Phát triển nông nghiệp bền vững là nền nông nghiệp không những các thế hệ hiện nay khai thác tài nguyên thiên nhiên vì lợi ích của họ mà còn phải duy trì được khả năng ấy cho các thế hệ mai sau, bao gồm gìn giữ được quỹ đất, quỹ nước, quỹ rừng, không khí và khí quyển, tính đa dạng sinh học v.v… Xây dựng nền nông nghiệp bền vững là việc làm cấp thiết và là xu hướng tất yếu của tiến trình phát triển.
Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững chính là quá trình nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất nông nghiệp, trên cơ sở chuyển dịch cơ cấu kinh tế và sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên, giải quyết tốt các vấn đề xã hội gắn với bảo vệ môi trường sinh thái. Nghị quyết Đại hội XII của Đảng đã chỉ rõ: “Đẩy nhanh cơ cấu lại ngành nông nghiệp, xây dựng nền nông nghiệp sinh thái phát triển toàn diện cả về nông, lâm, ngư nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững, trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh và tổ chức lại sản xuất, thúc đẩy ứng dụng sâu rộng khoa học - công nghệ, nhất là công nghệ sinh học, công nghệ thông tin vào sản xuất, quản lý nông nghiệp và đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn để tăng năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh, bảo đảm vững chắc an ninh lương thực quốc gia cả trước mắt và lâu dài; nâng cao thu nhập và đời sống của nông dân”.
Mục đích đặt ra của phát triển nông nghiệp bền vững chính là kiến tạo một nền sản xuất nông nghiệp bền vững cả về mặt lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất gắn với bảo vệ môi trường; có tốc độ tăng trưởng, năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất kinh doanh ngày càng cao một cách vững chắc; có mô hình sản xuất - kinh doanh bền vững, đáp ứng ổn định lương thực, thực phẩm, nguyên liệu cho sản xuất và tiêu dùng trong nước, xuất khẩu cả trước mắt và lâu dài.
Phát triển nông nghiệp bền vững là một nội dung lớn trong mục tiêu phát triển bền vững nói chung, giúp bảo đảm an ninh lương thực, duy trì môi trường sinh thái, đồng thời góp phần vào quá trình phát triển bền vững của toàn xã hội trên tất cả các lĩnh vực.
Phát triển nông nghiệp bền vững, đó là nền nông nghiệp đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của con người. Đây là những nhu cầu vật chất mà trực tiếp là lương thực, thực phẩm. Bên cạnh đó còn có nhu cầu về sản phẩm mang những giá trị tinh thần như môi trường sinh thái, được sống trong điều kiện khí hậu trong lành, được ngắm những cảnh quan tự nhiên đẹp…
Nền nông nghiệp phát triển bền vững là nền nông nghiệp có mối quan hệ hài hòa, hợp lý giữa nhu cầu của con người và khả năng đáp ứng của tự nhiên, giữa khai thác và bảo dưỡng tự nhiên. Mục đích là khai thác tối thiểu tự nhiên nhưng đáp ứng tối đa nhu cầu của con người, đưa năng suất cây trồng, vật nuôi lên mức cao trên cơ sở bền vững và lâu dài mà không phá hủy môi trường sống. Nó đòi hỏi phải sử dụng những nguồn năng lượng không độc hại, tiết kiệm và tái sinh năng lượng, sử dụng nguồn tài nguyên phong phú của thiên nhiên mà không liên tục phá hoại những nguồn tài nguyên đó. Nông nghiệp bền vững không chỉ bảo vệ những hệ sinh thái đã có trong tự nhiên, mà còn tìm cách khôi phục những hệ sinh thái đã bị suy thoái.
Nông nghiệp bền vững đề cao yêu cầu phải có sự ăn khớp giữa người sản xuất và người hưởng thụ. Điều này đòi hỏi có sự phân phối công bằng nguồn của cải được sản xuất ra, tạo ra những cơ hội công bằng giữa những người sản xuất trong việc tiếp cận các nguồn lực. Khía cạnh xã hội và văn hóa của những người sử dụng và thụ hưởng được tập trung một cách đầy đủ, các quyết định đều do họ thực hiện. Xây dựng và phát triển các giá trị xã hội như sức khỏe, văn hóa tinh thần của con người…
Để đánh giá mức độ bền vững của một nền nông nghiệp, các nhà khoa học đã xem xét trên các góc độ sau:
Bền vững theo không gian: Mỗi một hệ thống nông nghiệp đều tồn tại trong một không gian nhất định như thửa ruộng, cánh đồng, nông trại, vùng, quốc gia và trên toàn thế giới. Khi đánh giá mức độ bền vững trong phát triển nông nghiệp cần phải xem xét nó trên một không gian cụ thể, đồng thời đặt nó trong mối quan hệ với không gian tương ứng xung quanh. Đối với các khu vực sản xuất nông nghiệp có quá trình đô thị hóa cao, việc phát triển nông nghiệp bền vững cần được xem xét trên một không gian trong mối quan hệ với quá trình đô thị hóa.
