁP: Tổ chức giờ dạy kết hợp các phương pháp: phát vấn, thảo luận. D.TIẾN TRÌNH GIỜ DẠY: 1. Ổn định tổ chức. 2.Kiểm tra bài cũ. 3.Bài mới: HĐ của Thầy HĐ của Trò Nội dung *HĐ 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu phần nghị luận về một bài thơ: -Cho học sinh đọc đề 1 trong SGK. -Hướng dẫn học sinh thảo luận các câu hỏi: ?Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh nào? ?Bức tranh thiên nhiên được miêu tả như thế nào? ?Nhân vật trữ tình trong bài thơ có khác gì hình ảnh các ẩn sĩ trong thơ cổ? ?Vì sao nói bài thơ vừa có chất cổ điển vừa có chất hiện đại? -Cho Học sinh thảo luận nhóm: chia 4 nhóm: -Giáo viêncho đại diện nhóm lên bảng trình bày, Giáo viên cho lớp tiếp tục nhận xét, bổ sung. -Giáo viên nhận xét, bổ sung, định hướng các ý đúng. [ Có thể dùng bảng phụ trình bày dàn ý mẫu để HS đối chiếu] -Từ việc tìm hiểu ví dụ trên, Giáo viên dẫn dắt cho học sinh rút ra kết luận chung về các bước làm bài: ?Theo em, để làm một bài nghị luận về một bài thơ, ta phải thực hiện các bước nào? -Giáo viên định hướng, bổ sung, chốt lại các bước chính. *HĐ 2:Hướng dẫn HS tìm hiểu phần nghị luận về một đoạn thơ: -Cho học sinh đọc đề 2 SGK. -Hướng dẫn học sinh thảo luận theo câu hỏi SGK: ? Hoàn cảnh sáng tác bài thơ? Xuất xứ đoạn thơ? ?Khí thế cuộc kháng chiến được miêu tả như thế nào?Chi tiết nào thể hiện rõ nhất? ?Chỉ ra những thành công về mặt nghệ thuật? ?Nhận định chung về đoạn thơ? -Giáo viên cho học sinh cả lớp tiếp tục phát biểu nhận xét, bổ sung bài làm của các nhóm. -Giáo viên nhận xét, bổ sung, định hướng, hoàn chỉnh dàn ý. -Giáo viên có thể sử dụng bảng phụ trình bày dàn ý mẫu -Từ việc tìm hiểu ví dụ 2, cho HS rút ra kết luận về phương pháp làm bài nghị luận về một đoạn thơ: ?Theo em, khi làm bài nghị luận về một đoạn thơ, ta có thể tiến hành các bước giống hệt bài nghị luận về một bài thơ hay không? -Giáo viên chỉ rõ, nhấn mạnh cho học sinh thấy điểm giống và khác giữa 2 kiểu bài. *HĐ 3: hướng dẫn HS chốt lại phần ghi nhớ: ? Đối tượng của một bài văn nghị luận về thơ? ?Hãy cho biết nội dung của một bài nghị luận về thơ? -Giáo viên nhận xét, chốt lại và cho học sinh lưu ý phần ghi nhớ. *HĐ 4: Hướng dẫn HS làm phần luyện tập: -Bài tập SGK, trang 86: -Giáo viên cho học sinh độc lập làm bài trên cơ sở một số gợi ý sau: + Vị trí đoạn trích +Nội dung: .Cảnh chiều đẹp nhưng buồn. .Tâm trạng nhớ quê của tác giả. +Nghệ thuật: hình ảnh đối lập, gợi cảm, âm điệu, tứ thơ -Cho học sinh trình bày miệng trước lớp. -Giáo viên nhận xét, bổ sung. - Giáo viên gợi ý học sinh về nhà làm bài luyện tập thêm -Học sinh đọc đề bài 1 trong SGK. -Thảo luận nhóm theo hướng dẫn của giáo viên. -Hoàn cảnh ra đời: những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. -Bức tranh thiên nhiên: cảnh đêm trăng núi rừng về khuya rất đẹp đẽ, thơ mộng. -Nhân vật trữ tình xưa: ẩn