Mắt biếc là tiểu thuyết thành công của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, ra mắt vào năm 1990 và đã đi vào lòng nhiều thế hệ người đọc ở cả Việt Nam và quốc tế. Cuối năm 2019, độc giả yêu mến nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã được mãn nhãn với sự ra mắt của bộ phim Mắt biếc được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên. Theo cá nhân tôi đánh giá, đây là một bộ phim thành công trong việc cụ thể hóa hình tượng các nhân vật trong nguyên tác một cách khá hợp lý; bối cảnh và kỹ thuật quay phim cũng rất ấn tượng… Tuy nhiên, đối với những người đã đọc và yêu mến nguyên tác thì bộ phim vẫn còn nhiều vấn đề cần phải bàn luận lại.
Hà Lan có từng yêu Ngạn hay không?
Trong chuyển thể điện ảnh, tình cảm của Hà Lan đối với Ngạn đã được đoàn làm phim khẳng định rõ ràng qua phân cảnh trong rừng sim, trước lúc mà Hà Lan lên thành phố. Cụ thể hơn, nhân vật Hà Lan trong phim đã có những biểu cảm ngại ngùng, chờ mong, thất vọng… trong cái khoảnh khắc mà Ngạn “suýt” hôn mình. Điều đó chứng minh rằng Hà Lan chắc chắn đã từng yêu Ngạn. Vậy còn trong nguyên tác, khi mà những biểu cảm đó chưa từng xuất hiện thì sao? Hãy cùng phân tích tiểu thuyết gốc để trả lời câu hỏi này nhé.
Cũng như trong phim, Hà Lan và Ngạn trong tiểu thuyết có một tuổi thơ êm đềm và gắn bó. Chưa biết giữa họ có tình yêu hay không, nhưng phải khẳng định rằng Hà Lan và Ngạn có một tình bạn thân thiết, và tình bạn đó đã tiến thêm một bước nhỏ nữa bằng những lời hát nồng nàn của Ngạn. Giữa Hà Lan và Ngạn đã manh nha tồn tại một chút gì đó “trên tình bạn nhưng dưới tình yêu”; họ đã biết tìm những khoảng không gian cho riêng nhau, cảm thụ tình cảm của nhau…
“Tôi về làng với Hà Lan. Tất nhiên chúng tôi đi chung với cả một đám bạn. Nhưng dọc đường, hai đứa tôi cố tình đi tụt lại phía sau. Thoạt đầu, bạn bè còn dừng xe lại chờ. Về sau, thấy chúng tôi không có vẻ gì muốn tiến lên phía trước, tụi nó chán quá, liền vọt thẳng. Còn lại hai đứa, tôi với Hà Lan thong thả đạp xe đi. Sau một tuần lễ vùi đầu vào học tập, ngày thứ bảy là một ngày thảnh thơi tuyệt diệu. Chiều loang nắng, chúng tôi lặng lẽ đi bên nhau, lòng êm đềm và thanh thản.”
Sỡ dĩ tôi cho rằng mối quan hệ này “trên tình bạn, dưới tình yêu” là dựa vào phân tích các phản ứng của của nhân vật Hà Lan trong nguyên tác. Cụ thể hơn, Hà Lan trả lời rằng cô đã biết những bài hát mình được nghe là của Ngạn sáng tác, nhưng biểu cảm lúc đó lại là hờ hững, là “tỉnh khô”. Hơn nữa, Hà Lan còn có phản ứng trốn chạy vào nhà khi Ngạn hát những câu từ yêu thương “rõ ràng” hơn bình thường.
“Một mình anh đang ngồi
Không dưng em bước tới
Anh bỗng thành song đôi.”
Nếu nói Hà Lan trốn vì ngại ngùng thì quá gượng ép. Rõ ràng Hà Lan tuy đã hiểu tình cảm của Ngạn, nhưng cô chỉ muốn tình cảm đó dừng ở một mức độ mập mờ và không muốn Ngạn tiến xa hơn nữa. Phản ứng của Hà Lan có thể là biểu hiện của một phức cảm rất nguyên thủy và thường thấy ở con người, cái cảm giác thỏa mãn khi được người khác giới yêu thương hay khi được nghe những ngôn từ chỉ thuộc về bản thân mình, cho dù bản thân chưa chắc có thể đáp lại tình cảm đó.
Dựa vào những phân tích trên, cá nhân tôi cho rằng Hà Lan vẫn chưa từng yêu Ngạn trong nguyên tác. Tình cảm của Hà Lan đối với Ngạn tuy vẫn có tồn tại, nhưng chỉ ở một mức độ mông lung, không rõ ràng, không đến mức độ của tình yêu. Tâm lý Hà Lan trong nguyên tác hoàn toàn phù hợp với tâm lý thực tế của một cô bé mới lớn và vẫn còn lạ lẫm với chuyện yêu đương. Đó là phản ứng nên có ở một thiếu nữ thích thú khi lần đầu nếm được tình yêu từ một người khác giới, và chính việc tình cảm của Hà Lan thay đổi quá nhanh từ khi gặp Dũng đã chứng minh tình cảm của cô dành cho Ngạn là ở mức độ nào rồi.