Bền vững theo thời gian: Đòi hỏi phải duy trì sự bền vững trong thời gian cụ thể, bởi vì trong một không gian sản xuất nông nghiệp nhất định có thể chứa đựng nhiều yếu tố làm cho quá trình sản xuất nông nghiệp không còn nữa, điển hình như là quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa….Chính vì vậy, nếu không căn cứ vào một thời gian cụ thể thì việc phát triển nông nghiệp bền vững sẽ không thể đạt được ở những khu vực chứa đựng những yếu tố trên. Thời gian cụ thể chính là khoảng thời gian nằm trong kế hoạch phát triển nông nghiệp, phát triển kinh tế - xã hội của khu vực và đất nước.
Bền vững về mặt sinh học, môi trường: Tiêu chí này đánh giá sự ổn định về sinh trưởng, phát triển và năng suất của sinh vật theo thời gian, duy trì năng suất sinh vật theo thời gian khi phải đối mặt với những trở ngại sinh thái và áp lực xã hội.
Bền vững về kinh tế: Duy trì tính hiệu quả và lợi nhuận của hệ thống nông nghiệp theo thời gian. Đòi hỏi phải có sự duy trì sản lượng và giá trị của nông sản.
Bền vững về xã hội: Đó là sự tác động tích cực của hệ thống nông nghiệp tới cộng đồng xã hội trên các mặt như: ổn định công ăn việc làm, hiệu quả sử dụng lao động, thu nhập của người dân, vấn đề bình đẳng giới, vai trò của các cơ quan chức năng đoàn thể cũng như các giá trị văn hóa và đời sống tinh thần của cả cộng đồng.
Những góc độ khác nhau trên đây khi xem xét mức độ bền vững của một nền nông nghiệp chính là cơ sở để xây dựng nội dung của phát triển nông nghiệp bền vững, bao gồm:
Một là, khai thác hợp lý và bền vững các nguồn lực tự nhiên phục vụ sản xuất nông nghiệp. Nhiệm vụ trực tiếp của nội dung này là khai thác một cách hiệu quả nhất nguồn tài nguyên đất, rừng, sông, biển nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng gia tăng của con người trong hiện tại mà vẫn đảm bảo cho những nhu cầu tương lai. Nó đòi hỏi phải sử dụng những nguồn năng lượng không độc hại, tiết kiệm và tái sinh năng lượng, chỉ làm việc gì khi việc đó mang lại hiệu quả, tận dụng mọi thứ với khả năng cao nhất của nó, chi phí đầu tư thấp nhất để đạt được năng suất cao nhất. Sử dụng nguồn tài nguyên phong phú của thiên nhiên mà không liên tục phá hoại những nguồn tài nguyên đó. Nông nghiệp bền vững không chỉ bảo vệ những hệ sinh thái đã có trong tự nhiên mà còn tìm cách khôi phục những hệ sinh thái đã bị suy thoái.
Hai là, nâng cao sản lượng, chất lượng, giá trị gia tăng và hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp. Thực hiện nội dung này đòi hỏi quá trình sản xuất nông nghiệp phải có sự gắn kết sản xuất với thị trường tiêu thụ và nhu cầu tiêu dùng. Sản phẩm nông nghiệp sản xuất ra phải có chất lượng phù hợp với yêu cầu ngày càng cao của thị trường, sản phẩm đa dạng, có hàm lượng công nghệ cao, đồng thời, đảm bảo được tính cạnh tranh của mỗi sản phẩm. Nội dung này đòi hỏi sản xuất nông nghiệp cần đi vào phát triển các sản phẩm có lợi thế so sánh, có khả năng tiêu thụ với giá trị cao nhất. Cụ thể là, phát triển những ngành sản phẩm nông nghiệp có hệ số chi phí nguồn lực trong nước nhỏ nhất. Sản xuất nông nghiệp theo thị trường đòi hỏi phải xây dựng thương hiệu và nguồn gốc cho từng loại sản phẩm đưa ra thị trường. Đó chính là con đường của sản xuất nông nghiệp bền vững trong kinh tế thị trường.
Bên cạnh đó, để nâng cao giá trị gia tăng cho các sản phẩm nông nghiệp cần tạo ra sự gắn kết hữu cơ giữa hoạt động sản xuất nông sản thô với hoạt động chế biến và các tác nhân tham gia tiêu thụ sản phẩm trên thị trường dựa trên cơ sở kết hợp và chia sẻ hài hòa lợi ích và trách nhiệm giữa các tác nhân tham gia toàn bộ quá trình này. Xây dựng mối quan hệ hợp lý, hài hòa, ổn định giữa những ngành sản xuất nông nghiệp với ngành công nghiệp chế biến các sản phẩm nông nghiệp, công nghiệp sản xuất những sản phẩm có nguồn gốc từ nông nghiệp và công nghiệp sản xuất những sản phẩm phục vụ nông nghiệp sao cho tất cả những sản phẩm nông nghiệp sản xuất ra được sử dụng một cách có hiệu quả nhất và những sản phẩm công nghiệp sẽ phục vụ tốt nhất cho sản xuất nông nghiệp, tiết kiệm và mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất.