sĩ; trong bài thơ: là một chiến sĩ cách mạng lo nước, thương dân. -Nghệ thuật bài thơ vừa phảng phất màu sắc cổ điển, vừa đậm chất hiện đại biểu hiện cụ thể: thể thơ, thi liệu, hình ảnh nhân vật trữ tình. -Cử đại diện nhóm lên bảng trình bày. -Học sinh cả lớp tiếp tục nhận xét, góp ý bài làm của các nhóm. -Dựa vào bài tập đã làm, rút ra các bước làm bài: 4 bước. -Đọc đề số 2 trong SGK. -Ở đề bài số 2, học sinh cũng tiến hành tương tự như ở đề số 1. -Tháng 10- 1954: cuộc kháng chiến chống Pháp thành công. -Khí thế chiến đấu sôi nổi, hào hùng. -Sử dụng điêu luyện thể thơ lục bát. -Đại diện nhóm lên bảng trình bày. -Học sinh cả lớp tiếp tục phát biểu ý kiến nhận xét, bổ sung bài làm của các nhóm. -So sánh 2 ví dụ, trả lời câu hỏi. -Dựa vào SGK. trả lời câu hỏi. -Lưu ý phần ghi nhớ. -Độc lập suy nghĩ, Làm bài luyện tập, trang 86, SGK, trên cơ sở gợi ý của giáo viên. -Một vài học sinh trình bày miệng trước lớp. I.NGHỊ LUẬN VỀ MỘT BÀI THƠ: 1. Tìm hiểu đề bài: a.Tìm hiểu đề: -Hoàn cảnh ra đời. -Giá trị nội dung: +Bức tranh thiên nhiên thơ mộng tuyệt đẹp. +Tâm trạng chủ thể trữ tình: một chiến sĩ cách mạng nặng lòng lo nỗi nước nhà. -Giá trị nghệ thuật: bài thơ vừa đậm chất cổ điển vừa mang tính hiện đại. b.Lập dàn ý: *.Mở bài: Hoàn cảnh ra đời: Bài thơ ra đời vào những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. *.Thân bài: -Bức tranh thiên nhiên: Cảnh một đêm trăng khuya nơi chiến khu đẹp, thơ mộng: [so sánh], âm thanh: tiếng suối- tiếng hát; hình ảnh: trăng, hoa -Hình ảnh chủ thể trữ tình: +Người chiến sỹ cách mạng không ngủ vì nặng lòng lo nỗi nước nhà. +Hình ảnh một chiến sĩ cách mạng với nỗi lòng lo nước thương dân. -Chất cổ điển hoà quyện với chất hiện đại: +Yếu tố cổ điển: thể thơ Đường luật, thi liệu. +Yếu tố hiện đại: Hình ảnh nhân vật trữ tình :Lo nỗi nước nhà, sự phá cách trong hai câu cuối. -Nhận định về giá trị nội dung và nghệ thuật : +Nội dung:chứa đựng tình yêu thiên nhiên say đắm, lòng yêu nước thương dân sâu sắc. +Nghệ thuật: kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất cổ điển và hiện đại; Ngôn ngữ hàm súc, ý tứ thâm trầm. *.Kết bài: -Bài thơ thể hiện sự hài hoà giữa tâm hồn nghệ sĩ và ý chí chiến sĩ. -Là một trong những thi phẩm xuất sắc của thơ ca thời chống Pháp. 2.Các bước làm bài nghị lụân về một bài thơ: -Bước 1: Đọc kĩ, cảm nhận chung về tác phẩm: bài thơ nói về vấn đề gì? Tình cảm của tác giả như thế nào? -Bước 2: Tìm hiểu sâu tác phẩm ở 2 phương diện: nội dung và nghệ thuật [ chú ý phân tích từ ngữ, hình ảnh, chi tiết nghệ thuật tiêu biểu] -Bước 3: Lập dàn ý theo các luận điểm đã tìm được. -Bước 4: Dựa vào dàn ý, viết thành bài văn II.NGHỊ LUẬN VỀ MỘT ĐOẠN THƠ: 1.Tìm hiểu đề bài: a.Tìm hiểu đề: -Hoàn cảnh ra đời bài thơ. -Khí thế chiến đấu hào hùng, sôi động ở chiến trường Việt Bắc và ở các chiến trường khác. -Cách sử dụng thể thơ lục