Về tình cảm giữa Trà Long và Ngạn
Theo tôi, Trà Long và Ngạn là hai nhân vật ít có sự thay đổi giữa chuyển thể điện ảnh với nguyên tác nhất. Dưới góc nhìn của một độc giả yêu mến nguyên tác, tôi đánh giá cao khi đoàn làm phim đã truyền tải khá chính xác tình cảm của hai nhân vật này. Vậy nên ở phần tản mạn này tôi xin phép phân tích chung về tình cảm của hai nhân vật, không có sự so sánh, đối chiếu giữa hai phiên bản.
Như chúng ta đã biết, Trà Long là con gái của Hà Lan với Dũng, cô bé được gửi về quê từ lúc còn tấm bé. Không chỉ vì hoàn cảnh kinh tế, mà còn vì Hà Lan lúc này rất muốn quên Dũng. Làm sao Hà Lan có thể quên đi khi luôn giữ kết tinh máu thịt của Dũng bên mình? Vậy nên cô đã chọn cách rời xa con và dùng công việc để quên dần những lầm lỡ của tuổi thanh xuân. Còn Ngạn, anh đã chọn quê hương từ rất lâu và thời điểm này Ngạn đã chứng minh điều đó. Ngạn trở về ngôi làng Đo Đo yên bình và thân thuộc, nơi có những kỷ niệm đẹp nhất của riêng anh, và cũng ở nơi này, Ngạn tìm thấy một hình ảnh nho nhỏ để bám víu vào – đó chính là Trà Long.
Ban đầu, tình cảm của Ngạn đối với Trà Long rất gần với tình cảm cha con. Hay nói đúng hơn, Ngạn mong muốn được thay Dũng làm cha của cô bé Trà Long tội nghiệp. Cái hi vọng nhỏ nhoi về một gia đình ba người đã nhen nhóm trong Ngạn từ lúc mà Trà Long được sinh ra, và Ngạn đã thực sự cố gắng để điều đó thành hiện thực. Ngạn đã ở bên cạnh, đã yêu thương và chăm lo cho Trà Long như với đứa con ruột của chính mình, và có lẽ Trà Long cũng từng rất muốn Ngạn làm được điều đó.
Từ lúc lên lớp năm, Trà Long đã đủ thông minh và tò mò để tìm hiểu về người cha ruột và không ai có thể trả lời cho cô bé. Với sự thông minh của mình, Trà Long có lẽ đã hiểu rằng cha ruột mình là một người cha không xứng đáng, thế nên mỗi khi Hà Lan về thăm, Trà Long đều cố gắng để cả ba người Hà Lan-Ngạn-Trà Long được ở bên nhau. Hành động của Trà Long đã chứng minh cho mong muốn của cô bé, mong muốn Ngạn trở thành một người cha thực thụ của mình.
Mọi thứ thay đổi từ lúc Trà Long lớn lên thành thiếu nữ. Cô bé ngày càng giống mẹ “như hai giọt nước”, giống đến mức khiến Ngạn đôi lúc lầm lẫn giữa cả hai. Khi ngắm nhìn khung cảnh quen thuộc đầy kỷ niệm, tâm trí sẽ kích động mà hồi tưởng về những ký ức liên quan, trường hợp của Ngạn chính là như vậy. Hơn thế nữa, bên cạnh Ngạn còn có một bản sao của Hà Lan. Như vậy làm sao mà Ngạn có thể dằn lại được sự rung động của trái tim? Làm sao còn có thể coi Trà Long là cô con gái nhỏ bé của mình? Đúng vậy, Ngạn đã yêu Trà Long dưới cái bóng của Hà Lan và chắc chắn anh đã hoảng sợ khi nhận ra điều đó. Tình cảm này là không đúng đắn đối với Ngạn và anh buộc phải bỏ chạy để bản thân không phải phạm sai lầm.
Với Trà Long, cô bé yêu thương Ngạn vì mặc cảm tội lỗi. Trà Long đã quá hiểu tình cảm của Ngạn dành cho mẹ mình và còn hiểu hơn nữa việc tình cảm đó sẽ không có kết quả. Cô bé chỉ muốn bù đắp cho Ngạn những tổn thương mà Hà Lan mang lại chứ không hẳn là tình yêu. Có lẽ, Ngạn đã nhận ra điều đó khi quyết định trốn chạy Trà Long – cũng chính là trốn chạy chính bản thân mình.
Tại sao đoàn làm phim lại thêm nhân vật Hồng?
