Cái chết nhân đạo là gì

Những năm gần đây, quyền con người luôn là quyền cơ bản không chỉ được chú trọng tại hầu hết các quốc gia phát triển trên thế giới mà còn ở các quốc gia đang phát triển như Việt Nam.Quyền con người được pháp luật bảo vệ bao gồm: quyền được sống, quyền được tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.

Ở Việt Nam, công dân được tự do làm những điều mà pháp luật không cấm; tuy nhiên, quyền được chọn một cái chết không đau đớn cho những bệnh nhân ung thư là vấn đề đang rất bỏ ngỏ trong xã hội hiện nay. Mặc dù đã từng được đề cập trong dự thảo Luật nhưng vấn đề này cho đến nay vẫn vấp phải nhiều luồng ý kiến trái chiều.

Nên chấp nhận những bệnh nhân bị bệnh nan y được quyền chọn cái chết không đau đớn?

Quan điểm thứ nhất cho rằng “nên chấp nhận những bệnh nhân bị bệnh nan y được quyền chọn cái chết không đau đớn”. Bởi lẽ, công dân có quyền được mưu cầu hạnh phúc mà con người chỉ hạnh phúc khi được sống như một người bình thường. Đằng này những bệnh nhân bị bệnh nan y hằng ngày phải chịu những cơn đau về thể xác do bệnh tật mang lại và rất đau đớn khi phải trải qua nhiều đợt xạ trị, hóa trị; họ cảm thấy mình đang là gánh nặng cho gia đình, họ bị trầm cảm vì phải chứng kiến bản thân mình dần xấu đi bởi căn bệnh quái ác, họ bất lực trước cuộc sống. Vì vậy, họ chọn cái chết không đau đớn để giải thoát cho bản thân và gia đình.

Nhiều trường hợp lợi dụng việc hợp pháp hóa quyền được chết để buôn bán nội tạng bất hợp pháp hoặc để trốn tránh trách nhiệm, nghĩa vụ của mình

Quan điểm thứ hai không phủ nhận những tổn thương về thể xác và tinh thần mà căn bệnh nan y mang lại cho người bệnh nhưng cũng không chấp nhận quyền chọn cái chết không đau đớn. Bởi lẽ, mỗi người sinh ra đều là sự kì diệu của tạo hóa, nếu họ chết đi thì những người thân của họ sẽ rất đau khổ, đặc biệt là đấng sinh thành của họ. Bên cạnh đó, sẽ có một số cá nhân lợi dụng nó để thực hiện hành vi trái pháp luật; trên thế giới đã có không ít trường hợp lợi dụng việc hợp pháp hóa quyền được chết để buôn bán nội tạng bất hợp pháp hoặc để trốn tránh trách nhiệm, nghĩa vụ của mình. Do vậy, để xác định đâu là ý chí tự nguyện của họ là vấn đề nan giải; bên cạnh đó, người thực hiện việc tiêm thuốc có khả năng cao sẽ bị ám ảnh về sau.

Mỗi người chỉ có một cuộc đời và khao khát được sống luôn là mong muốn mãnh liệt nhất với bất kỳ ai. Tuy nhiên, nếu sống mà mỗi ngày phải vật vả, đau đớn bởi bệnh tật thì một số người sẽ nghĩ đến cái chết. Đứng ở mỗi góc độ khác nhau sẽ có những luồng ý kiến khác nhau về quyết định liên quan trực tiếp đến mạng sống của mình. Tuy vậy, những bệnh nhân bị bệnh nan y hoàn toàn có thể trông đợi vào những “phép màu” mà cuộc sống sẽ mang lại với trình độ y tế của nước ta hiện nay và với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ trong tương lai không xa.

Thay vì nghĩ đến cái chết khi bế tắc, những bệnh nhân bị bệnh nan y có thể tìm đến bạn bè và người thân để tìm động lực sống tiếp. Tình cảm yêu thương sẽ trở thành sức mạnh giúp họ vượt qua giai đoạn khó khăn và tìm được quyết định đúng đắn nhất.

Quyền được chết luôn là vấn đề gây tranh cãi. Nhiều bác sĩ chia sẻ không ít trường hợp bệnh nhân van nài được chết, một số có hoàn cảnh khó khăn không thể tiếp tục điều trị, chỉ chờ đợi cái chết đau đớn đến gần.

