Khái niệm học sinh giỏi là gì

Bồi dưỡng học sinh giỏi ở một số nước phát triển

Thứ hai, 24/09/2007 - 10:18

Có thể nói, hầu như tất cả các nước đều coi trọng vấn đề đào tạo và bồi dưỡng học sinh giỏi [HSG] trong chiến lược phát triển giáo dục phổ thông. Nhiều nước ghi riêng thành một mục dành cho HSG hoặc coi đó là một dạng của giáo dục đặc biệt...

Quan niệm về giáo dục HSG

Trên thế giới việc phát hiện và bồi dưỡng HSG đã có từ rất lâu. Ở Trung Quốc, từ đời nhà Đường những trẻ em có tài đặc biệt được mời đến sân Rồng để học tập và được giáo dục bằng những hình thức đặc biệt.

Trong tác phẩm phương Tây, Plato cũng đã nêu lên các hình thức giáo dục [GD] đặc biệt cho HSG. Ở châu Âu trong suốt thời Phục hưng, những người có tài năng về nghệ thuật, kiến trúc, văn học... đều được nhà nước và các tổ chức cá nhân bảo trợ, giúp đỡ.

Nước Mỹ mãi đến thế kỉ 19 mới chú ý tới vấn đề GD học sinh giỏi và tài năng. Đầu tiên là hình thức GD linh hoạt tại trường St. Public Schools Louis 1868 cho phép những HSG học chương trình 6 năm trong vòng 4 năm; sau đó lần lượt là các trường Woburn; Elizabeth; Cambridge…

Và trong suốt thế kỉ XX, HSG đã trở thành một vấn đề của nước Mỹ với hàng loạt các tổ chức và các trung tâm nghiên cứu, bồi dưỡng học sinh giỏi ra đời. Năm 2002 có 38 bang của Hoa Kỳ có đạo luật về giáo dục HSG [Gifted & Talented Student Education Act] trong đó 28 bang có thể đáp ứng đầy đủ cho việc GD học sinh giỏi.

Nước Anh thành lập cả một Viện hàn lâm quốc gia dành cho học sinh giỏi và tài năng trẻ và Hiệp hội quốc gia dành cho học sinh giỏi, bên cạnh Website hướng dẫn GV dạy cho HS giỏi và HS tài năng [//www.nc.uk.net/gt/].

Từ năm 2001 chính quyền New Zealand đã phê chuẩn kế hoạch phát triển chiến lược HSG. CHLB Đức có Hiệp hội dành cho HSG và tài năng Đức...

Giáo dục Phổ thông Hàn Quốc có một chương trình đặc biệt dành cho HSG nhằm giúp chính quyền phát hiện HS tài năng từ rất sớm. Năm 1994 có khoảng 57/ 174 cơ sở GD ở Hàn Quốc tổ chức chương trình đặc biệt dành cho HSG.

Từ năm 1985, Trung Quốc thừa nhận phải có một chương trình GD đặc biệt dành cho hai loại đối tượng HS yếu kém và HSG, trong đó cho phép các HSG có thể học vượt lớp.

Một trong 15 mục tiêu ưu tiên của Viện quốc gia nghiên cứu giáo dục và đào tạo Ấn Độ là phát hiện và bồi dưỡng HS tài năng...

Nhìn chung các nước đều dùng hai thuật ngữ chính là gift [giỏi, có năng khiếu] và talent [tài năng]. Luật bang Georgia [Hoa Kỳ] định nghĩa HSG như sau:

“HSG là học sinh chứng minh được trí tuệ ở trình độ cao/và có khả năng sáng tạo, thể hiện một động cơ học tập mãnh liệt/và đạt xuất sắc trong lĩnh vực lý thuyết/khoa học; người cần một sự giáo dục đặc biệt/ và sự phục vụ đặc biệt để đạt được trình độ tương ứng với năng lực của người đó” - [Georgia Law].

