Hiệp ước Biên giới Việt Trung là một thành công của cả hai nước?
Nguồn hình ảnh, HOANG DINH NAM/Getty Images
Một phụ nữ cắm hương tưởng niệm 38 năm ngày chiến tranh biên giới Việt -Trung [17/02/1979] trước tượng đài Vua Lý Thái Tổ tại Hà Nội ngày 17/02/2017
Bốn nhà quan sát thời sự chính trị từ Việt Nam, Pháp và Anh bình luận về vấn đề biên giới Việt - Trung và những tranh cãi, trong dịp hai nước đánh dấu 20 năm ký kết hiệp ước phân định biên giới trên đất liền và 10 năm thực hiện ba văn kiện pháp lý về quản lý biên giới đất liền Việt - Trung.
Việt Nam gửi công hàm lên LHQ: Mạnh mẽ, đúng thời điểm?
Việt Nam làm gì để gắn kết thêm với ông Donald Trump?
Tòa quốc tế và Biển Đông: Việt Nam tiến gần hơn lựa chọn pháp lý
Việt Nam và Trung Quốc đang đánh dấu 20 năm ký kết Hiệp ước Phân định Biên giới Đất liền và 10 năm triển khai ba văn kiện pháp lý về biên giới trên đất liền Việt-Trung.
Ngày 23/8/2020, Ngoại trưởng Việt Nam Phạm Bình Minh và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã đồng chủ trì một lễ kỷ niệm trên biên giới hai nước tại cầu Bắc Luân II, trên đường biên giới Việt - Trung.
Nhân dịp này một số nhà quan sát, bình luận chính trị và thời sự từ Việt Nam và hải ngoại đưa ra bình luận với BBC về sự kiện thời sự nói trên cùng ý nghĩa của nó.
Tiến sỹ Trần Công Trục [nguyên Trưởng Ban Biên giới Chính phủ Việt Nam]: Đây là một sự kiện lịch sử, chính trị, pháp lý hết sức quan trọng và rất có giá trị không những đối với hai quốc gia láng giềng núi sông liền một giải mà lịch sử của mối quan hệ đó đã trải qua biết bao biến cố thăng trầm, mà còn đối với cả khu vực và quốc tế nữa, nhất là trong bối cảnh khu vực và quốc tế phức tạp hiện nay.
Vì vậy, việc tổ chức lễ kỷ niệm 20 năm ký kết Hiêp ước biên giới trên đất liền và 10 năm triển khai ba văn kiện pháp lý về quản lý biên giới đất liền Việt - Trung là đúng đắn và rất có ý nghĩa, đáp ứng được nguyện vọng của nhân dân hai nước Việt - Trung, phản ánh lập trường và chủ trương trước sau như một của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong việc duy trì, củng cố và phát triển quan hệ với với các nước láng giềng, nhất là với Trung Quốc, theo phương châm bốn chữ : "hợp tác, đấu tranh".
Nhà nghiên cứu độc lập Trương Nhân Tuấn: [nhà biên khảo từ Bordeaux, Pháp]: Hiệp ước phân định biên giới trên đất liền ký ngày 30/12/1999. Đúng lẽ thì ngày đánh dấu 20 năm ký kết hiệp định phải là ngày 30/12/1999 chứ không phải ngày 23/8/2020 như quan chức ngoại giao hai bên Việt Nam và Trung Quốc đã làm lễ kỹ niệm tại cầu Bắc luân vừa qua.
Về ba văn kiện pháp lý liên quan biên giới trên đất liền, nếu tính vào năm 2010, thứ nhất là Nghị định thư và các phụ lục liên quan đến việc phân giới và cắm mốc, thứ hai là Hiệp định về quy chế quản lý biên giới trên đất liền và thứ ba là Hiệp định về cửa khẩu và quy chế quản lý cửa khẩu biên giới trên đất liền.
Văn bản có giá trị pháp lý trọng yếu là Nghị định thư và các phụ lục phân giới và cắm mốc. Nội dung nghị định thư và các phụ lục mô tả hướng đi, tọa độ và vị trí các cột mốc cũng như bộ bản đồ đính kèm. Quan trọng là vì nó phân định rạch ròi thẩm quyền quốc gia đối với những vấn đề lãnh thổ thuộc hai quốc gia Việt Nam và Trung Quốc.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Việt Nam cho rằng hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là bộ phận không thể tách rời của lãnh thổ Việt Nam
Cả ba văn bản về biên giới vừa nói đều được ký tại Bắc Kinh ngày 18/11/2009 và có hiệu lực kể từ ngày 14/7/2010.