Hồng là nhân vật không hề tồn tại trong tiểu thuyết gốc của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. Đoàn làm phim muốn nhấn mạnh một điều gì đó, một ý nghĩa nào đó khi thêm nhân vật nữ phụ này vào bộ phim – vậy ý nghĩa tồn tại của nhân vật này là gì? Nó có đủ lớn để nhân vật tồn tại hay không?
Như Xuân Diệu đã từng than thở:
“Yêu, là chết ở trong lòng một ít
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu?”
Trong tình yêu ai mà chẳng một lần đơn phương. Không có ai bắt buộc Ngạn phải yêu thương Hà Lan và cũng không có sức mạnh nào có thể làm điều ngược lại. Đối với Hồng cũng vậy, Hồng chỉ tồn tại như một phần của chuyến tàu tình yêu trái ngang, nơi mà những toa tàu nối đuôi nhau trong một hành trình vô định. Hà Lan mãi chạy theo bóng hình của Dũng; Ngạn nối đuôi theo mắt biếc của đời mình trong nỗi khổ đau; Hồng dõi theo Ngạn… và những người mà cô đã từ chối là những toa tàu ở đằng sau, sau nữa, kéo dài nỗi khổ đau đến một điểm vô cùng.
Có ai đã từng tưởng tượng một viễn cảnh khác, khi mà Ngạn có thể từ bỏ tình yêu với ngôi làng Đo Đo để làm việc ở thành phố, để ở bên cạnh Hà Lan cái lúc mà cô đang dùng công việc để quên đi nỗi đau của mình. Nếu Ngạn có thể làm như vậy thì liệu Hà Lan có chấp nhận anh hay không? Câu trả lời đã được đoàn làm phim đáp lại bằng nhân vật Hồng, khi mà Hồng đã từ bỏ tương lai để quay về Đo Đo cùng Ngạn. Hồng không yêu ngôi làng của mình quá nhiều như Ngạn và cô trở về chỉ vì có Ngạn ở đó [điều này được chứng minh qua lời bộc bạch cuối cùng của Hồng trước khi ra đi]. Cuối cùng, Ngạn không thể chấp nhận Hồng, và có lẽ nếu Ngạn làm theo cách của Hồng thì Hà Lan cũng sẽ không chấp nhận Ngạn.
Như vậy, có thể thấy mục đích mà đoàn làm phim thêm nhân vật Hồng vào chuyển thể điện ảnh là để nâng cao, để nhấn mạnh phần nào giá trị ý nghĩa của nhân vật Ngạn. Hơn thế nữa, nhân vật Hồng là một nhân vật cần thiết để hiển thị rõ cái thứ được coi là nghịch lý của tình yêu, cái thứ mà chúng ta vẫn thường gọi là “đơn phương” một cách đầy đớn đau, đầy ảm đạm.
Tản mạn về cái kết
Cái kết là phần mà cá nhân tôi không thích nhất trong chuyển thể điện ảnh. Đoàn làm phim “không cho” Hà Lan lấy chồng như nguyên tác và dẫn đến tình tiết nhân vật này bỗng nhiên chấp nhận tình cảm của Ngạn ngay lúc biết tin anh lên tàu quyết định ra đi. Ý tưởng của đoàn làm phim có thể là người ta chỉ biết trân trọng khi đã mất đi, đây là một ý tưởng hay – nhưng không phù hợp và phần nào đã làm giảm giá trị mà nguyên tác muốn truyền tải.
Với một chuyển thể điện ảnh dạng chiếu rạp thì đây vẫn là một đoạn kết hợp lý, nó phù hợp với phần lớn những người yêu thích phim và chưa đọc qua nguyên tác. Cái kết không quá buồn và tuyệt vọng, lại phần nào tạo ra một cái kết mở để người xem có thể tự dự đoán tương lai của Ngạn và Hà Lan. Có thể Hà Lan sẽ đi theo và tìm được Ngạn, có thể là một ngày nào đó Ngạn quay về thăm và thấy Hà Lan vẫn chờ, cũng có thể cả hai sẽ liên lạc được với nhau qua thư từ để rồi tìm về với nhau… rất nhiều chuyện “có thể” xảy ra khiến cái kết giảm đi nhiều sự hụt hẫng và đến gần với nhiều người xem hơn là cái kết theo đúng nguyên tác mang lại.
Việc thay đổi cái kết tỷ lệ cao là sẽ mang lại nhiều lợi nhuận hơn cho nhà làm phim. Thế nhưng, cái mất đi ở đây là giá trị cốt lõi của nguyên bản, cái giá trị khiến cho độc giả phải đọc đi đọc lại, cái cảm giác buồn rười rượi và day dứt khó quên sẽ khó mà đạt được ở phiên bản điện ảnh này. Dĩ nhiên, chuyển thể điện ảnh của đạo diễn Victor Vũ vẫn là một sản phẩm nghệ thuật đáng khen trên nhiều phương diện, việc ấn phẩm đưa nguyên tác đến rộng rãi người xem hơn cũng là một điểm thành công rất đáng để những độc giả yêu mến nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đón nhận phiên bản chuyển thể này.
