Vĩnh Tuy Ðoài xưa thuộc xã Vĩnh Tuy, Tổng Hoàng Mai, thuộc Ðại lý Hoàn Long; sau Cách mạng Tháng Tám, thuộc khu Mê Linh, ngoại thành Hà Nội. Dương Văn Bé tham gia trung đội tự vệ thôn, tích cực luyện tập quân sự, phòng trừ việt gian. Tháng 12-1946, trước những hành động khiêu khích trắng trợn của quân đội Pháp, toàn thành phố gấp rút chuẩn bị kháng chiến. Vĩnh Tuy Ðoài nhận lệnh của Ủy ban kháng chiến khu Mê Linh, vừa tiêu thổ kháng chiến vừa là hậu phương trực tiếp của Mặt trận Liên khu II ở khu vực Ðồn Thủy - Stai Quai - cảng Phà Ðen. Bé cùng anh em tự vệ ngày đêm đào hào, làm công sự, đắp ụ chiến đấu ở dốc Vĩnh Tuy, Lương Yên - Lò Lợn...
Từ đêm 19-12 đến cuối tháng 12-1946, Bé thường hăng hái xung phong đi chiến đấu và phục vụ cho các chiến sĩ thuộc tiểu đoàn 212 và các pháo thủ đóng ở lò bát Thanh Trì, đánh Ðồn Thủy, Stai Quai, giữ vững trận địa Lương Yên - Lò Lợn - Vĩnh Tuy trước những đợt tiến công khá mạnh của địch. Bà Dương Thị Lộc bùi ngùi kể: "Ông Bát nhà tôi và chú Bé cứ đi suốt, lăn lộn ngoài cảng với bộ đội. Chúng tôi ở trong tổ tiếp tế phải gánh cơm lên tận rặng ổi Thanh Lương cơ đấy. Gian khổ nhưng mà vui lắm cô ạ. Ðến ngày vỡ mặt trận Vĩnh Tuy, cả hai anh em đều theo tự vệ ra ngoại thành. Làng bị nó san phẳng"...
Hòng chọc thủng sườn mặt trận Hà Nội ở phía đông nam, chiếm bằng được Vĩnh Tuy, từ đó thọc ra Chợ Mơ - Ngã Tư Vọng, mờ sáng 15-1-1947 [24 tháng Chạp], địch huy động cả thủy-lục-không quân đánh chiếm mặt trận Vĩnh Tuy, đốt sạch, phá sạch; làng xóm trơ trụi, tan hoang, gần 100 người dân bị giết dã man, nhiều chiến sĩ vệ quốc đoàn và tự vệ Vĩnh Tuy Ðoài đã hy sinh ngay trên trận địa. Sau này trở lại làng, các gia đình lấy ngày 24 tháng Chạp đau thương ấy làm ngày giỗ chung, nhắc nhở con cháu không quên tội ác của bọn thực dân tàn bạo.
Chiếm được Vĩnh Tuy Ðoài, địch cho một trung đội lính da đen trên 30 tên do một quan Hai chỉ huy, đóng tại ngôi nhà hai tầng của cụ Cửu Ðối và biến nhà thành bốt gác khá kiên cố. Bốn phía khu nhà chúng đặt bốn ụ súng máy, trọng liên 12,7 ly. Tầng 2, chúng đặt bốn khẩu trung liên; rào tre, đắp bao cát thành ụ cao chung quanh nhà để phòng vệ. Lúc này, lực lượng tự vệ của khu Mê Linh và Ðề Thám rút ra ngoài xã Vĩnh Quỳnh, phiên chế thành ba đại đội của quận 6 do đồng chí Tiến Ðức làm Quận đội trưởng.
Ðại đội 3 có 120 chiến sĩ gồm ba trung đội [635; 637; 639], do ông Nguyễn Quốc Hùng làm Ðại đội trưởng, ông Dương Thắng làm chính trị viên. Những chiến công vang dội của dân quân du kích Thủ đô ở Cự Ðà, Khúc Thủy làm nức lòng các chiến sĩ quận 6.
Ông Lâm Văn Son, Quận đội phó quyết định đánh bốt Vĩnh Tuy Ðoài, một vị trí quân sự quan trọng của địch kiểm soát cả vùng rộng lớn ven sông Hồng, án ngữ cả đường bộ và đường thủy vào Lò Lợn, Ô Ðông Mác, Phà Ðen, Ðồn Thủy để lọt vào hẳn nội thành. Nhiệm vụ quan trọng này được Quận đội giao cho Ðại đội 3. Dưới ánh đèn dầu của nhà dân ở làng Lạc Thị, xã Vĩnh Quỳnh, Ban chỉ huy Ðại đội chụm đầu bàn cách đánh; cuối cùng chọn một chiến sĩ dùng bom công phá, sau đó hai trung đội phục sẵn, cách bốt 100m xung phong đánh giáp lá cà, tiêu diệt địch, chiếm bốt.