Phát triển các loại hình dịch vụ sản xuất nông nghiệp, tạo thuận lợi cho người sản xuất thực hiện quá trình canh tác có hiệu quả cao nhất. Đó là các dịch vụ thiết yếu về cung ứng các đầu vào cho sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm làm ra. Vấn đề này luôn được Chính phủ các nước quan tâm khuyến khích và hỗ trợ phát triển, coi sự phát triển các dịch vụ này là bộ phận của sản xuất nông nghiệp.
Ba là, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nông dân và cư dân nông thôn, tạo ra sự công bằng, bình đẳng đối với người nông dân trong sản xuất và phân phối các sản phẩm nông nghiệp. Hỗ trợ người nghèo tham gia vào quá trình phát triển nông, lâm nghiệp, thủy sản hàng hóa theo từng vùng sản xuất. Thu hút đầy đủ người nghèo, cộng đồng nghèo ở các vùng nông thôn khác nhau cùng tham gia hưởng lợi từ quá trình phát triển nông nghiệp. Người nghèo và cộng đồng người nghèo thường phân bố ở các vùng nông nghiệp khó khăn, do vậy họ rất khó tham gia vào quá trình thương mại hóa nông nghiệp và thường bị thiệt thòi so với các đối tượng khác trong xã hội. Vì vậy, muốn phát triển nông nghiệp bền vững thì tất yếu phải tạo cơ hội cho họ tham gia vào quá trình này.
Xây dựng đời sống văn hóa ở nông thôn, nâng cao đời sống tinh thần của nông dân nói riêng và người dân ở khu vục nông thôn nói chung. Mọi người đều có cơ hội hưởng thụ và sáng tạo các giá trị văn hóa tiến bộ, kế thừa và phát huy tính tích cực của các lễ hội, các hoạt động văn hóa tích cực, lành mạnh. Phát triển thể dục, thể thao quần chúng, thu hút đông đảo mọi người cùng tham gia.
Giải quyết các vấn đề xã hội ở khu vực nông thôn như giáo dục, y tế, phòng chống tệ nạn xã hội. Giải quyết tốt các vấn đề đó sẽ góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, duy trì sự ổn định và sự phát triển bền vững về mặt chính trị - xã hội trong mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững.
Phát triển nông nghiệp bền vững mặc dù chỉ là một bộ phận cấu thành trong định hướng chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam, nhưng nó chứa đựng những nội dung có tính tiến bộ và triệt để. Quá trình này là cơ hội để nông dân phát huy vai trò của mình nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống, đồng thời là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu mà nông dân phải thực hiện trước những yêu cầu mới của sự phát triển.
Người viết: Nguyễn Thị Thu - Giảng viên: Khoa Lý luận cơ sở
Đảng Cộng sản Việt Nam [2016], Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.92.
Nông sản bền vững là gì?
Nông nghiệp bền vững được hiểu đơn giản là việc canh tác nông nghiệp theo hướng bền vững, lâu dài. Ngành nông nghiệp bền vững phải đáp ứng được 2 yếu tố: Con người và môi trường, đáp ứng được nhu cầu lương thực của hiện tại, đảm bảo vệ sinh và an toàn cho môi trường để phát triển lâu dài trong tương lai.
Nông nghiệp sạch và bền vững là gì?
Nông nghiệp bền vững là phương thức canh tác nông nghiệp theo cách bền vững, có nghĩa là đáp ứng nhu cầu thực phẩm và dệt may hiện tại của xã hội, mà không ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ hiện tại hoặc tương lai.
Nông nghiệp bền vững mang đến điều gì?
Nông nghiệp bền vững mang đến điều gì? Nông nghiệp bền vững giúp chúng ta có nguồn thực phẩm tốt cho sức khỏe mà không làm ảnh hưởng xấu đến những thế hệ sau này. Điều cốt lõi làm nên một nền nông nghiệp bền vững là tìm được sự cân bằng giữa nhu cầu sản xuất lương thực thực phẩm và việc bảo tồn hệ sinh thái môi trường.
Tại sao Việt Nam phải phát triển nông nghiệp bền vững?
Một nền nông nghiệp đề cao môi trường sinh thái ắt sẽ thu hoạch được nông phẩm sạch tương ứng. Thêm nữa, việc phát triển nông nghiệp bền vững còn có những đóng góp cụ thể cho phát triển xã hội. Đó là bảo đảm sự công bằng trong phát triển, bảo đảm cuộc sống của người nông dân đạt kết quả ngày càng cao.