Hết.
Nguyễn Đình Duy Lộc
Nếu bạn yêu tác giả Nguyễn Nhật Ánh…
Có một làn gió mát lành thổi qua những ngọn đồi và ghềnh đá ở Basilicata, vùng đất xa xôi ở phía nam nước Ý. Đó là một chiếc xe màu xanh lam nhạt, một chiếc xe nhỏ xíu chất đầy sách. Người thủ thư của thư viện đáng yêu này là Antonio La Cava, một giáo viên người Ý già đã về hưu.
Kết thúc sự nghiệp dạy học sau 42, ông Antonio La Cava cảm thấy vẫn còn nhiều điều mình có thể để giúp trẻ em khám phá niềm vui với sách. Cũng chính từ suy nghĩ ấy, năm 2003, ông quyết định mua một chiếc xe Ape cũ và sửa nó thành một thư viện di động, đặt tên là IL Bibliomotocarro. Trên xe chứa khoảng 700 cuốn sách và có thể phát nhạc. Đây có lẽ là thư viện di động nhỏ nhất nước Ý.
Mỗi khi chiếc thư viện di động ghé qua, âm thanh vui nhộn sẽ báo hiệu cho lũ trẻ biết. Ngay lập tức, chúng kéo đến vây quanh tủ sách độc đáo, háo hức như vây quanh chiếc xe bán kem yêu thích.
Basilicata là vùng đất xa xôi và cằn cỗi của nước Ý, vùng đất này bị cô lập trong nhiều thế kỷ, cư dân ở đây đa số đã di cư đến Naples, Rome hoặc Mỹ. Suốt 19 năm qua, Antonio La Cava đã lái xe qua nhiều ngôi làng nhỏ ở Basilicata, ông dừng lại, trò chuyện với người dân địa phương và cho lũ trẻ ở đó mượn sách, đôi khi tặng luôn những cuốn sách mà chúng thích. Đặc biệt, bên cạnh việc cho và cho mượn sách, ông còn có những cuốn sách trắng để cho trẻ em có thể vẽ và nói những suy nghĩ, mong muốn của mình.
Trong một cuộc phỏng vấn năm 2013, ông Antonio La Cava chia sẻ rằng kinh nghiệm dạy học của mình ở trường đã giúp ông có thêm cách để giúp trẻ em yêu thích sách và việc đọc sách. Không chỉ là một thư viện nhỏ, chiếc xe IL Bibliomotocarro còn là một câu chuyện ý nghĩa về nước Ý, về sách, về trẻ em và tình bạn.
Hạnh
dịch và tổng hợp từ nhiều nguồn
"Các bạn vẫn biết Annyeong là 'Xin chào' trong tiếng Hàn. Thế nhưng các bạn có biết từ gốc tiếng Hán của nó là gì không? Vốn dĩ câu chào này có một nghĩa hơi khác 'xin chào' một chút đấy."
Cô Linh đã hỏi cả lớp như thế vào ngày đầu tiên của lớp sơ cấp hai tại Trung tâm Ngôn ngữ tiếng Hàn. Khi nghe cô hỏi câu này, tôi hết sức ngạc nhiên vì tôi không nghĩ một câu chào cơ bản, đơn giản như annyeong lại có thể mang một ý nghĩa sâu xa nào đấy. Hơn nữa, tôi vốn tưởng rằng annyeong là từ thuần Hàn, không phải Hán Hàn. Cho đến khi học lớp sơ cấp hai ở thời điểm đó, tôi không quan tâm lắm việc tra gốc từ Hán của những chữ Hàn được học trong lớp. Khi ấy, cả lớp không ai trả lời được câu hỏi của cô. Mọi người im lặng chờ nghe cô giải đáp vì những "tiết lộ" về tiếng Hàn của cô luôn thú vị và khi nói về tiếng Hàn, lúc nào cô cũng tràn đầy sự đam mê, nhiệt huyết.
"Annyeong vốn dĩ xuất phát từ chữ Hán là 'An ninh' [安寧] đấy."