Cơ quan GD Hoa Kỳ miêu tả khái niệm “HS giỏi” như sau: Đó là những học sinh có khả năng thể hiện xuất sắc hoặc năng lực nổi trội trong các lĩnh vực trí tuệ, sự sáng tạo, khả năng lãnh đạo, nghệ thuật, hoặc các lĩnh vực lí thuyết chuyên biệt. Những HS này thể hiện tài năng đặc biệt của mình từ tất cả các bình diện xã hội, văn hóa và kinh tế”.

Nhiều nước quan niệm: HSG là những đứa trẻ có năng lực trong các lĩnh vực trí tuệ, sáng tạo, nghệ thuật và năng lực lãnh đạo hoặc lĩnh vực lí thuyết. Những học sinh này cần có sự phục vụ và những hoạt động không theo những điều kiện thông thường của nhà trường nhằm phát triển đầy đủ các năng lực vừa nêu trên.

Có thể nói, hầu như tất cả các nước đều coi trọng vấn đề đào tạo và bồi dưỡng học sinh giỏi trong chiến lược phát triển chương trình GD phổ thông. Nhiều nước ghi riêng thành một mục dành cho HSG, một số nước coi đó là một dạng của giáo dục đặc biệt hoặc chương trình đặc biệt.

Các hình thức giáo dục HSG

Nhiều tài liệu khẳng định: HSG có thể học bằng nhiều cách khác nhau và tốc độ nhanh hơn so với các bạn cùng lớp vì thế cần có một Chương trình HSG để phát triển và đáp ứng được tài năng của họ.

Từ điển bách khoa Wikipedia trong mục Giáo dục HSG [gifted education] nêu lên các hình thức sau đây:

- Lớp riêng biệt [Separate classes]: HSG được rèn luyện trong một lớp hoặc một trường học riêng, thường gọi là lớp chuyên, lớp năng khiếu. Nhưng lớp hoặc trường chuyên [độc lập] này có nhiệm vụ hàng đầu là đáp ứng các đòi hỏi cho những HSG về lí thuyết [academically]. Hình thức này đòi hỏi ở nhà trường rất nhiều điều kiện [ không dựa vào được các gia đình phụ huynh] từ việc bảo vệ HS, giúp đỡ và đào tạo phát triển chuyên môn cho giáo viên đến việc biên soạn chương trình, bài học...

- Phương pháp Mông-te-xơ-ri [Montessori method]: Trong một lớp HS chia thành ba nhóm tuổi, nhà trường mang lại cho HS những cơ hội vượt lên so với các bạn cùng nhóm tuổi. Phương pháp này đòi hỏi phải xây dựng được các mức độ khá tự do, nó hết sức có lợi cho những HSG trong hình thức học tập với tốc độ cao.

- Tăng gia tốc [Acceleration]: Những HS xuất sắc xếp vào một lớp có trình độ cao với nhiều tài liệu tương ứng với khả năng của mỗi HS. Một số trường Đại học, Cao đẳng đề nghị hoàn thành chương trình nhanh hơn để HS có thể học bậc học trên sớm hơn. Nhưng hướng tiếp cận giới thiệu HSG với những tài liệu lí thuyết tương ứng với khả năng của chúng cũng dễ làm cho HS xa rời xã hội.

- Học tách rời [Pull-out] một phần thời gian theo lớp HSG, phần còn lại học lớp thường.

- Làm giàu tri thức [Enrichment] toàn bộ thời gian HS học theo lớp bình thường, nhưng nhận tài liệu mở rộng để thử sức, tự học ở nhà.

- Dạy ở nhà [Homeschooling] một nửa thời gian học tại nhà học lớp, nhóm, học có cố vấn [mentor] hoặc một thầy một trò [tutor] và không cần dạy.

- Trường mùa hè [Summer school] bao gồm nhiều course học được tổ chức vào mùa hè.

- Sở thích riêng [Hobby] một số môn thể thao như cờ vua được tổ chức dành để cho HS thử trí tuệ sau giờ học ở trường.