Nhưng chọn ai làm nhiệm vụ cảm tử? Tại sân nhà cụ phó Ban, các chiến sĩ nghe đọc thư Bác Hồ gửi quân dân toàn quốc và chủ trương của Quận đội hưởng ứng thi đua "luyện quân lập công", ai ai cũng nức lòng muốn lập công dâng Bác. Ngay sau đó, Dương Văn Bé, chiến sĩ trong tổ quân báo và Nguyễn Văn Năm, chiến sĩ của tiểu đội 3, trung đội 637 quê Yên Sở cùng xung phong ôm bom, phá bốt. Ông Dương Thắng nhớ lại, giọng xúc động:
- "Tôi và Bé là cháu dì cháu già, tôi hiểu tính Bé lắm. Anh rất nhanh nhẹn, hoạt bát. Anh nói: Ðể tôi ôm bom vào đánh bốt trả thù cho dân làng Vĩnh Tuy".
Do Bé ở trong tổ quân báo, thông thạo đường vào bốt nên chúng tôi quyết định chọn Bé là chiến sĩ cảm tử.
"Ngày 9-4-1947, đúng 9 giờ tối, lực lượng đánh bốt xuất quân từ nhà cụ phó Ban, làng Lạc Thị, qua Văn Ðiển, Sở Thượng, Khuyến Lương, Nam Dư hạ, Ðông Thiên. Ðể vác quả bom nặng 10 kg, một đầu có kíp nổ, đầu kia có ba cánh. Ðến vị trí tập kết là quán bánh ở đầu làng Vĩnh Tuy Ðoài, cách bốt khoảng 400m, Ðại đội trưởng Quốc Hùng ra lệnh cho trung đội 637 bố trí quân phía đông nam bốt, cách 70-80m, hỗ trợ cho tổ xung kích. Trung đội 639 án ngữ các mũi tiến quâncủa địch ở Stai Quai, Ðồn Thủy, Chợ Mơ phải ém quân ở ngã ba dốc Vĩnh Tuy và rặng ổi Thanh Lương. Ðại đội 635 là lực lượng dự bị. Tổ quân báo do Dương Văn Sung dẫn đường cắt rào cho Dương Văn Bé chui vào, vượt qua ụ súng, lên cầu thang, lao bom vào phía cửa sổ ở tầng 1. Vài phút sau, ở vị trí tập kết, mọi người nghe tiếng nổ đinh tai và quầng lửa lớn trùm lên bốt, khói cuộn lên mù mịt. Ðịch hoảng hốt bắn đạn như mưa ra bốn phía. Kế hoạch xung phong vào bốt không thực hiện được. Hơn hai giờ sáng chúng tôi phải lui quân về đình Lạc Thị".
Cố nén nỗi xúc động, ông Dương Văn Sung nghẹn ngào kể tiếp: "Nghe tiếng nổ long trời, tôi được lệnh trở vào để cõng Bé ra, nhưng do địch vãi đạn như mưa, không làm sao vào được. Vài hôm sau, nghe dân kể lại, bốt Vĩnh Tuy Ðoài bị sập mảng lớn tường và mái, địch huy động xe về chở đi khoảng 20 tên lính chết và bị thương. Sáng 10-4, địch tập trung dân ra đình tra khảo, thu dọn bốt, trong đó có Dương Thị Hồi, em gái anh Bé. Anh nằm cách bốt không xa, toàn thân đen sạm. Bọn địch dã man bắt dân làng vứt xác anh xuống sông Hồng, không cho chôn. Dân đấu tranh, hôm sau chúng chỉ cho mai táng anh ở ngoài đê, không được vào nghĩa trang của làng".
Ngày 15-4-1947, tại Lạc Thị, đơn vị tổ chức lễ truy điệu Dương Văn Bé và phát động các chiến sĩ học tập gương chiến đấu hy sinh anh dũng của người liệt sĩ Anh hùng. Trận đánh có tiếng vang và sức cổ vũ lớn đối với quân dân Thủ đô trong những ngày đầu thành phố mới bị giặc chiếm đóng. Sau thiệt hại ấy, địch phải xây bốt trên đê Vĩnh Tuy, không dám để trong làng nữa.