Khi cô vừa nói ra điều này, tôi không thể ngăn bản thân mình "ồ" lên một tiếng. Tôi hết sức ngỡ ngàng, tuy chỉ mỉm cười nhẹ ngoài mặt nhưng thực ra trong đầu tôi đang cười lớn tiếng, cảm giác vô cùng thỏa mãn, hài lòng vì mọi thứ như rơi vào đúng khớp của nó. Annyeong, annyeong, annyeong... Khi đã biết nó đi từ gốc chữ Hán là "An ninh" thì càng đọc càng thấy hợp lí, thấy cách người Hàn phát âm chữ Hán rất gần người Việt. Trong tám tháng ngắn ngủi tôi được học tiếng Hàn, đã không ít lần tôi ngỡ ngàng với việc này. Thế nhưng, trường hợp của chữ Annyeong có lẽ là khiến tôi ngỡ ngàng nhất. Cô Linh giải thích tiếp.
"Annyeonghaseyo là chia động từ sang thể mệnh lệnh của Annyeonghata thôi. Như các bạn đã biết seyo là hãy làm gì đó. Vậy, Annyeonghaseyo nghĩa gốc là, tôi nói từ tiếng Hán luôn nhé. 'Hãy làm cho bản thân mình an ninh'. Nghĩa là 'Hãy làm cho bản thân mình an toàn'. Vậy nên cũng có nghĩa là 'Hãy chú ý cẩn thận', 'Hãy giữ gìn sức khỏe'. Nó gần nghĩa với 'Bảo trọng' đó. Qua thời gian, dần dần người ta sử dụng nó thành câu chào luôn. Vì vậy, nó có đặc trưng là vừa dùng để chào lúc mới gặp mặt, vừa chào tạm biệt cũng được. Nghĩa là vừa Hello, vừa Goodbye được luôn."
Tôi thật sự rất rất thích phần giải thích của cô về Annyeonghaseyo. Lời giải thích này đã giúp tôi hiểu ra rất nhiều điều. Khi xem phim Hàn, quả thật tôi có nghe các nhân vật chào nhau lúc mới gặp, lúc tạm biệt đều là "Annyeong", tuy nhiên tôi cũng không mấy chú ý lắm tới chi tiết này.
Buổi học này đã diễn ra cách đây gần hai năm... Tôi luôn nghĩ rằng tôi sẽ mãi mãi ghi nhớ những điều hay, thú vị cô đã dạy về tiếng Hàn trong lớp. Tuy nhiên, khi thời gian ngày càng chồng từng tầng từng lớp dày đặc mà tôi ngày càng rời xa tiếng Hàn, tôi sợ rằng một lúc nào đó mình sẽ quên hết. Bây giờ, có lẽ cũng đã quá muộn rồi. Kí ức sau hai năm bị biết bao nhiêu câu chuyện từ sách vở, phim ảnh, báo chí, cuộc sống xung quanh ghi đè lên bộ nhớ ít ỏi nên có lẽ phần ghi nhớ về tiếng Hàn không còn nhiều nữa. Vì vậy, dù muộn nhưng tôi vẫn muốn ghi lại được bao nhiêu càng tốt bấy nhiêu. Tôi tự trách mình rất nhiều vì ngày xưa sao không chịu ghi chép ngay khi về nhà sau mỗi buổi học. Hầu như, buổi học nào, cô cũng chỉ ra một điều gì đó thú vị.
Kể từ khi biết nguồn gốc của Annyeong, khi xem phim hoặc nghe nhạc Hàn, tôi bỗng dưng vô tình chú ý đến chữ này hơn. Lí do khiến tôi nhớ đến Annyeong nhiều như vậy là vì tháng chín vừa qua, tôi rất nghẹn ngào khi nghe một nhân vật nói câu đơn giản này. Đó là Oh Sung Moo trong W. Có lẽ, cũng nên kể một chút về bộ phim, về tình huống ông nói Annyeong và vì sao nó khiến tôi nghẹn ngào như thế khi xem phim. W kể về chuyện tình giữa Kang Chul, một nhân vật truyện tranh và Oh Yeon Joo, con gái của chính tác giả bộ truyện đã tạo nên Kang Chul. Oh Sung Moo chính là người họa sĩ đã vẽ nên bộ truyện W và là bố của Oh Yeon Joo. Khi thế giới W đến hồi kết thúc, đòi hỏi chỉ có thể tồn tại hoặc Sung Moo hoặc Kang Chul, Sung Moo đã quyết định hi sinh để Yeon Joo đến được với Kang Chul. Khoảnh khắc cuối cùng, khi ông lái xe và dừng xe giữa đường để nhìn con gái từ đằng xa, trước lúc ông tan biến, ông đã nói: "Bố yêu con nhiều lắm. Annyeong." W có rất nhiều cảnh buồn nhưng tôi không khóc ở bất cứ cảnh nào, thế mà vào cảnh đó, tôi cảm thấy cổ họng như nghẹn lại, mắt ươn ướt