Phần lớn các nước đều chú ý bồi dưỡng HSG từ Tiểu học. Cách tổ chức dạy học cũng rất đa dạng: có nước tổ chức thành lớp, trường riêng... một số nước tổ chức dưới hình thức tự chọn hoặc course học mùa hè, một số nước do các trung tâm tư nhân hoặc các trường đại học đảm nhận...

Tuy vậy, cũng có một số nước không có trường lớp chuyên cho HSG như Nhật Bản và một số bang của Hoa kỳ. Chẳng hạn: Từ 2001, với đạo luật “Không một đứa trẻ nào bị bỏ rơi” [No Child Left Behind] giáo dục HSG ở Georgia về cơ bản bị phá bỏ. Nhiều trường không còn là trường riêng, lớp riêng cho HSG, với tư tưởng các HSG cần có trong các lớp bình thường nhằm giúp các trường lấp lỗ hổng về chất lượng và nhà trường có thể đáp ứng nhu cầu giáo dục HSG thông qua các nhóm và các course học với trình độ cao.

Chính vì thế vấn đề bồi dưỡng HSG đã trở thành vấn đề thời sự gây nhiều tranh luận: “Nhiều nhà GD đề nghị đưa HSG vào các lớp bình thường với nhiều HS có trình độ và khả năng khác nhau, với một phương pháp giáo dục như nhau.

Tuy nhiên nhiều dấu hiệu chứng tỏ rằng giáo viên các lớp bình thường không được đào tạo và giúp đỡ tương xứng với chương trình dạy cho HSG. Nhiều nhà GD cũng cho rằng những HS dân tộc ít người và không có điều kiện kinh tế cũng không tiếp nhận được chương trình giáo dục dành cho HSG. Trong khi quỹ dành cho GD chung là có hạn nên sẽ ảnh hưởng nhiều tới hiệu quả đào tạo tài năng và HS giỏi”.

Mục tiêu dạy học sinh giỏi

Mục tiêu chính của chương trình dành cho HSG và HS tài năng nhìn chung các nước đều khá giống nhau. Có thể nêu lên một số điểm chính sau đây:

- Phát triển phương pháp suy nghĩ ở trình độ cao phù hợp với khả năng trí tuệ của trẻ.

- Bồi dưỡng sự lao động, làm việc sáng tạo

- Phát triển các kĩ năng, phương pháp và thái độ tự học suốt đời

- Nâng cao ý thức và khát vọng của trẻ về sự tự chịu trách nhiệm

- Khuyến khích sự phát triển về lương tâm và ý thức trách nhiệm trong đóng góp xã hội

- Phát triển phẩm chất lãnh đạo.