Cũng như các Anh hùng Trần Thành ôm bom ba càng diệt xe tăng địch [trận Nguyễn Du - Chợ Hôm], Lê Gia Ðỉnh ôm bom quyết tử bảo vệ Bắc Bộ phủ, Dương Văn Bé đã nêu tấm gương ngời sáng của thanh niên Thủ đô sẵn sàng nhận lấy cái chết cho quê hương, đất nước trong cuộc chiến đấu sinh tử vì độc lập dân tộc. Ghi nhớ chiến công của người chiến sĩ anh hùng, năm 1957, sau khi báo tử, Bộ Quốc phòng và Thành đội Hà Nội đã trang trọng làm lễ, đưa hài cốt anh từ ngoài đê sông Hồng vào Nghĩa trang liệt sĩ Mai Dịch. Ngày 3-3-1958, Nhà nước truy tặng anh Huy chương Chiến thắng hạng nhất.
Trong căn nhà nhỏ của bà Dương Thị Lộc, tôi được bà cho xem giấy báo tử của Thành đội Hà Nội ngày 21-10-1957. Di ảnh của người liệt sĩ Anh hùng và Huy chương Chiến thắng hạng nhất được gia đình trang trọng treo giữa nhà cùng với con trai bà, liệt sĩ Dương Văn Dũng, hy sinh tại Bến Tre trong kháng chiến chống Mỹ. Bà rơm rớm nước mắt, cầm tay tôi, nói: "Ngày chú Bé hy sinh, chúng nó không cho đưa chú ấy vào nghĩa trang của làng. May mà khi làm thủy lợi, mới tìm thấy hài cốt của Bé. Chú nó được đưa vào Nghĩa trang Mai Dịch ở dãy 1, khu D2, gia đình tôi cũng mát lòng. Hằng năm, con cháu vẫn lên đó thắp hương cô ạ".
Tên anh đã được ghi trong trang sử vàng của quân và dân Thủ đô thời kỳ chống thực dân Pháp.
Phạm Kim Thanh
Trong những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, hình ảnh các chiến sĩ cảm tử ôm bom ba càng diệt xe tăng địch trên đường phố đã trở thành biểu tượng cao đẹp của tinh thần hy sinh “Thà chết chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ” của quân dân Thủ đô.
Nhưng ôm bom diệt bốt địch là chiến công “Độc nhất vô nhị” của chiến sĩ Dương Văn Bé thuộc Đại đội 3, quận 6, Mặt trận Hà Nội đầu năm 1947.
VHSG- Hình ảnh những chiến sĩ ôm bom ba càng diệt xe tăng, hay phá đồn bốt địch trong các bộ phim có bối cảnh về Hà Nội giai đoạn toàn quốc kháng chiến [1946-1947] xuất hiện nhiều trên màn ảnh, trang sách. Thế nhưng, trên thực tế, rất hiếm người nêu ra được cụ thể chiến sĩ cảm tử nào thực hiện công việc quả cảm đó. Bởi lẽ, chiến sĩ đảm trách thực hiện việc này đồng nghĩa với hy sinh. Liệt sĩ, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Dương Văn Bé là một người như vậy.
Hình ảnh những chiến sĩ ôm bom ba càng diệt xe tăng, hay phá đồn bốt địch trong các bộ phim có bối cảnh về Hà Nội giai đoạn toàn quốc kháng chiến [1946-1947] xuất hiện nhiều trên màn ảnh, trang sách. Thế nhưng, trên thực tế, rất hiếm người nêu ra được cụ thể chiến sĩ cảm tử nào thực hiện công việc quả cảm đó. Bởi lẽ, chiến sĩ đảm trách thực hiện việc này đồng nghĩa với hy sinh. Liệt sĩ, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Dương Văn Bé là một người như vậy.
Dòng họ Dương cư trú đã lâu đời ở một số tổ dân phố quanh đình Vĩnh Tuy Đoài thuộc phường Vĩnh Tuy, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Gần đến Ngày Thương binh – Liệt sĩ 27/7, ông Dương Văn Liệt và Dương Văn Côn đã kể cho tôi nghe về liệt sĩ Dương Văn Bé [1927-1947] với chiến công ôm bom cảm tử đánh bốt địch ở Vĩnh Tuy năm 1947.
Là cháu ruột, gọi ông Bé là chú, ông Liệt kể: Chú Dương Văn Bé thuộc Đại đội 3, quận 6, Mặt trận Hà Nội đầu năm 1947. Gia đình chúng tôi cũng như bao gia đình của làng Vĩnh Tuy sống bằng nghề trồng rau tươi các loại cung cấp cho nội thành. Ông bà chúng tôi sinh ra năm người con. Dương Văn Bé là người con thứ hai. Vì ông bà tôi mất sớm nên chú Bé ở với anh Dương Văn Bát và chị dâu Dương Thị Lộc [bố mẹ tôi].