nước. Bao nhiêu kí ức về chữ Annyeong khi học trong lớp ùa về. Tôi hiểu được rằng khi Sung Moo nói câu chào ấy với Yeon Joo, nó có rất nhiều nghĩa. Đó có thể là lời chào Yeon Joo vì ông đã phải rất cố gắng để chạy xe đến kịp thời nhìn con gái lần cuối. Đó đồng thời cũng là lời từ biệt con. Hơn nữa, còn có thể hiểu nó theo nghĩa "bảo trọng" như gốc của chữ này, rằng "hãy giữ sức khỏe nhé con gái yêu", "hãy bình yên nhé con gái yêu". Tuy nhiên, dù dịch sang tiếng Việt hay tiếng Anh thì cũng chỉ có một lựa chọn mà thôi và sẽ lớp mất đi ít nhất một lớp nghĩa. Trong bản dịch tiếng Việt mà tôi xem của phim14 thì subteam dịch là: "Chào con". Trong bản dịch tiếng Anh mà tôi thử tìm xem của trang Boxasian thì subteam dịch là: "Goodbye". Ở trường hợp này, tiếng Việt giữ được hai lớp nghĩa là hello, goodbye cùng lúc nhưng sang tiếng Anh thì chữ Goodbye chỉ còn một lớp nghĩa. Thực ra, nếu truy nguồn gốc của chữ Goodbye để ra nó là xuất phát từ chữ: "God be with you" thì ta cũng có thể thấy là bản thân chữ Goodbye có hai lớp nghĩa, nghĩa "God be with you" lại gần giống với nghĩa gốc "hãy chú ý an toàn" của Annyeong. Vậy là, trong cả tiếng Việt và tiếng Anh đều giữ được hai lớp nghĩa của chữ này, trong đó có một lớp nghĩa giống là "Goodbye" [đây cũng là lớp nghĩa chính yếu, quan trọng nhất ở ngữ cảnh này], và một lớp nghĩa khác ở mỗi ngôn ngữ [tiếng Việt thì giữ được thêm nghĩ Hello, tiếng Anh thì giữ được thêm lớp nghĩa Take care]. Dù vậy, tôi vẫn nghĩ nếu thực sự hiểu hết các lớp nghĩa của Annyeong thì khi xem phim, đặc biệt là trong cảnh phim W ấy, sẽ rất thấm. Tôi nghĩ rằng nếu ngày hôm đó, cô Linh không giảng giải cho cả lớp biết nguồn gốc của chữ Annyeong, có lẽ khi xem W đến phân đoạn ấy, tôi đã không xúc động như vậy.
Gần đây, Annyeong lại khiến tôi xúc động trong một ngữ cảnh khác. Khoảng thời gian đọc Chiến tranh và Hòa bình khiến tôi rất nhức đầu. Vì vậy, khi đọc được phân nửa tiểu thuyết đồ sộ ấy, tôi quyết định dừng lại để xem một phim thuần giải trí nhằm xả stress. Tôi không nhớ mình đã suy nghĩ, tính toán thế nào, rốt cuộc tôi lại chọn phim You who came from the star để xem. Thực ra cũng dễ hiểu, đó là một trong những phim góp phần đẩy mạnh làn sóng Hallyu những năm gần đây khi mà phim truyền hình Hàn gây được ảnh hưởng lớn trên toàn châu Á càng ngày càng ít. Tôi rất thích phim You who came from the star ở khía cạnh giải trí, nó khiến tôi có những trận cười thỏa thuê và thực sự nạp lại được năng lượng để tiếp tục đọc Chiến tranh và Hòa bình. Trong You who came from the star, có một bài hát tôi rất thích: đó chính là bài Annyeong do Hyorin trình bày. Có lẽ, vì sợ mất đi lớp nghĩa đặc trưng của Annyeong nên nhà sản xuất phim đã dịch bài này sang tiếng Anh là Hello, Goodbye. Bài Annyeong trong phim là minh chứng rất rõ cho sự đa lớp nghĩa của chữ này. Lợi dụng sự đa lớp nghĩa này, người nhạc sĩ sáng tác đã tạo nên lời bài hát thật xúc động khi dùng phép chơi chữ trong lời. Dưới đây, tôi sẽ trích phần điệp khúc lời bài hát này:
"사랑이 왔는데그댄 떠난대기다렸는데더 볼 수가 없대늘 바보처럼흐르는 눈물이 말해안녕이젠 GoodbyeHello Hello Hello
Hello Hello."
"Tình yêu đã đến rồi.Vậy mà anh nói anh phải ra đi.Em bảo em sẽ chờ anh.Nhưng anh lại nói không thể gặp em nữa.Em như một kẻ ngốc.Những dòng lệ như muốn nói với em rằng:Lời chào bây giờ là lời chia tay.Hello Hello HelloHello Hello."