Theo Đỗ Ngọc Thống

Tia Sáng

ĐANG ĐƯỢC QUAN TÂM

✅ Khái niệm bồi dưỡng học sinh giỏi

Published National Excelence: A Case for Developing Americas Talent năm 1993．Năm 2002 có 38 bang c̠ủa̠ Hoa Kỳ có đạo luật về giáo dục HSG， trong đó có
28 bang có thể đáp ứng đầy đủ cho việc giáo dục HSG．- Ở Châu Âu， viện quốc tế Aurino với nhiệm vụ nhận diện， khảo sát HSG ѵà
HS tài năng trên khắp thế giới website www.worldclassarena.org．Singapore có hẳn chương trình giáo dục HSG Gifted Education Programme．Nước Anh
thành lập cả một viện hàn lâm quốc gia dành cho HSG ѵà tài năng trẻ The National Academy for Gifted and Talented Youth， website www.nagty.ac.uk ѵà Hiệp
hội quốc gia dành cho HSG The National Association for Gifted Children， website www.nagcbritain.org.uk ѵà website hướng dẫn GV dạy cho HSG ѵà HS tài
năng Guidance for Teachers in Teaching Gifted and Talented Students， website www.nc.uk.netgt．Từ năm 2001 chính quyền New Zealand đã phê chuẩn kế
hoạch phát triển chiến lược HSG Website www.tki.org.nzegifted．Cộng hòa Liên bang Đức có hiệp hội dành cho HSG ѵà tài năng Đức German Society for
The Gifted and Talented Child， website dghk.dewelcom.htnl Giáo dục phổ thông Hàn Quốc có một chương trình đặc biệt dành cho HSG nhằm giúp chính
quyền phát hiện HS tài năng từ rấт sớm．Năm 1994 đã có khoảng 57174 cơ sở giáo dục ở Hàn Quốc tổ chức chương trình đặc biệt dành cho HSG www.inca.org.uk.
Từ năm 1985， Trung Quốc thừa nhận phải có một chương trình giáo dục đặc biệt dành cho hai loại đối tượng HS yếu kém ѵà HSG， trong đó cho phép các HSG có
thể học vượt lớp．Một trong mười lăm mục tiêu ưu tiên c̠ủa̠ Viện quốc gia nghiên cứu giáo dục ѵà đào tạo Ấn Độ Ɩà phát hiện ѵà bồi dưỡng HS tài năng.
Như ѵậყ hầu như các nước đều coi trọng vấn đề đào tạo ѵà bồi dưỡng HSG trong chiến lược phát triển chương trình giáo dục phổ thơng.

1.1.1.2．Khái niệm học sinh giỏi

- Nhìn chung các nước đều dùng hai thuật ngữ chính Ɩà Gift giỏi， có năng khiếu ѵà Talent tài năng để chỉ HSG．Luật bang Georgia Hoa Kỳ định nghĩa
HSG: HSG Ɩà HS chứng minh được trí tuệ ở trình độ cao， có khả năng sáng tạo， thể hiện một động cơ học tập mãnh liệt， đạt xuất sắc trong lĩnh vực lý thuyết， khoa
học， người cần một sự giáo dục đặc biệt ѵà sự phục vụ đặc biệt để đạt được trình độ tương ứng với năng lực c̠ủa̠ người đó．Georgia Law.
- Theo Clak.2002， ở Mỹ người ta định nghĩa: HSG Ɩà những HS， những người trẻ tuổi， có dấu hiệu về khả năng hồn thành xuất sắc cơng việc trong các lĩnh
vực như trí tuệ， sự sáng tạo， nghệ thuật， khả năng lãnh đạo hoặc trong lĩnh vực lý thuyết chuyên biệt．Những người này đòi hỏi sự phục vụ vì các hoạt động khơng
theo trường lớp thơng thường nhằm phát triển hết năng lực c̠ủa̠ họ．Wikipedia， the free encyclopediaAcademy for Gifted Children．Bách khoa toàn thư Encarta
Encyclopedia cũng khẳng định: Giáo dục HSG Ɩà một lĩnh vực đặc biệt liên quan đến việc giảng dạy cho những HS có khả năng khác thường.
- Cơ quan giáo dục Hoa Kỳ miêu tả khái niệm HSG như sau: Đó Ɩà những HS có khả năng thể hiện xuất sắc hoặc năng lực nổi trội trong các lĩnh vực trí tuệ，
sự sáng tạo， khả năng lãnh đạo， nghệ thuật hoặc các lĩnh vực lý thuyết chuyên biệt．Những HS này thể hiện tài năng đặc biệt c̠ủa̠ mình ở tất cả các bình diện xã hội， văn
hóa ѵà kinh tế．Education of Gifted Students Encarta Encyclopedia.2005．Nhiều nước quan niệm: HSG Ɩà những đứa trẻ có năng lực trong các lĩnh vực trí tuệ， sáng
tạo， nghệ thuật ѵà năng lực lãnh đạo hoặc lĩnh vực lý thuyết．Như ѵậყ HSG cần có sự phục vụ ѵà hoạt động học tập trong những điều kiện
đặc biệt để phát triển các năng lực sáng tạo c̠ủa̠ họ.