bát điêu luyện. b.Lập dàn ý: *.Mở bài: -Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác bài thơ, xuất xứ đoạn thơ. *.Thân bài; -8 câu đầu: Quang cảnh chiến đấu sôi động ở Việt Bắc: +Nhiều lực lượng tham gia kháng chiến: bộ đội hành quân, dân công tiếp viện, đoàn xe ô tô quân sự +Con đường hành quân sôi nổi, náo nức, , khí thế mạnh mẽ, hào hùng. -4 câu sau: Nhớ lại niềm vui khi tin chiến thắng của mọi miền đất nước tiếp nối báo về. -Nghệ thuật: tác giả điêu luyện trong việc sử dụng thể thơ lục bát: + Các biện pháp tu từ ,so sánh ,trùng điệp. +Từ láy tượng hình, tượng thanh; Hình ảnh thơ sinh động, gợi cảm.. +Giọng thơ hào hùng, sôi nổi. -Nhận định chung:một đoạn thơ hay, nội dung và nghệ thuật đậm chất sử thi. *.Kết bài: Đoạn thơ thể hiện không khí cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta một cách cụ thể và sinh động. 2.Các bước làm bài nghị luận về một đoạn thơ: -Các bước tiến hành tương tự như nghị lụân một bài thơ. -Lưu ý thêm vị trí và ý nghĩa đoạn thơ trong bài thơ. III.GHI NHỚ: SGK III.LUYỆN TẬP: 1.Bài tập trang 86, SGK. 2.Tìm hiểu đề và lập dàn ý đề bài: Phân tích đoạn thơ sau: Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa [Tây tiến- Quang Dũng] *CỦNG CỐ -DẶN DÒ: -Hãy trình bày các bước làm bài văn nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ? -Hãy cho biết đối tượng và nội dung của một bài văn nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ? -Học sinh về nhà xem lại bài giảng, làm bài luyện tập; -Soạn bài: Tây tiến
Họat động 1: TÌM HIỂU NGỮ LIỆU [10 phút].
* Thao tác 1 :
Hướng dẫn tìm hiểu và lập dàn ý cho 2 đề bài trong SGK
Tổ chức cho HS thảo luận nhóm:
Nhóm 1,3:
-Học sinh đọc đề bài 1 trong SGK. Thảo luận nhóm ghi kết quả vào phiếu học tập, đại diện nhóm trả lời.
Gợi ý:
- Khi tìm hiểu đề, ta cần xác định những vấn đề gì?
- Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh như thế nào?
- Vấn đề cần giải quyết, làm rõ trong bài viết là gì?
- Phần mở bài ta cần giới thiệu những gì?
- Phần thân bài ta cần làm rõ điều gì trước tiên?
- Vẻ đẹp của núi rừng trong đêm trăng khuya được miêu tả qua những thủ pháp nghệ thuật nào? Gợi lên những điều gì?
- Hình ảnh nổi bật nhất trong bài thơ là hình ảnh gì?
- Nhân vật trữ tình trong bài thơ có gì khác hình ảnh ẩn sĩ trong thơ cổ?
- Vì sao lại nói bài thơ vừa có tính chất cổ điển, vừa hiện đại?
- Nêu nhận đinh chung về giá trị tư tưởng và nghệ thuật bài thơ?
- Khẳng định lại những giá trị bài thơ?
Đại diện nhóm trình bày, các nhóm khác theo dõi, góp ý.
Nhóm 1,3:
a. Tìm hiểu đề:
- Hoàn cảnh ra đời:
+ Những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp
+ Địa điểm là vùng chiến khu Việt Bắc.
+ Lúc này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đang trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến đầy gian khổ nhưng vô cùng oanh liệt của nhân dân ta.