[tạm dịch từ các bản dịch tiếng Anh tham khảo trên mạng]
Trong đoạn này, hãy chú ý câu: "안녕이젠 Goodbye". Trong đó, 안녕 [Annyeong], 이젠 [Ijen là cách gọi tắt của 이제 + 는, có nghĩa: bây giờ]. Như tôi đã trình bày ở trên, có thể tạm xem Annyeong có ba lớp nghĩa: Hello, Goodbye, Take care/To be peaceful. Lời bài hát này chính là chỉ định một lớp nghĩa cụ thể cho Annyeong trong ba lớp nghĩa đã biết đó. Tôi tự diễn dịch tâm trạng của cô gái như sau: "Trước đây, chúng ta nói Annyeong khi mới gặp nhau, khi chào tạm biệt nhau, khi dặn dò nhau hãy chú ý cẩn thân. Nhưng bây giờ, anh đã rời xa em rồi. Em hiểu rằng lúc này, giữa chúng ta, Annyeong chỉ có thể là lời chào tạm biệt mà thôi." Khi xem qua Vietsub bài hát này của những subteam khác nhau trên Youtube, tôi nhận thấy hầu như mọi người đều dịch là: "Lời chào bây giờ là lời chia tay." Tôi nghĩ rằng đây là một phương án hợp lí vì nó giữ lại được tinh thần gốc trong tiếng Hàn. Subteam dịch ra được tiếng Việt câu này chứng tỏ là dịch trực tiếp từ tiếng Hàn hoặc có am hiểu chút ít về tiếng Hàn chứ không phải dịch thông qua tiếng Anh. Bởi vì, khi đi một vòng dạo qua các trang dịch lời bài này sang tiếng Anh, ở đoạn ấy tôi thấy hầu như đều dịch là: "Goodbye now, goodbye." Tôi rất bất ngờ khi phát hiện những người dịch đoạn này sang tiếng Anh lại dịch như vậy vì nó không giống lắm tinh thần với câu gốc trong tiếng Hàn. Hơn nữa, thực ra để dịch gần giống nghĩa từ câu tiếng Hàn sang tiếng Anh cũng không phải là khó lắm. Tôi tự hỏi sao họ không dịch là: "Hello is now Goodbye" nhỉ. Sự nghịch lí trong câu này nghe sẽ thú vị hơn "Goodbye now, goodbye" mà. Tuy rằng, trong tiếng Hàn không có ý chỉ sự đối nghịch giữa chủ ngữ - vị ngữ mà chỉ có ý loại trừ bớt nghĩa của chủ ngữ thôi. Dù sao, dịch như thế nào cũng không bằng cảm nhận trực tiếp từ ngôn ngữ gốc.
Vậy là, bài viết của tôi đã đi đến hồi kết thúc. Tôi mong những ghi chép này của tôi không chỉ giúp ích bản thân mình mà còn phần nào giúp ích cho những bạn thích xem phim Hàn, thích nghe nhạc Hàn nhưng chưa thể thu xếp học tiếng Hàn được. Hi vọng, cũng như cô Linh đã truyền cảm hứng cho tôi, tôi cũng có thể truyền một chút cảm hứng cho bạn, giúp bạn thấu hiểu hơn về chữ Annyeong khi xem phim, nghe nhạc. Tôi đã muốn viết bài về chữ Annyeong từ lâu nhưng cứ lần lữa mãi. Hôm nay, nhân dịp đầu năm mới, tôi muốn viết bài này như một sự khởi đầu cho chuỗi bài tôi sẽ viết về tiếng Hàn trong thời gian sắp tới. Vì tôi chỉ học tiếng Hàn trong khoảng thời gian ngắn và đã ngừng học từ rất lâu nên số bài viết có lẽ chỉ rất ít, đếm trên đầu ngón tay mà thôi. Tuy vậy, tôi tự nhủ sẽ cố gắng ghi chép thật cẩn thận, cố lôi ra bằng hết những kiến thức đã được học trong khoảng thời gian vô cùng đáng nhớ ấy. Tôi muốn bằng cách nào đó, dù thật nhỏ bé, bày tỏ lòng biết ơn đối với Trung tâm Ngôn ngữ tiếng Hàn vì đã cho tôi được học tiếng Hàn miễn phí trong khoảng thời gian tám tháng, vì đã chọn tôi, vì đã tin vào những điều tôi hứa khi viết đơn xin học. Có lẽ, điều này với trung tâm, với những thầy cô dạy trong trung tâm không hề quan trọng chút nào; thế nhưng bây giờ, tôi muốn giữ lời hứa đó với chính mình dù đã rất muộn màng rồi. Tôi thật sự muốn một lần nữa sống lại khoảng thời gian vừa đẹp đẽ, vừa cô đơn, vừa vui, vừa buồn ấy khi học tiếng Hàn. Tôi muốn trân trọng đến từng giây phút có mặt tại lớp học dù chỉ là bằng việc viết. Qua từng con chữ tuôn ra khi viết bài này cho đến gần kết thúc, vào lúc này đây, tôi thực sự cảm thấy mình như vừa trải qua một tiết học của cô Linh. Có lẽ, như vậy là đủ rồi.
