Năm 1997, tại Tây Ban Nha, chính quyền thành phố Bilbao hoàn thành việc xây dựng bảo tàng Guggenheim. Quyết định này trước đó vấp phải sự phản đối kịch liệt của cộng đồng, bởi khi đó, Bilbao đang "chết".
Hàng loạt bến tàu và nhà máy đóng cửa. Khắp thành phố là phế liệu, hoang tàn, nhiều công nhân đưa gia đình rời khỏi mảnh đất họ từng gắn bó. Việc xây một công trình văn hóa đầy tham vọng với chi phí hàng trăm triệu USD trong hoàn cảnh đó được xem như một trò đùa. Cộng đồng dân cư không hiểu vì sao thành phố không hiện đại hóa các nhà máy giúp đỡ người dân, thay vì xây một bảo tàng. Còn cha đẻ của công trình, kiến trúc sư Frank Gehry nhớ lại áp lực khi ông đảm trách dự án này, khi các nhà chức trách nói: "Chúng tôi cần một nhà hát Opera Sydney. Thành phố của chúng tôi đang chết".
Những người hoài nghi sau đó đã phải kinh ngạc trước sự thay đổi của Bilbao, khi bảo tàng của thành phố này hấp dẫn hàng triệu du khách trên thế giới. Sau 20 năm, bảo tàng thu hút hơn 20 triệu du khách đến với thành phố vỏn vẹn 350.000 dân, tạo ra 5.000 việc làm tại địa phương và đóng góp khoảng 660 triệu USD cho ngân sách.
Người ta mệnh danh Guggenheim là "hiệu ứng Bilbao", khi bảo tàng này thay đổi hoàn toàn bộ mặt của một thành phố được cho là đã mất khi ngành công nghiệp đang suy tàn. Được các kiến trúc sư gọi tên "công trình vĩ đại nhất trong thời đại", "tác phẩm tiêu biểu của kiến trúc đương đại", Guggenheim vẫn được xem là tiền thân của những kiến trúc mang tính biểu tượng khắp thế giới nhưng có hình thù kỳ quặc.
Hiệu ứng của chất liệu titan và mảng khối hình học khiến tòa nhà bảo tàng này như đang di chuyển với những đường cong liên tục. Nhìn từ trên cao, Guggenheim giống như một bông hồng thép nhưng bề ngang là một chiếc thuyền, mang ý nghĩa về một thành phố công nghiệp cảng trong quá khứ Bilbao. Các khách sạn, cửa hàng cao cấp, nhà hàng lần lượt mọc theo sau, biến nơi đây thành điểm đến du lịch văn hóa, nghệ thuật hàng đầu Tây Ban Nha.
Tại Trung Quốc, nhà hát lớn quốc gia Bắc Kinh ra mắt năm 2007 trong kiểu dáng của quả trứng khổng lồ - một biểu tượng mới của đất nước tỷ dân – cũng từng vấp phải nhiều tranh cãi.
Ban đầu, nhà hát hút khách chỉ vì hiếu kỳ, song giờ đây, mỗi năm, nhà hát tổ chức thành công đến 1.000 buổi biểu diễn thương mại, 1.000 buổi giáo dục nghệ thuật và thu hút khoảng 1,8 triệu lượt khách. Ông Vương Tranh Minh - thư ký ủy ban xây dựng nhà hát - từng nói với tờ Quảng Châu Nhật Báo sau 3 năm nhà hát "hái quả ngọt" rằng: "Trước đây, tranh cãi quanh việc xây nhà hát là điều thường tình. Lúc đó quan niệm còn chưa cởi mở. Bây giờ nhìn lại, hơn 3 tỷ nhân dân tệ để xây một trung tâm nghệ thuật quốc gia, quá xứng đáng".
Bảo tàng Guggenheim đã hồi sinh một Bilbao. Nhà hát lớn quốc gia đã mang về cho Bắc Kinh những nguồn lợi lớn từ việc đón khách tham quan và tổ chức các buổi diễn lớn tầm cỡ quốc tế. Nhưng vai trò của những công trình văn hóa ở mỗi điểm đến, mỗi quốc gia không dừng lại ở đó.
Nếu hỏi bất kỳ ai về niềm tự hào của nước Australia, câu trả lời nhiều nhất chính là nhà hát Opera Sydney, công trình được khánh thành năm 1973. Cùng câu hỏi này, nếu đặt ở trung tâm văn hóa châu Âu - thành phố Milan của Italy, câu trả lời là Nhà thờ lớn Duomo, Nhà hát Opera La Scala.
Hàng năm, có vài triệu du khách thăm những công trình nổi tiếng thế giới này và không phải ai trong số họ cũng đến vì lịch sử hay những buổi trình diễn nghệ thuật tầm cỡ. Lối kiến trúc độc đáo cùng danh xưng "biểu tượng mọi thời đại" là điều khiến những nơi này trở thành "điểm đến đời người".
UNESCO mô tả nhà hát Con Sò - Opera Sydney là "kiệt tác của kiến trúc thế kỷ 20" hay "biểu tượng kiến trúc nổi tiếng thế giới". Với danh xưng này, có gần 11 triệu du khách tới thăm nhà hát Con Sò mỗi năm để ngắm nhìn kiến trúc vượt thời gian. Vai trò của nhà hát Con Sò cũng được khẳng định qua vị trí ở bến cảng Sydney - địa điểm thiêng liêng với người thổ dân Gadigal trong hàng nghìn năm.