Ông Dương Văn Côn, họ hàng xa với liệt sĩ Dương Văn Bé kể: Khi lớn lên, Dương Văn Bé vào làm thợ học việc ở xưởng cơ khí Fevreau của tư nhân Pháp ở cảng sông Hồng. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Dương Ngà, cán bộ Việt Minh, Dương Văn Bé cùng người dân kéo vào nội thành tham gia cuộc khởi nghĩa giành chính quyền, chiếm trại Bảo an binh [40 Hàng Bài] ngày 19/8/1945. Tháng 10/1945, Dương Văn Bé gia nhập Thanh niên Cứu quốc và say mê lao vào các hoạt động tuyên truyền nhân dân chống giặc đói, giặc dốt, bỏ hủ tục của xã hội cũ – cờ bạc, thuốc phiện…, xây dựng đời sống mới, bảo vệ quê hương.
Tháng 3/1946, Dương Văn Bé tham gia trung đội tự vệ thôn. Tháng 12/1946, trước những hành động khiêu khích trắng trợn của quân đội Pháp, toàn thành phố gấp rút chuẩn bị kháng chiến. Từ đêm 19/12/1946 đến cuối tháng 1/1946, Dương Văn Bé luôn luôn xung phong đi chiến đấu và phục vụ cho các chiến sĩ thuộc tiểu đoàn 212 và các pháo thủ đóng ở lò bát Thanh Trì đánh vị trí Đồn Thủy, STAI Quai, giữ vững trận địa Lương Yên – Lò Lợn – 6 Vĩnh Tuy trước những đợt tấn công của địch. Ông Dương Văn Liệt kể: Giặc Pháp có kế hoạch sẽ chọc thủng sườn mặt trận Hà Nội ở phía Đông Nam, chiếm bằng được Vĩnh Tuy từ đó thọc ra Chợ Mơ – Ngã Tư Vọng. Mờ sáng 15/1/1947, địch huy động cả thủy – lục – không quân đánh chiếm mặt trận Vĩnh Tuy. Chúng giết hại gần 100 người trong đó có nhiều người dân, chiến sĩ vệ quốc đoàn và tự vệ Vĩnh Tuy. Giặc Pháp còn đốt phá làm cho làng tan hoang.
Ông Dương Văn Côn kể tiếp: Chiếm được Vĩnh Tuy Đoài, địch cho một trung đội lính da đen trên 30 tên do tên quan Hai chỉ huy. Nhà hai tầng của cụ Cửu Đối bị biến thành bốt gác. Bốn phía khu nhà chúng đặt 4 ụ súng máy, trọng liên 12,7 ly. Tầng 2, chúng đặt 4 khẩu trung liên; rào tre đắp bao cát thành ụ cao xung quanh nhà để phòng vệ.
Lúc này, lực lượng tự vệ của khu Mê Linh và Đề Thám rút ra ngoài xã Vĩnh Quỳnh [huyện Thanh Trì], phiên chế thành 3 đại đội của Quận 6 do đồng chí Tiến Đức làm Quận đội trưởng. Đại đội 3 có 120 chiến sĩ gồm ba trung đội [635, 637, 639] do đồng chí Nguyễn Quốc Hùng làm Đại đội trưởng, đồng chí Dương Văn Thắng làm chính trị viên.
Sau một thời gian, tại nhà cụ Phó Ban [làng Lạc Thị ở Vĩnh Quỳnh], Quận đội phó Quận 6 Lâm Văn Son quyết định giao Đại đội 3 sẽ đánh bốt Vĩnh Tuy Đoài – Một vị trí quân sự quan trọng của địch kiểm soát cả vùng rộng lớn ven sông Hồng, án ngữ cả đường bộ và đường thủy vào Lò Lợn, Ô Đông Mác, Phà Đen, Đồn Thủy. Vì bốt gác kiên cố, đường vào lại bị kiểm soát rất chặt chẽ nên sau khi bàn bạc kỹ, Ban chỉ huy Đại đội chọn cách cho một chiến sĩ dùng bom công phá. Còn 2 trung đội phục sẵn, cách bốt 100m sẽ xung phong đánh giáp lá cà, tiêu diệt địch, chiếm bốt. Ông Dương Văn Liệt kể: Kế hoạch vạch ra thì dễ. Nhưng ai sẽ ôm bom đánh vào bốt? Dương Văn Bé, chiến sĩ trong tổ quân báo và Nguyễn Văn Năm, chiến sĩ của tiểu đội 3, trung đội 637 vốn quê Yên Sở cùng xung phong ôm bom, phá bốt. Dương Văn Bé vì thuộc đường ra vào bốt nên được chọn.