Vì Annyeong có ba lớp nghĩa như chúng ta đã biết; vậy nên, tôi có thể nói.Annyeong, nỗi buồn.Và hi vọng, có thể annyeong niềm vui. Đương nhiên, theo nghĩa là "Hello".
Annyeong.
Kodaki
Nếu một ngày bạn thất nghiệp, bạn – một người rất thích đọc sách, sẽ làm cách gì để kiếm tiền chỉ bằng việc đọc? Bạn đã bao giờ nghĩ đến việc đó chưa? Liệu điều đó có thể không? Với anh chàng Philani Dladla thì câu trả lời là có. Anh thất nghiệp và thay vì ăn xin, anh ngồi bên vỉa hè trên đường Empire Road ở Nam Phi, kể cho người qua đường biết cảm nhận của anh về những cuốn sách anh đã đọc. Người qua đường muốn nghe cảm nhận thì phải trả tiền. Sau đó, nếu họ cảm thấy thích quyển sách, anh sẽ bán sách cho họ. Đó là cách anh kiếm sống.
Philani Dladla có biệt danh là Pavement Bookworm [tạm dịch: Mọt sách vỉa hè]. Anh sinh ra và lớn lên ở KwaZulu, thích đọc sách từ nhỏ. Nhưng sau khi chuyển đến Johannesburg để tìm công việc, anh bắt đầu dính đến thuốc phiện.
“Tôi thất nghiệp và không thể trả tiền thuê nhà được nữa – tôi mất tất cả mọi thứ. Khi sống vất vưởng trên đường, tôi để ý thấy có nhiều người ăn mày xin tiền trên đường phố mà chẳng làm gì cả. Tôi nghĩ tôi phải khác họ, tôi phải đem đến cho mọi người thứ gì đó có giá trị - như là một quyển sách hoặc cảm nhận về sách – để đổi lấy tiền.”
Vậy là anh bắt đầu bán sách trên đường phố - nhưng chỉ bán những quyển anh đã đọc xong và có thể yêu cầu người qua đường trả tiền nếu họ muốn biết review chi tiết. Anh có thể điều chỉnh giá tiền tùy theo mức độ anh đánh giá quyển sách. Với những quyển không thích, anh sẽ bán dưới 1 USD. Với những quyển anh thích, giá có thể lên đến khoảng 6 USD. Anh bắt đầu nổi tiếng với biệt danh “Mọt sách vỉa hè” và việc kinh doanh nhỏ xinh này trở nên khởi sắc.
“Nhờ bản thân có chút động lực và rất nhiều quyển sách kĩ năng, tôi quyết định từ bỏ thuốc phiện. Nhưng trong khi giúp bản thân mình, tôi cũng muốn giúp những người khác, những người đã sống cùng tôi trên vỉa hè. Vậy là tôi bắt đầu dùng tiền bán sách để mua súp và bánh mì cho mọi người mỗi ngày thay vì mua thuốc phiện. Khi nhìn những nụ cười của họ, tôi có thêm động lực để tiếp tục dùng số tiền nhỏ ấy đem lại hạnh phúc cho mọi người. Từ đó, tôi biết rằng mình sẽ chẳng bao giờ quay lại con đường của một kẻ nghiện nữa.”
Philani quyết định chia sẻ tình yêu đọc sách của anh với những đứa trẻ kém may mắn, vậy là anh thành lập câu lạc bộ Những người đọc sách [Book Reader’s Club] trong công viên lũ trẻ thường tập trung sau giờ học, đợi bố mẹ tan ca và đến đón.
“Tôi cho tụi nhỏ sách với điều kiện là chúng phải quay lại và kể cho tôi nghe chúng đã rút ra được bài học gì sau khi đọc sách. Một số đứa lấy luôn sách và không bao giờ trở lại nữa, nhưng tôi không để cho việc đó làm nản lòng mình bởi vì tôi biết rằng vẫn còn rất nhiều người thích đọc sách và sử dụng sách như công cụ chống lại cái nghèo đói. Quá nhiều đứa trẻ lạc lối sau khi tốt nghiệp trung học – nhiều đứa đâm ra nghiện thuốc phiện, rượu, phạm tội ác. Tôi muốn thay đổi điều này. Chúng tôi không chỉ cùng nhau đọc – chúng tôi nói về tương lai, ước mơ, thử thách đang chờ đợi phía trước và động viên nhau phải cố gắng đạt được những điều mình muốn.”
Hiện tại, Philani đã ra mắt quyển tự truyện The Pavement Bookworm: A True Story. Thế là anh lại có thêm một nguồn thu nhập nữa từ tiền viết sách.
Kodaki
dịch và tổng hợp từ nhiều nguồn