Ở một số nước phát triển như Hà Lan, Bỉ, Canada, Thụy Sĩ, Luxembourg và 5 bang của Mỹ, quyền được chết được coi là một trong những quyền nhân thân và nhà nước cho phép trợ tử. Song rất nhiều người phản đối, lên án "cái chết êm ái" là vô đạo đức. Họ cho rằng sự sống con người dù mong manh nhưng phải được tôn trọng cho đến hơi thở cuối cùng. Ở Trung Quốc, Hàn Quốc, chỉ một số trường hợp cá biệt mới được quốc hội phê chuẩn tạm dừng điều trị, chờ cái chết đến tự nhiên. Luật pháp không công nhận "cái chết nhân đạo", mọi hành động trợ giúp bệnh nhân chết bị coi là sát nhân.

Hà Lan

Đây là đất nước đầu tiên hợp pháp hóa "cái chết nhân đạo" từ tháng 4/2002. Người muốn chết phải đang đối mặt với nỗi đau đớn dày vò và các bác sĩ đều thất bại trong việc chữa trị. Họ phải hoàn toàn tỉnh táo khi ra quyết định. Độ tuổi được chọn cái chết êm ái là trên 12.

Chính phủ Hà Lan cho phép thành lập các đội cứu trợ cung cấp "cái chết nhân đạo". 6 đội chuyên biệt sẽ di động đến nơi bệnh nhân yêu cầu được trợ tử nếu các bác sĩ khác từ chối tiến hành việc này. Mỗi năm có khoảng 3.100 trường hợp được trợ tử ở nước này.

Nhiều người Pháp ủng hộ dựluậtcho phép "cái chết nhân đạo". Ảnh: Health.

Bỉ

Năm 2012, Bỉ gia nhập nhóm các nước cho phép trợ tử. Theo báo cáo của Ủy ban Liên bang Kiểm soát cái chết nhân đạo, trong năm 2013 quốc gia này có hơn 1.800 người "chết êm ái", tức trung bình mỗi ngày có khoảng 5 trường hợp.

Bỉ là quốc gia duy nhất cho phép trợ tử không giới hạn tuổi tác. Ngày 13/2/2014, quốc hội cho phép trẻ em mắc bệnh nan y giai đoạn cuối được chọn “cái chết êm ái”. Yêu cầu trợ tử sẽ được chấp nhận nếu bệnh nhi đang chịu nỗi đau đớn thể xác hoặc tinh thần đến nỗi “không thể chịu đựng được”. Việc này được giám sát nghiêm ngặt bởi đội ngũ y bác sĩ giỏi, đồng thời phải được bác sĩ tâm lý, bác sĩ nhi khoa kiểm tra và chấp thuận.

"Cái chết nhân đạo" đối với trẻ em bị Hội thánh Thiên chúa giáo, Do thái giáo và Hồi giáo phản đối kịch liệt. Hàng loạt bác sĩ nhi khoa viết thư trình lên Quốc hội Bỉ phản đối điều luật này. Họ cho rằng trẻ em chưa đủ khả năng ra quyết định kết thúc cuộc sống của mình.

Luxembourg

Tháng 2/2008, nối gót Hà Lan và Bỉ, Luxembourg trở thành nước thứ ba trong Liên minh châu Âu cho phép "cái chết êm ái". Người dân nước này phản đối mạnh mẽ xem đây là hành động giết người, trong khi các nhà lập pháp khẳng định quyền được chết luôn nằm trong tay bệnh nhân. Tất cả bác sĩ và thân nhân đều không có quyền quyết định. Điều luật này chỉ được áp dụng đối với bệnh nan y không có biện pháp chữa trị.

Thụy Sĩ

Trợ tử hay còn gọi là trợ giúp chết không đau, được hợp pháp hóa tại nước này từ năm 1941 với điều kiện bác sĩ không được can thiệp, người trợ tử không nhận bất cứ lợi ích gì từ người chết. Hơn 1.000 bệnh nhân nan y khắp nơi trên thế giới đã tìm đến Thụy Sĩ để nhận được sự hỗ trợ từ bỏ cuộc sống. Bị chỉ trích là kẻ sát nhân, song những người làm dịch vụ trợ tử nói rằng họ chỉ mong muốn các bệnh nhân ra đi thanh thản, không đau đớn.

Argentina

Thượng viện Argentina đã thông qua đạo luật "cái chết nhân đạo" với người bị bệnh nan y sống không bằng chết. Luật chỉ cho phép người bệnh được quyền từ chối điều trị, chờ đợi cái chết đến một cách tự nhiên do chính căn bệnh của mình. Tất cả hành vi có sự tác động của con người đều là phạm pháp. Trường hợp bác sĩ, thân nhân tự ý chấm dứt điều trị mà không có sự đồng ý của bệnh nhân hoặc bác sĩ trợ tử theo yêu cầu đều bị xử lý hình sự.