Trước thành công của những công trình biểu tượng đó, nhiều quốc gia đang tiếp tục đầu tư hàng trăm triệu USD, chọn lọc những thiết kế độc đáo nhất để xây dựng những "biểu tượng Con Sò" cho riêng mình. Tiêu biểu phải kể đến công trình của thế kỷ XXI - Nhà hát The Elbphilharmonie ở Hamburg [Đức], nhà hát trái sầu riêng Esplanade - công trình kiến trúc độc đáo nhất tại Singapore. Hay như tại Italy, nhà hát Parco della Musica Auditorium - kiệt tác của kiến trúc sư huyền thoại Renzo Piano cũng là nơi tổ chức các sự kiện biểu diễn âm nhạc cổ điển với 3 khán phòng chính và một sân khấu biễu diễn ngoài trời. Giờ đây, mỗi năm nhà hát thu hút hàng triệu du khách ghé đến tham quan.
Quy tụ những giá trị đỉnh cao của kiến trúc và nghệ thuật, các công trình văn hóa lớn trên thế giới không chỉ là điểm hẹn của người yêu nghệ thuật, mà còn trở thành biểu tượng thay đổi hình ảnh của một quốc gia, là niềm tự hào của một dân tộc.
Không chỉ mang kiến trúc biểu tượng, các công trình văn hoá nổi tiếng còn là trái tim của điểm đến và cũng là "giấc mộng" của giới nghệ sĩ toàn cầu. Tất cả nghệ sĩ vĩ đại đều có một thánh đường nghệ thuật để phô diễn tài năng của mình.
"Thánh đường" opera và ballet của nước Anh - Nhà hát opera Hoàng gia được xây dựng tại Covent Garden là địa điểm du lịch văn hóa nổi tiếng của London. Ngay những năm đầu mở cửa, nhà hát đã gắn liền với tên tuổi của George Frideric Handel, một trong những nhà soạn nhạc vĩ đại thời Baroque.
Còn giọng ca nữ cao Maria Callas, một trong những ca sĩ opera có sức ảnh hưởng nhất trong thế kỷ XX từng coi La Scala [Milan, Italy] là "ngôi nhà" nghệ thuật mà cô gắn bó suốt những năm 1950. Dù từng sa sút trong thế kỷ XIX do khủng hoảng opera ở Italy, nhà hát vẫn khẳng định vị thế trung tâm nghệ thuật của "đất nước hình chiếc ủng", khi Giuseppe Verdi, Giacomo Puccini và các nhà soạn nhạc vĩ đại khác lần đầu tiên trình diễn tác phẩm của họ tại đây.
Trong khi đó, các nghệ sĩ lừng danh như Maurizio Pollini, Claudio Abbado, Simon Rattle, José Carreras, Lang Lang... hay những dàn nhạc tên tuổinhư Berlin Philharmonic, Chicago Symphony Orchestra... cũng "chọn mặt gửi vàng", ghi dấu ấn tài năng của mình tại nhà hát lớn quốc gia Bắc Kinh.
Nhìn từ góc độ nghệ thuật, các nhà hát là không gian hội tụ tất cả giá trị tinh hoa nhất của đời sống văn hoá. Đó không chỉ là thánh đường để nghệ thuật thăng hoa, mà còn là nơi kết nối những trái tim biết rung động trước nghệ thuật.
Kiến trúc sư lừng danh Renzo Piano – cha đẻ của Nhà hát Opera sẽ xây tại Hà Nội.
Câu chuyện về Guggenheim ở Bilbao hay Nhà hát lớn quốc gia ở Bắc Kinh, hay công cuộc kiến thiết những "biểu tượng hình Con Sò" ở nhiều quốc gia cho thấy, sân chơi văn hóa nghệ thuật là đỉnh cao trong mọi sân chơi. Đầu tư vào văn hoá nghệ thuật là sự đầu tư mang lại lợi nhuận về thương hiệu, uy tín và hình ảnh của một đất nước, không chỉ là nguồn lợi nhuận tiền bạc thu lại được từ tiền bán vé các buổi biểu diễn nghệ thuật vé tham quan các công trình.
Xuyên suốt quá trình phát triển, Việt Nam đặt văn hóa là một trong những mục tiêu quan trọng hàng đầu. Tính riêng các công trình văn hoá, cả nước có hơn 160 bảo tàng và các nhà hát cũng được xây dựng ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP HCM hay Hải Phòng từ khi loại hình opera du nhập vào Việt Nam.
Song thực tế, các công trình văn hóa kể trên chưa thực sự thu hút được du khách cả trong và ngoài nước. Là nơi diễn ra những chương trình văn hoá nghệ thuật và các buổi diễn opera lớn, nhưng các nhà hát tại Việt Nam vẫn đang ở mức phục vụ các chương trình nghệ thuật ở quy mô trong nước, chưa thể trở thành lý do phải đến của những tên tuổi lớn trên toàn cầu trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật.