Lăng của bà Hiếu Đông, mẹ của vua Thiệu Trị nằm khép nép ở thôn Cư Chánh, xã Thủy Bằng, tỉnh Thừa Thiên - Huế. Cách thành phố có mấy cây số, nằm trong hệ thống các lăng tẩm vua chúa thời Nguyễn nhưng nó tan nát và xuống cấp đến đau lòng. Lăng bà Hiếu Đông nằm lọt thỏm gần một quần thể danh thắng như lăng Tự Đức, lăng Thiệu Trị, lăng Đồng Khánh, điện Hòn Chén, đồi Vọng Cảnh
Dăm ba cái chân hương mục ruỗng của mấy người dân trong thôn cắm còn sót lại. Bao quanh lăng cỏ cây xanh um xanh ngắt. Nội lăng cũng toàn rác và cỏ cây và là chỗ làm toalét công cộng cho lũ trẻ chăn bò trong thôn. Trước lăng những trụ đá, đầu rồng sứt mẻ lăn lóc trên nền cỏ lút mắt cá chân toàn phân bò.
Bà Vân nhà sát lăng chép miệng: Ngày xưa tụi tui trồng sắn, quét thềm lăng làm sân phơi thì còn sạch sẽ, chừ thôi rồi, có khi mô thấy ai ngó ngàng mô!.
Ngược dòng lịch sử, bà Hiếu Đông tên thật là Hồ Thị Hoa vốn là người Biên Hòa là vợ thứ nhất của vua Minh Mạng, hiệu là Tá thiên nhân Hoàng hậu. Theo Sách Đại Nam hội điển sử lệ thì Hoàng hậu là người hiền thục, trinh thuận, hết lòng hiếu kính. Tá thiên nhân Hoàng hậu sinh ra Hiến Tổ Chương Hoàng đế, tức vua Thiệu Trị được 13 ngày thì mất, thọ 17 tuổi.
Vua Minh Mạng rất đau lòng, tiếc thương và ra lệnh không ai được gọi tên húy của bà Hồ Thị Hoa, tất cả các chữ có tên Hoa đều phải đổi thành Huê, chợ Đông Hoa ngày xưa đổi thành chợ Đông Ba cho đến tận ngày nay.
Lăng bà Từ Dũ nằm ở một ngọn đồi khuất sau lăng vua Thiệu Trị, cách chỗ nằm bà Hiếu Đông chừng hơn một kilômét. Lăng bà Từ Dũ hoành tráng, bề thế và đẹp hơn, nhưng cũng vì vậy mà sự cô tịch lại tăng gấp nhiều lần. Bao quanh vẫn là cỏ may, những chân hương mục, những tường thành vỡ nát.
Trên mộ phần, bát nhang nứt nẻ, con rồng đá sứt sẹo phần còn phần mất. Tường bao quanh và phần bình phong nứt nẻ rêu phong. Gạch vỡ vụn ê chề và tĩnh lặng vì không có bàn tay chăm sóc của con người.
Hoàng Thái hậu Từ Dũ tên thật là Phạm Thị Hằng. Là mẹ của vua Tự Đức, người Tân Hòa, Gia Định. Sách Đại Nam liệt truyện chép rất nhiều câu chuyện về bà Từ Dũ. Bà là một người dịu dàng, tài năng và đức độ, rất ghét thói xa hoa lãng phí.
| Nơi tẩm liệm Hoàng Thái hậu Từ Dũ. |
Bà cũng luôn quan tâm đến việc dân, việc nước và rất ghét tệ tham ô, nhũng nhiễu. Có lần bà nói: Xưa nay quan lại dung một chữ tham chưa bỏ được, hại chính mọt dân chẳng gì tệ hơn, nghe có người cầu bổ quan ngoài, lấy cho đầy túi mang về, không biết bao nhiêu, ấy không phải là của dân là gì. Những của bất nghĩa cũng không ở lâu, chả đến vài đời mà hết sạch, con cháu cùng khó, thiên hạ chê cười. Sao bằng nhân nghĩa để ân trạch được lâu dài....
Bà Từ Dũ thọ 93 tuổi, là một tấm gương về đạo đức, cần kiệm cho hậu thế. Sách Từ huấn lục ghi: Thật là một bậc mẫu nghi thiên hạ đáng kính.
Ngược dòng lịch sử để thấy những công lao và đóng góp cho xã tắc của những người phụ nữ quyền uy một thời. Chính họ đã góp phần tạo nên nhân cách của các bậc đế vương sau này.
Trung thị vô nhân vấn
Làm du lịch nghĩa là làm văn hóa, du khách đến Huế bây giờ chỉ biết đến 13 vị vua triều Nguyễn xứ này. Còn lại 9 chúa và một loạt những con người tạo ra vua thì đa phần không biết, vì không có thông tin. Ngay cả đội ngũ hướng dẫn viên chuyên nghiệp ở Huế cũng không có mấy chút kiến thức về các bà trong cung Nguyễn và chẳng biết bây giờ họ đang phiêu dạt ở đâu.
Huế có hẳn cả một Trung tâm bảo tồn di tích cố đô, không biết mải miết bảo tồn nơi nao mà để lăng tẩm các bà tan nát thế này. Không chỉ có bà Hiếu Đông, bà Từ Dũ mà các hậu khác cũng cùng chung một số phận, một hậu vận đáng thương như vậy.
Nhiều người yêu Huế, muốn tìm hiểu sâu về những thăng trầm của xứ này chắc chắn họ sẽ phải đến những lăng mộ bị quên lãng kia. Giá như Huế quan tâm hơn, dẫu là một chút để sang sửa lại thì cũng là đã quý và trân trọng lịch sử, văn hóa lắm rồi. Thái độ ứng xử với di tích là biểu hiện của văn hóa, gìn giữ di tích là bảo tồn di sản cho hậu thế, không biết có phải đụng đâu cũng thấy di tích nên xứ Huế mới ruồng rẫy với các bà trong cung Nguyễn đến vậy?
Nỗi buồn Vọng Cảnh chưa qua, đến Huế lại thấy xa xót cho xứ này khi mà văn hóa và bảo tồn đang có những dấu hiệu hờ hững đáng buồn. Mai này sông Hương nhỡ không được công nhận là di sản thiên nhiên vì khu nghỉ dưỡng Life Resort bên đồi Vọng Cảnh, mai này các bà trong cung Nguyễn vẫn đổ nát điêu tàn thì Huế dẫu có giàu di sản thì vẫn mãi nghèo vì không trân trọng để bảo tồn và phát huy hết giá trị văn hóa lịch sử của nó