Canada

Tháng trước giới chức Canada tuyên bố sẽ hợp pháp hóa việc thực hiện cái chết êm ái trong năm tới, sau khi nước này chuẩn bị đầy đủ điều kiện cụ thể để “quyền được chết” được vận dụng đúng đắn nhất.

Mỹ

5 bang gồm Washington, Oregon, Vermont, New Mexico và Montana đã cho phép bác sĩ thực hiện "cái chết nhân đạo" đối với người bị bệnh trầm kha sống dở chết dở. Để tránh sai lầm đáng tiếc, khi áp dụng, đòi hỏi phải có ý kiến bác sĩ, bệnh nhân được xét nghiệm tâm thần và chờ đợi một khoảng thời gian nhất định trước khi thực hiện. Gia đình có thể góp ý nhưng người bệnh đưa ra quyết định cuối cùng.

Pháp

Ngày 17/3, Hạ viện Pháp đã bỏ phiếu thông qua dự luật "chết êm dịu" với 436 phiếu ủng hộ, 34 phiếu chống, 83 nghị sĩ bỏ phiếu trắng vì cho rằng điều luật chưa đủ sức thuyết phục. Sau khi được Hạ viện thông qua, dự luật sẽ được trình lên Thượng viện Pháp xem xét.

Theo một cuộc thăm dò, 96% người dân Pháp được hỏi ủng hộ điều luật này. Gần đây, tỷ lệ ủng hộ giảm xuống còn 88% khi các bác sĩ phàn nàn rằng họ không thể tự tay chấm dứt mạng sống của bệnh nhân.

Trên tờ Nhật báo Thế giới, đại diện các cộng đồng tôn giáo ở Pháp phản đối kịch liệt “cái chết êm ái” và khẳng định rằng sự sống của con người cho dù mong manh vẫn phải được tôn trọng. Bộ trưởng Y tế Pháp Marisol Tourane cũng phản đối điều luật này.

Nhiều nước phản đối "cái chết nhân đạo"

Các quốc gia chịu ảnh hưởng sâu sắc của Giáo hội Thiên Chúa giáo La Mã, đặc biệt là khu vực châu Mỹ La Tinh, người dân tổ chức các cuộc biểu tình chống lại dự luật về cái chết nhân đạo. Ở Đức và Italy, đây là đề tài tranh cãi gay gắt trong nhiều năm qua. Tại các quốc gia châu Áchịu ảnh hưởng của Phật giáo, mọi hành động can thiệp hay giúp đỡ người bệnh chết "nhân tạo" đều bị coi là giết người.

Thi Trân

Tôi phản đối “cái chết nhân đạo”

Hoàng Khang

Cái chết nhân đạo có thực sự là lối thoát cho bệnh nhân ung thư thời kỳ cuối? Ảnh minh họa: TL.

[TBKTSG Online] – Việc Bộ Y tế mới đây cho biết đang cân nhắc đề xuất đưa quyền được chết vào dự thảo Bộ Luật Dân sự sửa đổi – trên cơ sở lập luận rằng với những trường hợp bệnh nhân không thể cứu chữa, phải chịu đau đớn thể xác từng ngày, từng giờ, hoặc những người sống đời thực vật… có thể tự mình hoặc thông qua thân nhân đề nghị bác sĩ giúp đỡ để ra đi một cách nhẹ nhàng – đã gây ra nhiều tranh luận, đặc biệt là trong giới bác sĩ và luật sư.

Trên các tờ báo trong nước, không ít bác sĩ cho rằng “cái chết nhân đạo” trong nhiều trường hợp là cần thiết, trong khi lại có khá nhiều luật sư thật sự băn khoăn về đề xuất này, và cho rằng nếu được luật hóa, quyền an tử rất có thể bị lạm dụng để tước đi quyền được sống của người bệnh.

Nhiều bác sĩ, những người trực tiếp chứng kiến sự tuyệt vọng nơi bệnh nhân mắc các bệnh nan y và thân nhân của họ, cho rằng “cái chết nhân đạo” mở ra lối thoát cho cả bệnh nhân lẫn người thân của họ, và nên áp dụng nếu luật pháp và quy trình đủ chặt chẽ. Trong khi đó, đây chính là điểm mấu chốt gây băn khoăn cho đa số các luật sư, những người hiểu rõ hơn ai hết khuôn khổ luật pháp hiện hành trong nước. Họ cho rằng rất có thể xảy ra các trường hợp thân nhân của người bệnh vì mệt mỏi và cùng quẫn muốn “khai tử” người thân của mình trái với ý muốn của bệnh nhân.