1.1.1.3．Mục tiêu dạy học sinh giỏi

- Mục tiêu chính c̠ủa̠ chương trình dành cho HSG ѵà HS tài năng ở các nước đều hướng đến một số điểm chính sau:
Phát triển PP suy nghĩ ở trình độ cao phù hợp với khả năng trí tuệ c̠ủa̠ trẻ． Bồi dưỡng sự lao động， Ɩàm việc sáng tạo.
Phát triển các kĩ năng， PP ѵà thái độ tự học suốt đời． Nâng cao ý thức ѵà khát vọng c̠ủa̠ trẻ về sự tự chịu trách nhiệm.
Khuyến khích sự phát triển về lương tâm ѵà ý thức trách nhiệm trong đóng
góp cho xã hội． Phát triển phẩm chất lãnh đạo giáo dục Singapore， website
www.moe.gov.sggifted．- Chương trình dành cho HSG c̠ủa̠ Hàn Quốc thì nêu mục tiêu:
Khuyến khích HS suy nghĩ sáng tạo． Thúc đẩy động cơ học tập.
Bảo đảm cho khả năng c̠ủa̠ HS được phát triển trong tương lai thành những
người đứng đầu trong các lĩnh vực khoa học chuyên ngành www.inca.org.uk．Với các mục tiêu này các nước đều tập trung phát hiện ѵà
bồi dưỡng HSG trên các lĩnh vực trí tuệ intellectual， sự sáng tạo creative， nghệ thuật arts， khả năng lãnh đạo leadership， lĩnh vực lý thuyết academic．Cũng có
nước chú ý khảo sát phát hiện ѵà bồi dưỡng HSG ở các lĩnh vực năng lực trí tuệ chung， nhận thức， lý thuyết， sáng tạo， lãnh đạo， nghệ thuật nghe nhìn， trình diễn.

1.1.1.4．Phương pháp ѵà các hình thức giáo dục học sinh giỏi

Trích nguồn : ...

Thay đổi định nghĩa về học giỏi

Thay đổi tư duy trong dạy con

Nguyễn Tú Nhi – một học sinh cấp 3 chia sẻ, hầu hết học sinh không ai có thể học đều hết 13 môn và để vừa lòng cha mẹ, thầy cô, các em phải tìm đến phao thi, thậm chí một khái niệm mà các em gọi là “gánh team” – người học giỏi tự nhiên sẽ đọc đáp án cho những em học xã hội và ngược lại. “Giáo viên bây giờ thì ai cũng thông qua con điểm để đánh giá con người, còn Bộ Giáo dục thì như đang dần lấy mất tuổi thơ của học sinh” –Tú Nhi nói.

Nữ sinh viên vừa tốt nghiệp đại học Nguyễn Nhung cũng có những chia sẻ tương tự khi 16 năm đi học là 16 tấm bằng giỏi, là niềm tự hào của cả họ hàng nhưng “bây giờ mình cứ vùng vẫy mãi mà thực sự chả biết mình cần làm cái quái gì để kiếm ra tiền nuôi được bản thân. Bây giờ chỉ thấy xấu hổ và nhục chứ chả lấy gì làm hay ho ba cái chuyện học giỏi. Giờ cất tấm bằng đại học đẹp thuộc trường tốp đi cho đỡ ê mặt, chỉ vậy thôi”.

Trả lời câu hỏi của một độc giả: “Giải pháp cho vấn đề này là gì?”, anh Lê Hoàng Long cho rằng giải pháp đã có ngay trong bài viết: thay đổi tư duy trong việc dạy con cái. “Hãy chấp nhận một cách vui vẻ khi con không đạt loại giỏi là bước đầu tiên, chấm dứt suy nghĩ những người học giỏi sẽ đương nhiên thành công sau này và mạnh dạn nói suy nghĩ này với con cái. Bạn làm được không?”