- Yêu cầu đề bài và định hướng giải quyết:
+ Từ phân tích vẻ đẹp của bức tranh phong cảnh Việt Bắc thấy được vẻ đẹp tâm hồn thi nhân, vẻ đẹp của thơ ca Hồ Chí Minh.
+ Từ vẻ đẹp tâm hồn thi nhân, vị lãnh tụ tối cao của dân tộc, của cuộc kháng chiến để thấy được vẻ đẹp tâm hồn Việt Nam – sự tất thắng của cuộc kháng chiến.
b. Lập dàn ý:
* Mở bài:
- Giới thiệu bài thơ [hoàn cảnh sáng tác]
- Nhận định chung về bài thơ [Định hướng giải quyết]
* Thân bài:
- Phân tích, chứng minh vẻ đẹp của đêm trăng khuya nơi núi rừng Việt Bắc:
+ Thủ pháp so sánh: Tiếng suối trong như tiếng hát xa”
à tiếng suối cộng hưởng với tiếng người, tiếng đời tươi trẻ, vang vọng tràn đầy niềm tin
+ Hình ảnh: Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa
à Điệp từ lồng: tạo nên hình ảnh huyền ảo, lung linh, thơ mộng
=> Cảnh vật mang vẻ đẹp hùng vĩ, thơ mộng à tâm hồn yêu thiên nhiên của Bác.
- Phân tích, chứng minh vẻ đẹp tâm hồn thi nhân qua hình ảnh nhân vật trữ tình:
+ Nổi bật giữa bức tranh thiên nhiên là người chiến sĩ nặng lòng lo nỗi nước nhà.
à tấm lòng yêu nước sâu sắc của Bác.
+ Khác với hình ảnh người ẩn sĩ lánh mình chốn thiên nhiên, xa lánh cõi trần
à Tinh thần ung dung tự tại lo việc nước, tràn đầy sự lạc quan, kiên định và tất thắng
- Phân tích nghệ thuật bài thơ: vừa có tính chất cổ điển vừa hiện đại:
+ Tính cổ điển: thể thơ Đường luật, những hình ảnh thiên nhiên tiếng suối, trăng, cổ thụ, hoa.
+ Tính hiện đại: hình tượng nhân vật trữ tình: thi sĩ - chiến sĩ, lo nỗi nước nhà, sự phá cách trong hai câu cuối [không tuân thủ luật đối]
- Nhận định giá trị tư tưởng và nghệ thuật bài thơ:
+ Tư tưởng: Tình yêu thiên nhiên, đất nước sâu đậm
+ Nghệ thuật: cổ điển và hiện đại
* Kết bài:
- Sự hài hoà giữa tâm hồn nghệ sĩ và ý chí chiến sĩ: Mang cốt cách thanh cao, tấm lòng vì nước vì dân, khí chất ung dung của vị lãnh tụ
- Đây là một trong những bài thơ hay của Bác
Nhóm 2,4:
Tìm hiểu đề và lập dàn ý cho đề bài 2
Gợi ý:
- Khi tìm hiểu đề trong đề bài này, ta cần xác định những vấn đề gì?
- Mở bài, ta cần giới thiệu điều gì? Có gì khác với cách giới thiệu về một bài thơ?
- Khí thế dũng mãnh của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Việt Bắc được miêu tả qua những thủ pháp nghệ thuật nào trong 8 câu thơ đầu?
- Khí thế hiện lên như thế nào?
- Khí thế chiến thắng ở các chiến trường khác [4 câu sau] được diễn đạt bởi những thủ pháp nghệ thuật nào?
- Khí thế đó tạo nên điều gì cho bức tranh công cuộc kháng chiến chống Pháp?
- Hệ thống từ ngữ nào đã được vận dụng trong đoạn thơ?
- Nhà thơ còn vận dụng những biện pháp tu từ nào?
- Giọng thơ của đoạn thơ có âm hưởng như thế nào?
- Hãy nêu ý để chốt lại đoạn thơ?
Nhóm 2,4:
a. Tìm hiểu đề:
- Yêu cầu kiểu đề: phân tích một đoạn thơ.