Bên nào cũng có cái lý đầy tính thuyết phục của mình, và đây là một vấn đề gây rất nhiều tranh cãi, không chỉ ở Việt Nam mà còn ở rất nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên, cho dù có những “làn sóng” ủng hộ quyền được chết, có thể thấy rằng bao trùm trên tất cả vẫn là sự dè dặt trước sinh mệnh con người. Cho đến nay, mới chỉ có Hà Lan, Bỉ, Thụy Sĩ và năm bang của nước Mỹ là những nơi cho phép thực hiện “cái chết nhân đạo.”

Nhưng, “cái chết nhân đạo” có thật sự nhân đạo?

Với trường hợp thứ nhất là những người phải sống đời thực vật, việc khai tử họ thông qua ý chí của thân nhân là tước đi của họ quyền được sống, một quyền căn bản mà luật pháp của bất cứ nước nào cũng bảo vệ. Tôi không rõ liệu có một công trình nghiên cứu nào có thể minh định một cách tuyệt đối rằng những người sống đời thực vật không còn một chút ý thức nội tại nào nơi họ, hay khoa học chỉ có thể chứng minh rằng họ mất ý thức đối với thế giới bên ngoài. Đó là chưa kể có những trường hợp một số người sống đời thực vật sau nhiều năm bỗng dưng phục hồi ý thức. Do vậy, việc tiêm thuốc cho họ chết là một hành vi phi nhân, ít hay nhiều.

Với trường hợp thứ hai là những người mắc bệnh nan y mà khoa học “bó tay”, việc họ đồng ý hay đề nghị bác sĩ trợ giúp để được chết cũng cần xem xét lại ngay dưới lăng kính khoa học. Trong cơn đau đớn tột cùng, bệnh nhân thông thường rơi vào tình trạng quẫn trí, không còn đủ minh mẫn, không làm chủ được suy nghĩ của mình nên không thể xem quyết định của họ là một quyết định sáng suốt. Lẽ nào các bác sĩ có thể cam tâm đồng ý với các quyết định thiếu sáng suốt của bệnh nhân? Cũng giống như trường hợp thứ nhất, đã có không ít bệnh nhân mắc bệnh nan y được bác sĩ cho về nhà chờ chết bỗng dưng phục hồi sức khỏe và hết bệnh. Vậy thì có phi nhân không nếu khai tử họ?

Từ hàng ngàn năm trước khi y học còn rất kém phát triển – và có lẽ cũng chưa có các loại thuốc giảm đau hiệu quả – thì người xưa cũng đã không chấp nhận “cái chết nhân đạo” thông qua Lời thề Hippocrates. Lời thề này buộc các thầy thuốc phải tuân thủ có câu “Tôi sẽ không đưa một loại thuốc chết người cho bất cứ ai khi được yêu cầu, và cũng không đưa ra một lời gợi ý theo hướng này” [I will neither give a deadly drug to anybody if asked for it, nor will I make a suggestion to this effect].

Tôi chợt nhớ đến “Ước mơ của Thúy”, một cô gái qua đời khi mới 19 tuổi sau khi trải qua bốn đợt di căn, phải cắt cụt một chân đến xương tọa, nhưng đã sống một cuộc sống đầy nghị lực và ý nghĩa cho đến giờ khắc cuối cùng trong tinh thần lạc quan. Và còn khá nhiều tấm gương như thế, những người đã sống trong nghịch cảnh, đương đầu với bệnh tật, và truyền cảm hứng sống cho những người khác. Chính ý chí, nghị lực sống của những người này – những con người không hề có ý định tránh né cuộc sống bằng cách sử dụng quyền được chết – đã trở thành lý do để cho nhiều con người tuyệt vọng tìm thấy ý nghĩa của cuộc sống.

Chưa xét đến các lý do tôn giáo hay đạo đức, mà chỉ xét đến các yếu tố thuần lý, thì nhân đạo là phải bảo vệ sự sống, và đây phải là điều có tính nguyên tắc. Cái chết nhân đạo chỉ có thể là cái chết tự nhiên, không phải cái chết được trợ giúp. Cái chết được trợ giúp là một hình thức tự tử về phía bệnh nhân, và là một hành vi giết người về phía bác sĩ. Đã có không ít bác sĩ trên thế giới phải ra trước tòa án vì trợ giúp cho bệnh nhân thực hiện quyền được chết của mình.