Ý kiến riêng của tôi về buổi lễ nói là kỷ niệm 20 năm ngày ký hiệp định biên giới, thì về thời điểm tổ chức đã không phù hợp. Còn về bối cảnh thì dịch Covid-19 đang hoành hành. Theo tôi, buỗi lễ có mục đích khác. Ta thấy là toàn khu vực Đông Á và Đông Nam Á đang ở trong bối cảnh căng thẳng về địa chiến lược. Sự cạnh tranh chiến lược trong khu vực giữa cường quốc đang lên là Trung Quốc và cường quốc đã khẳng định là Hoa Kỳ ngày càng gay gắt. Cộng thêm các tranh chấp về chủ quyền lãnh thổ và các yêu sách đối nghịch về hải phận giữa Trung Quốc và các quốc gia trong khu vực Biển Đông như Việt Nam, Philippines, Malaysia.... khiến cho quan hệ Việt Nam và Trung Quốc có những nghi kỵ. Hiển nhiên Trung Quốc muốn biết Việt Nam và các quốc gia ASEAN theo phe nào trong tranh chấp hiện nay giữa Mỹ và Trung Quốc. Buổi lễ vừa qua có thể là dịp để Vương Nghị hỏi thẳng Phạm Bình Minh Việt Nam đứng về phía nào?
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh
Nhà báo Song Chi [từ Leeds, Anh quốc]: Chúng ta biết từ khi xảy ra đại dịch COVID-19 quan hệ giữa Mỹ-Trung càng ngày càng xấu đi, hàng loạt lời công kích qua lại, những hành động leo thang giữa hai bên. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompel đã có những lời nói chỉ trích Trung Quốc mạnh mẽ. Chẳng hạn, ông Mike Pompeo công khai tuyên bố các đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông là bất hợp pháp, và bản đồ đường 9 đoạn của Trung Quốc là vô giá trị,
Đặc biệt, trong bài phát biểu của ông Mike Pompeo tại Bảo tàng Thư viện Quốc gia Richard Nixon, thành phố Yorba Linda, bang California hôm 23/7/2020 đã nêu rõ những tai họa từ Trung Quốc đối với thế giới và kêu gọi các nước liên minh với Hoa Ký để chống Trung quốc, nhất là khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.
Có lẽ vì vậy mà Trung Quốc thấy cần phải lôi kéo các nước trong khu vực về phía mình, đặt ra những lợi ích trong việc hợp tác kinh tế và chung sống hòa bình với Trung Quốc, khuyến cáo các nước đừng ngả theo Hoa Kỳ. Với Việt Nam, Trung Cộng rất cần phải củng cố quan hệ đôi bên, xét theo vị trí chiến lược của Việt Nam.
Phó Giáo sư Hoàng Ngọc Giao: [Viện trưởng Viện Chính sách, Pháp luật và Phát triển, thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học & Kỹ thuật Việt Nam - Vusta]: Trước hết, theo tôi lãnh đạo Trung Quốc muốn khẳng định trước Nhân dân Việt Nam về giá trị pháp lý của Hiệp ước và các văn bản pháp lý liên quan đường biên giới Việt-Trung. Lãnh đạo Việt Nam, dù có thể không muốn, những cũng buộc phải tổ chức sự kiện này, vì lý do chính trị trong quan hệ với Đảng Nhà nước Trung Quốc, cũng như với người dân Việt Nam.
Tiếp theo, theo tôi sự kiện này diễn ra trong bối cảnh khi dư luận trong nước rất cần biết một cách minh bạch hồ sơ đàm phán và nội dung cụ thể của Hiệp ước và các văn kiện liên quan về biên giới Việt-Trung.