Ông Dương Văn Liệt nói trước đã nghe ông Dương Văn Thắng kể: Ngày 9/4/1947, đúng 9 giờ tối, lực lượng đánh bốt xuất quân từ nhà cụ phó Ban làng Lạc Thị qua Văn Điển, Sở Thượng, Khuyến Lương, Nam Dư hạ, Đông Thiên. Để vác quả bom nặng 10kg, một đầu có kíp nổ, đầu kia có ba cánh, ông Ban khàn nghĩ ra sáng kiến làm rọ tre dài có cán dài khoảng 1m, nhốt quả bom vào rọ mà vẫn an toàn trên đường hành quân. Đến vị trí tập kết là quán bánh ở đầu làng Vĩnh Tuy Đoài, cách bốt khoảng 400m, Đại đội trưởng Quốc Hùng ra lệnh cho trung đội 637 bố trí quân phía đông nam bốt, cách 70-80m, hỗ trợ cho tổ xung kích. Trung đội 639 án ngữ các mũi tiến quân của địch ở STAI Quai, Đồn Thuỷ, Chợ Mơ phải ém quân ở ngã ba dốc Vĩnh Tuy và rặng ổi Thanh Lương. Đại đội 635 là lực lượng dự bị.
Ông Dương Văn Liệt nói tiếp: Ông Dương Văn Thắng đã kể rằng: “Tổ quân báo do anh Dương Văn Sung dẫn đường cắt rào cho anh Dương Văn Bé chui vào, vượt qua ụ súng, lên cầu thang, lao bom vào phía cửa sổ ở tầng 1. Vài phút sau, ở vị trí tập kết, mọi người nghe tiếng nổ đinh tai và quầng lửa lớn chùm lên bốt, khói cuộn lên mù mịt. Địch hoảng hốt bắn đạn như mưa ra bốn phía. Kế hoạch xung phong vào bốt không thực hiện được. Hơn 2 giờ sáng chúng tôi phải lui quân về đình Lạc Thị”.
Ông Dương Văn Côn nói: Ông Dương Văn Sung có kể: “Nghe tiếng nổ long trời, tôi được lệnh trở vào nhưng nó vãi đạn không sao vào được để biết Dương Văn Bé nằm ở đâu để cõng ra. Vài hôm sau, nghe dân kể lại bốt Vĩnh Tuy Đoài bị sập mảng lớn tường và mái, địch huy động xe về chở khoảng 20 tên chết, bị thương. Sáng ngày 10/4/1947, địch tập trung dân ra đình tra khảo thu dọn bốt. Xác Dương Văn Bé nằm cách bốt không xa, toàn thân đen sạm. Bọn địch dã man bắt dân làng vứt xác anh xuống sông Hồng, không cho chôn. Dân đấu tranh, hôm sau, chúng chỉ cho mai táng anh ở ngoài đê, không được vào nghĩa trang của làng. Gia đình chỉ có em gái là Dương Thị Hồi ra được với anh”.
Ngày 15/4/1947, tại Lạc Thị, Đại đội tổ chức lễ truy điệu liệt sĩ Dương Văn Bé và phát động các chiến sĩ học tập gương chiến đấu hi sinh anh dũng của người anh hùng. Trận đánh có tiếng vang và sức cổ vũ lớn đối với quân dân Thủ đô trong những ngày đầu thành phố mới bị giặc chiếm đóng. Sau trận này, địch phải xây bốt trên đê Vĩnh Tuy, không dám để trong làng nữa.
Ông Dương Văn Liệt kể: Ngày 21/10/1957, Thành đội Hà Nội làm giấy báo tử cho gia đình Dương Văn Bé. Sau đó, Bộ Quốc phòng và Thành đội Hà Nội đã trang trọng làm lễ, đưa hài cốt Dương Văn Bé từ ngoài đê sông Hồng vào Nghĩa trang liệt sĩ Mai Dịch tại dãy 1, khu D2. Ngày 3/3/1958, Nhà nước đã truy tặng Dương Văn Bé Huy chương Chiến thắng hạng Nhất.
Với sự chiến đấu hy sinh dũng cảm, liệt sĩ Dương Văn Bé đã được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân theo Quyết định số 212/QĐ-CTN ngày 23/02/2010. Và ngày nay, trên quê hương Dương Văn Bé ở Vĩnh Tuy đoài một con phố mới đã mang tên ông.
TỪ KHÔI
Tinh Hoa Việt