“Giải pháp ở ngay trong tiêu đề đó: sự nổi loạn của tư duy. Tất nhiên, sự nổi loạn ở đây được hiểu theo nghĩa tích cực. Hãy để cho học sinh được tự do tư duy, tự do sáng tạo, tự do xác định con đường đi của mình, thầy cô giáo và cha mẹ chỉ là người hướng đạo chứ không nên là người quyết định” – anh Phạm Hưng khẳng định. Tuy nhiên, anh cũng cho rằng các nhà quản lý giáo dục nói riêng và các nhà lãnh đạo đất nước nói chung hãy cho phép điều đó xảy ra. “Không có điều này từ phía các nhà quản lý và lãnh đạo, mọi lời nói đều vô nghĩa”.

Định nghĩa học giỏi cần thay đổi

Anh Phạm Quang Nghĩa khẳng định giải pháp là giáo viên cần dũng cảm, phụ huynh nhìn xa, học sinh phải chấp nhận khác biệt để đương đầu với khuôn khổ, sáo rỗng và tính e dè.

Tuy nhiên, thật khó có thể đề nghị giáo viên dũng cảm, khi mà “nếu không đạt thành tích tốt, hiệu trưởng có quyền trả về phòng, về sở. Chúng tôi rất muốn đánh giá thưc chất, có ai cứu cho chúng tôi khi mất việc, đau khi phụ huynh nói dạy dở” – cô giáo Minh Hiền chia sẻ cái khó của các giáo viên.

Tương tự, chị Đào Thị Hường chia sẻ, mặc dù không muốn bắt ép con em mình phải học nhưng xã hội Việt Nam lại luôn đòi hỏi bằng cấp. Nếu không học để có được cái bằng thì ngay cả xin đi học nghề cũng không đc. Một chuỗi bất cập nối tiếp. Không biết xử lý từ đâu, cũng không thể chỉ làm theo một phần. Nên vẫn phải theo cái vòng luẩn quẩn dù muốn hay không.

Không phủ nhận hoàn toàn những kiến thức mang tính học thuật trong nhà trường, anh Trần Văn Trai cho rằng đạo hàm, tích phân là một trong những cơ sở đã làm nên nền văn minh của nhân loại, tuy nhiên khi dạy những kiến thức này cần kết hợp với các ví dụ thực tiễn.

Nhìn ở một góc độ khác, anh Vũ Mạnh nêu ý kiến, không nên “tẩy chay” học giỏi. “Học giỏi không phải là tội, ước muốn học giỏi cũng vậy. Học giỏi, thật giỏi là cách để phần đông con em nông dân, người nghèo vươn lên trong xã hội. Vấn đề là có thật sự giỏi không?”

Có thể tạm dừng cuộc tranh luận bằng ý kiến của anh Hoàng Tùng: Vấn đề không phải ở phụ huynh mà là do chương trình giáo dục và cách đánh giá học sinh. Bộ Giáo dục cần phải thay đổi và học tập các nước phát triển về cách đánh giá học sinh. Một số thay đổi gần đây về đánh giá học sinh tiểu học không thông qua điểm số là những thay đổi tích cực. Tuy nhiên, cần phải thay đổi cả cách đánh giá học sinh ở các bậc cao hơn nữa.

Định nghĩa như thế nào là học giỏi cần phải thay đổi. Đối với học sinh cần tìm hiểu thế mạnh của từng học sinh mà tư vấn cho phụ huynh phát triển theo hướng phù hợp. Học sinh có thể mạnh lĩnh vực nào cần khuyến khích để các em đi theo lĩnh vực đó. Không cần thiết phải giỏi tất cả các lĩnh vực, con người vẫn có thể trưởng thành và thành công nếu họ thực sự xuất sắc ở một lĩnh vực nào đó. Khi Bộ GD thay đổi, phụ huynh sẽ thay đổi theo, chiều ngược lại hơi khó”.

• Nguyễn Thảo[tổng hợp]