Không phải ngẫu nhiên, dư luận cho rằng Mục Nam quan tại sao trước kia được ghi trong sử sách là thuộc Việt Nam, nay lại thuộc lãnh thổ của Trung Quốc? tại sao Thác Bản Dốc thuộc Việt nam, nay hơn 2/3 thuộc về Trung Quốc? tại sao diện tích lãnh thổ Việt Nam hiện nay so với trước kia lại bị thu hẹp hơn chục nghìn cây số vuông? Những câu hỏi này và nhiều câu hỏi liên quan khác - cần được Đảng và Nhà nước Việt Nam minh bạch, giải đáp cho Nhân Dân Việt Nam.
Thành công hay không?
Khi được hỏi, liệu Hiệp ước được ký kết này là thành công của Việt Nam hay không, liệu còn có tranh cãi hoặc vấn đề gì lớn đặt ra sau hay còn tồn tại qua mấy thập niên, các nhà quan sát, bình luận cho biết ý kiến của mình.
Ông Trần Công Trục: Hiệp ước biên giới được ký kết cách đây đã 20 năm là một thành công của cả Việt Nam lẫn Trung Quốc. Bởi vì, cả hai nước đã đàm phán giải quyết xong tranh chấp về biên giới, lãnh thổ đất liền, môt loại tranh chấp đã tồn tại lâu dài hàng trăm năm, nếu không muốn nói là hàng ngàn năm, tưởng chừng không bao giờ có thể giải quyết được, vì tính phức tạp, nhạy cảm và dễ bị những thế lực theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan, những kẻ cơ hội chính trị và ôm mộng bá quyền có thể lợi dụng để thực hiện tham vọng chính trị của chúng.
Ông Trương Nhân Tuấn: Khi nói đến phân định biên giới thì hai quốc gia đối tác nhìn nhận rằng đường biên giới hoặc có những tranh chấp về lãnh thổ, hoặc đường biên giới không rõ rệt cần được phân định lại. Còn nói về "thành công" hay "thất bại", một cách cụ thể thì ta phải biết Việt Nam và Trung Quốc có tranh chấp đất đai ở đâu, khu vực nào, nguyên nhân do đâu? Việt Nam được bao nhiêu, mất bao nhiêu, ở đâu? Mất là "thất bại" còn được là "thành công".
Theo tôi, đường biên giới Việt Nam và Trung Quốc theo các Công ước Pháp-Thanh 1887 và 1895 thì đường biên giới này đã được xác định theo tiêu chuẩn quốc tế, thể hiện qua các bộ bản đồ do Sở Địa dư Đông dương ấn hành [các năm 1948 và trước đó]. Đường biên giới này rõ rệt và có hiệu lực pháp lý.
Việc phân định biên giới vào các năm 1887 và 1897 giữa Pháp và nhà Thanh đã gây thiệt hại đất đai cho Việt Nam. Nhà nước bảo hộ Pháp đã trao đổi đất đai của Việt Nam để lấy lợi ích kinh tế. Điều này vi phạm hiệp ước bảo hộ 1884 theo đó Pháp cam kết bảo toàn lãnh thổ của đế quốc Đại Nam. Việt Nam mất những vùng đất quan trọng như Tụ long [thuộc Hà giang, 750 km²], Đèo lương [thuộc Cao bằng, 300km²], các tổng Kiến duyên và Bát tràng [thuộc Hải Ninh, nay là Quảng ninh, diện tích vài ngàn cây số vuông] và vùng đất mũi Bạch Long [phía bắc Móng cái, nay là vùng đất mà Trung Quốc gọi là là Kinh đảo, các đảo của dân tộc Kinh].
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Việt Nam đang có dân số trẻ
Sau khi hoạch định biên giới 1887 đến năm Pháp thua trận Điện Biên Phủ 1954, thì đường biên giới Việt-Trung đã không còn rõ rệt nữa. Các bản báo cáo của các viên chức phụ trách biên giới người Pháp cho thấy là hầu hết các cột mốc trên biên giới đều thay đổi chỗ, phần lớn dời về phía Việt Nam.
Tức là, kết luận lại là đường biên giới qui ước trở thành không rõ rệt và có tranh chấp.
Câu hỏi đặt ra là Việt Nam có nên phân định biên giới lại hay không?
Nếu ngừng ở đây theo tôi thì không cần. Bởi vì đường biên giới theo Công ước 1887 vẫn còn hiệu lực pháp lý. Hợp lý là hai bên Việt Nam và Trung Quốc cần thảo luận để điều chỉnh lại vị trí các cột mốc cho phù hợp theo các tấm bản đồ do Sở địa dư Đông dương ấn hành.
Vấn đề khác làm phức tạp thêm là cuộc chiến biên giới 1979, Việt Nam đã mất một số lãnh thổ, đặc biệt là cao điểm chiến lược dọc theo biên giới cho Trung Quốc.
Việc ký kết lại hiệp ước do đó trở thành điều hợp lý.
Điều quan trọng là Việt Nam có mất đất hay không? Câu trả lời ngắn gọn là có. Tức là việc ký hiệp ước không "thành công", mà là một thất bại cho Việt Nam.
Việt Nam bỏ đường biên giới lịch sử, bác bỏ đường biên giới qui ước [Pháp-Thanh] để nhìn nhận hiện trạng đường biên giới. Tức Việt Nam chấp nhận thuộc về Trung Quốc các vùng đất trước kia của Việt Nam bị Pháp nhượng để được đặc quyền kinh tế. Việt Nam cũng nhượng cho Trung Quốc những vùng đất của Việt Nam hiện do Trung Quốc kiểm soát sau cuộc chiến biên giới thuộc chủ quyền của Trung Quốc.
Bà Song Chi: Thứ nhất, hiểu theo nghĩa tích cực thì việc Việt Nam và Trung Quốc đàm phán, ký kết Hiệp ước Biên giới trên đất liền và hoàn thành việc phân giới cắm mốc là sự kiện có ý nghĩa lịch sử; xác định rõ ràng một đường biên giới trên đất liền chính là tiền đề, là cơ sở pháp lý quan trọng để hai bên tiến hành quản lý biên giới trên đất liền; tạo điều kiện cho các địa phương biên giới hai bên củng cố an ninh, mở rộng hợp tác và phát triển kinh tế.
Trước đó giữa hai nước chỉ có Công ước Pháp - Thanh 1887, và 1895. Nhưng thành công thì khó có thể nói. Chắc chắn là Việt Nam có bị thiệt thòi, nhưng mất bao nhiêu lãnh thổ, lãnh hải là không thể nói chính xác.
Rồi còn Ải Nam Quan, bãi Tục Lãm, còn chuyện phía Trung Quốc cho di dời cột mốc biên giới sâu vào trong nước ta, một số cao điểm bị Trung Cộng chiếm đóng sau cuộc chiến tranh biên giới, và vịnh Bắc Bộ v.v
Trước đây thì còn nại lý do những vấn đề nhạy cảm, rằng có những nội dung chưa thể công khai ngay được, nhất là trong thời gian đang đàm phán hoạch định biên giới và tiến hành phân giới cắm mốc trên thực địa, từ năm 1993 cho đến năm 2008, sau đó thì lại còn tiếp tục đàm phán một số nội dung quản lý biên giới, mốc giới, cửa khẩu, sử dụng sông suối biên giới chung v.v
Cần công bố những thông tin như: trong đàm phán Việt Nam đã đòi gì, Trung Quốc đã đòi gì, mỗi bên đã đưa ra dẫn chứng và lập luận gì cho yêu sách của mình, và cuối cùng mỗi bên được gì, tại sao. Từ những thông tin đó mọi người có thể đánh giá giá trị pháp lý của chứng cứ của mỗi bên, thỏa hiệp đến mức nào.
Ông Hoàng Ngọc Giao: Việc ký kết Hiệp ước này - dư luận cho rằng đây là thành công của Trung Quốc.
Đối với Nhân dân Việt Nam, không có căn cứ để cho rằng đây là một Hiệp ước được đàm phán, ký kết một cách công khai minh bạch về mặt thủ tục phù hợp với Hiến pháp của Việt Nam. Nội dung của Hiệp ước được thể hiện trên thực địa biên giới Viêt Nam - Trung Quốc cho thấy đây là một Hiệp ước bất bình đẳng từ góc độ pháp luật quốc tế.
Tôi cho rằng có thể, Nhà nước Việt Nam mới sau này sẽ phải xem xét lại việc ký kết và giá trị pháp lý của Hiệp ước Biên giới Viêt Nam - Trung Quốc này.
Quý vị bấm vào đường dẫn này để theo dõi một Hội luận thứ Năm của BBC News Tiếng Việt với nội dung liên quan chủ đề nói trên.