- Yêu cầu về nội dung: Làm rõ hai vấn đề:
+ Khí thế dũng mãnh và khí thế chiến thắng của quân ta trên khắp chiến trường
+ Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ độc đáo của đoạn thơ
b. Lập dàn ý:
* Mở bài:
- Nêu hoàn cảnh sáng tác, giới thiệu khái quát bài thơ.
- Nêu xuất xứ đoạn trích
- Trích dẫn nguyên văn đoạn trích
* Thân bài:
- Phân tích khí thế dũng mãnh của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Việt Bắc [8 câu đầu]:
+ Nghệ thuật: Sử dụng từ láy [rầm rập, điệp điệp trùng trùng], so sánh [Đêm đêm rầm rập như là đất rung], hoán dụ [mũ nan], cường điệu [bước chân nát đá], đối lập [Nghìn đêm thăm thẳm sương dày >< Đèn pha bật sáng như ngày mai lên]
+ Nội dung: Khí thế chiến đấu sôi động, hào hùng với nhiều lực lượng tham gia [dân công, bộ đội, binh chủng cơ giới], hình ảnh con đường bộ đội hành quân, dân công đi tiếp viện, đoàn quân ô tô quân sự nối tiếp nhau...
- Phân tích khí thế chiến thắng ở các chiến trường khác [4 câu sau]:
+ Nghệ thuật: Điệp từ vui, biện pháp liệt kê các địa danh của mọi miền đất nước
+ Nội dung: Tin vui chiến thắng đồn dập bay về, vì Việt Bắc là thủ đô, là đầu não của cuộc kháng chiến. Niềm vui của đất nước hoà cùng Việt Bắc tạo nên bức tranh kháng chiến thắng lợi toàn diện và toàn vẹn.
- Phân tích đặc điểm nổi bật về nghệ thuật:
Rất điêu luyện trong việc sử dụng thể thơ lục bát
+ Các từ láy, động từ [rầm rập, rung, nát đá, lửa bay], tính từ gợi tả [Quân đi điệp điệp trùng trùng, Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan, Dân công đỏ đuốc từng đoàn, Nghìn đêm thăm thẳm sương dày, Đèn pha bật sáng]...
+ Các biện pháp tu từ: so sánh, hoán dụ, cường điệu, trùng điệp...
+ Giọng thơ: âm vang, sôi nổi, hào hùng
c. Kết bài:
Đoạn thơ ngắn như thể hiện được không khí của cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân ta một cách cụ thể, sinh động.
I. Cách làm một bài nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ:
1. Tìm hiểu đề và lập dàn ý:
Đề 1: Phân tích bài thơ "Cảnh khuya" của Hồ Chí Minh.
a. Tìm hiểu đề:
- Hoàn cảnh ra đời:
- Yêu cầu đề bài và định hướng giải quyết:
b. Lập dàn ý:
* Mở bài:
* Thân bài:
- Phân tích, chứng minh vẻ đẹp của đêm trăng khuya nơi núi rừng Việt Bắc
- Phân tích nghệ thuật bài thơ: vừa có tính chất cổ điển vừa hiện đại:
+ Tính cổ điển:
+ Tính hiện đại: hình tượng nhân vật trữ tình:
- Nhận định giá trị tư tưởng và nghệ thuật bài thơ:
+ Tư tưởng:
+ Nghệ thuật:
* Kết bài:
Thực hành đề 2 – SGK:
Phân tích đoạn thơ trong bài "Việt Bắc" của Tố Hữu
a. Tìm hiểu đề:
- Yêu cầu kiểu đề:
- Yêu cầu về nội dung:
b. Lập dàn ý:
* Mở bài:
- Nêu hoàn cảnh sáng tác, giới thiệu khái quát bài thơ.
- Nêu xuất xứ đoạn trích
- Trích dẫn nguyên văn đoạn trích
* Thân bài:
- Phân tích khí thế dũng mãnh của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Việt Bắc [8 câu đầu]:
+ Nghệ thuật:
+ Nội dung:
- Phân tích khí thế chiến thắng ở các chiến trường khác [4 câu sau]:
+ Nghệ thuật:
+ Nội dung:
- Phân tích đặc điểm nổi bật về nghệ thuật:
c. Kết bài: