Cây hoa rẻ quạt là một loại cây thuốc rất dễ tìm thấy tại Việt Nam. Loài cây này có thể chữa nhiều bệnh, đặc biệt là những bệnh liên quan đến phổi và cổ họng. Hoa của cây rẻ quạt đẹp, những cánh hoa mỏng manh xòe ra xung quanh như những nan quạt. Hoa rẻ quạt không chỉ có tác dụng trang trí, mà còn là biểu tượng cho sự phồn thịnh, phát triển và trường tồn. Cùng tìm hiểu về loài hoa này trong bài viết dưới đây nhé.
Phân biệt rẻ quạt Việt Nam và rẻ quạt Nhật Bản
Khi nhắc đến cây rẻ quạt, sẽ có không ít người nhầm tưởng đến loại cây có lá màu vàng hình chiếc quạt, loại lá thường bắt gặp vào mùa thu ở Nhật Bản. Trên thực tế thì đây là hai loại cây hoàn toàn khác nhau, có hai loại hoa rẻ quạt khác nhau, và không có bất cứ liên quan gì trong bảng phân loại khoa học. Để làm rõ hơn về sự khác biệt, chúng ta cần tìm hiểu rõ đặc điểm của hai loại.
Rẻ quạt Nhật Bản chính là cây bạch quả, hay còn gọi là cây ngân hạnh. Loài cây này thuộc chi Bạch quả [Ginkgo], họ Bạch quả [Ginkgoaceae] và có tên khoa học là Ginkgo Biloba. Đây là loài cây cổ thụ lâu năm với chiều cao có thể lên đến 35-40m, xuất hiện phổ biến tại các nước châu Á như Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc và một số nước châu Âu. Hạt bạch quả tốt cho sức khỏe và có tác dụng chữa bệnh.
Loài cây này có phần lá hệt như chiếc quạt nên được gọi là “lá rẻ quạt”. Lá rẻ quạt rụng rất nhiều vào mùa thu Nhật Bản, và tạo nên cảnh sắc vàng nổi tiếng khiến biết bao người say mê. Từ đó, nhiều người bắt đầu gọi cây bạch quả ở Nhật là cây rẻ quạt theo cách gọi tên lá. Dẫn đến việc khi nhắc đến hoa rẻ quạt, nhiều người lầm tưởng đến loài cây bạch quả, cùng những chiếc lá rẻ quạt vàng rực vào mỗi mùa thu.
Rẻ quạt Việt Nam lại là một loài cây thuộc họ Diên vĩ [Iridaceae] và là cây thân thảo. Rẻ quạt Việt Nam có thân thấp, chứa dược tính và thường dùng làm thuốc. Phần thân và rễ của cây có tác dụng chữa viêm họng, viêm amygdal, ho khan, ho có đờm, viêm phổi,… và được điều chế thành thuốc chữa một số bệnh khác.
Trong bài viết này chỉ đề cập đến hoa rẻ quạt Việt Nam và những vấn đề xung quanh loài cây này để tránh gây hiểu nhầm.
Những điều cần biết về hoa rẻ quạt
Hoa rẻ quạt từ lâu đã được biết đến và sử dụng như một loại thuốc chữa bệnh trong y học cổ truyền. Có rất nhiều bài thuốc trị đau họng và tiêu hóa có thành phần không thể thiếu là rẻ quạt. Rẻ quạt là một loại cây thuốc dễ dàng tìm thấy tại các nước khu vực châu Á như Triều Tiên, Hàn Quốc, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản và đặc biệt là Việt Nam.
Loài cây này mọc hoang ở những khu vực có độ ẩm cao, đất tơi xốp và giàu dinh dưỡng như bãi bồi ven sông, khu vực gần bờ suối, bãi cỏ hay vùng đồng bằng trung du. Tại Việt Nam, hoa rẻ quạt được tìm thấy rất nhiều tại Lào Cai, Vĩnh Phúc, Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ,…
Hoa rẻ quạt có danh pháp khoa học là Iris domestica [hoặc Belamcanda Sinensis]. Trong dân gian, loài hoa này còn được gọi là xạ can hay lưỡi đồng. Rẻ quạt là cây thân thảo thuộc họ Diên vĩ thường được trồng làm cảnh, hoặc làm thuốc trong các bài thuốc Đông y từ ngàn đời nay.
Như đã nói ở trên, rẻ quạt ưa sáng và sinh trưởng tốt tại nơi có điều kiện thời tiết nóng ẩm, nhiều mưa, khí hậu ôn hòa. Cây cũng có khả năng chịu hạn nhất định nên có thể sinh trưởng tốt cả ở miền Nam và miền Bắc, nhưng với thời gian trong năm khác nhau. Rẻ quạt phát triển mạnh vào mùa mưa trong miền Nam, và vào giai đoạn cuối xuân đầu hè ở miền Bắc.
Hoa rẻ quạt là loài cây lâu năm, mọc thẳng đứng với chiều cao trung bình là 0,5-1m. Cây có rễ dài và bám sâu xuống mặt đất. Phần rễ có vị đắng, hơi cay và có thể dùng làm thuốc. Lá cây rẻ quạt dài và có hình lưỡi mác, màu xanh đậm, bề mặt nhẵn bóng, gân lá song song và có phần bẹ ôm lấy thân cây. Những chiếc lá mọc xếp thành hai hàng trên cùng một mặt phẳng, xòe ra tựa như một chiếc quạt.
Hoa rẻ quạt là loài hoa lưỡng tính có thể tự thụ phấn có phần cuống dài, hoa mọc ở đầu cuống. Hoa thường mọc thành cụm từ 3-4 bông tụm lại ở đầu cành. Mỗi bông hoa rẻ quạt có 6 cánh với 3 nhị vàng chứa bao phấn nằm chính giữa. Màu hoa rẻ quạt là màu vàng cam với những đốm màu đỏ bên trên. Rẻ quạt có sức sống mãnh liệt, thích nghi tốt với môi trường và có thể tái sinh nhanh chóng từ thân và hạt.
Rẻ quạt có chứa dược tính trong thân và rễ của cây nên được dùng làm thuốc. Người ta thường thu hái cây rẻ quạt lúc cây mới nảy mầm để lấy phần thân. Hoặc chờ khi lá khô héo thì đào lấy cả thân và rễ đem về rửa sạch, loại bỏ rễ con và những phần hư hỏng. Tiếp theo mang tất cả đi ủ mềm, thái thành lát mỏng, hoặc để nguyên và mang đi phơi khô.
Hoa rẻ quạt có vị đắng, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, giảm nhẹ những triệu chứng như ho khan hay ho có đờm. Vì thế người ta dùng hoa rẻ quạt để điều trị viêm họng, ho khan, viêm phổi. Ngoài ra phần thân và rễ của cây còn có tác dụng nhuận tràng, trị táo bón, và cải thiện những vấn đề về đường tiêu hóa. Rẻ quạt cũng có thể trị một số trường hợp khác như tắc sữa, đau bụng kinh, trị đau răng, giảm đau do trật khớp và dùng đắp ngoài da để ngăn nhiễm trùng.
Rẻ quạt tuy chứa dược tính nhưng không thể tùy tiện sử dụng mà phải tuân theo sự hướng dẫn của người có chuyên môn. Hiện nay loài cây này vẫn đang được nghiên cứu về khả năng chữa trị bệnh nhằm tìm ra những khả năng trị bệnh mới chưa được khai phá.
Ý nghĩa của loài hoa rẻ quạt
Loài hoa rẻ quạt tuy nhỏ bé nhưng ẩn chứa rất nhiều ý nghĩa tốt đẹp. Đầu tiên, loài hoa này có thể thích nghi với nhiều môi trường sống, có khả năng phát triển mạnh mẽ nên tượng trưng cho sự phồn thịnh. Không như những loài hoa yếu ớt khác rất mong manh và dễ chết, hoa rẻ quạt mạnh khỏe, sống lâu và có tốc độ phát triển nhanh nên luôn là biểu tượng cho sự mạnh mẽ, vươn lên và không bao giờ đầu hàng trước khó khăn.
Hoa rẻ quạt có màu vàng cam và những chấm đỏ tương trưng cho may mắn và phúc lộc. Nếu bạn muốn tìm một loài hoa độc đáo để dành tặng bạn bè, người thân như một món quà thể hiện tấm lòng thì hãy thử tặng cho họ một chậu rẻ quạt để trang trí trong vườn. Sắc đỏ của hoa có thể đem đến năng lượng tích cực và giúp người nhận hoa vui vẻ và yêu đời hơn. Đây có thể là món quà đầy ý nghĩa dành tặng cho những người thân yêu để giúp họ lấy lại tinh thần.
Sở hữu màu sắc tươi sáng, mọc khỏe và dễ thích nghi với môi trường nên lan rẻ quạt rất được yêu thích trồng đề trang trí cảnh quan. Người ta có thể trồng loài hoa này ở mọi nơi như vườn nhà, bồn hoa công viên, bồn cỏ ven đường, ban công nhà riêng, nhà hàng, quán cà phê hay các tiều cảnh trang trí. nếu muốn bạn cũng có thể trồng rẻ quạt tại những khu đất trống, hay giữa các nhà trong khu để tạo thành lằn ranh ngăn cách nhẹ nhàng, tinh tế và đẹp mắt
Cách trồng và chăm sóc cây rẻ quạt
Nhiều người muốn trồng rẻ quạt chỉ vì yêu thích loài hoa này, nhưng không biết cách trồng thế nào cho cây phát triển mạnh khỏe và ít bị bệnh. Thực tế loài hoa này có sức sống vô cùng mạnh mẽ nên không cần quá quan trọng về chất lượng đất, điều cần quan tâm nhất phải chọn giống khỏe và cung cấp đủ nước cho cây.
Nhiệt độ và ánh sáng
Hoa rẻ quạt sinh trưởng tốt trong điều kiện thời tiết bình thường, không quá lạnh hay quá nóng. Hoa có thể chịu được sự chênh lệch nhiệt độ cao trong ngày, miễn là cung cấp đủ nước và chất dinh dưỡng. Rẻ quạt cần được chiếu sáng trung bình từ 4-6 tiếng một ngày dưới ánh mặt trời trực tiếp để đảm bảo cung cấp đủ năng lượng cho sự phát triển.
Khi chọn nơi trồng cây, bạn có thể chọn khu vực nhiều nắng hoặc bán râm. Rẻ quạt vẫn có thể thích nghi với môi trường ít sáng và có bóng râm nên không cấn quá lo lắng về vấn đề này.
Cách chọn giống
Đầu tiên là công đoạn chọn giống. Chúng ta co 3 cách nhân giống hoa rẻ quạt là bằng cách tách bụi, gieo hạt và trồng cây bằng củ. Mỗi cách đều có những ưu nhược điểm riêng, nên tùy vào điều kiện và phương pháp chăm sóc mà ta có thể chọn cách phù hợp nhất để cây phát triển tốt.
Khi tách bụi thì hãy chú ý chọn những bụi xanh mướt, lá to, cành khỏe để cây con có điều kiện phát triển tốt nhất. Trồng bằng hạt và củ thì chọn hạt giống to, mẩy, bóng loáng và không có dấu hiệu bị sâu bệnh. Phần củ thì chọn củ to, cứng rắn, bề mặt không quá gồ ghề hay lồi lõm, không bị hư thối. Quá trình chọn lựa này sẽ giúp nâng cao tỉ lệ nẩy mầm của cây con.
Đất trồng và phân bón
Đất trồng hoa rẻ quạt có thể là đất dinh dưỡng trung bình, hoặc đất tơi xốp màu mỡ. Bởi vì loài hoa này có thể sinh trưởng tốt trong nhiều điều kiện đất trồng, miễn là có đủ nước. Rẻ quạt ưa nước, nhựn vẫn có thể chất vì thối rễ nếu lượng nước cung cấp quá nhiều. Vì thế khi cải tạo đất cũng cần chú ý thiết kế hệ thống đặc biệt thoát nước tốt vì cây không chịu được ngập úng.
Nếu lo lắng cây không mọc tốt trong đất kém màu mỡ thì có thể bổ sung phân hữu cơ, tro trấu và các khoáng chất cần thiết vào đất. Nhưng lưu ý nếu đã bổ sung khi cải tạo đất trồng thì trong quá trình cây sinh trưởng không cần bón thêm quá nhiều phân. Có thể duy trì bón phân 2 lần/tháng với các loại phân bón hữu cơ như phân chuồng hay phân ủ hoại mục để đảm bảo cây có đủ dinh dưỡng.
Tưới nước
Tưới nước vừa phải vào những lúc mát trời như sáng sớm và chiều tối, duy trì 2 lần/ngày. Những ngày trời âm u hay có mưa lớn thì không cần tưới và nên chú ý thoát nước cho cây. Vào mùa nóng, khô hạn, ít mưa thì có thể nâng lần tưới lên 3 lần/ ngày để cây đảm bảo đủ nước. Thời gian đầu sinh trưởng cây rất cần nước. Khi cây đã lớn và phát triển khỏe mạnh thì có thể giảm bớt lượng nước cung cấp.
Cắt tỉa cành
Cành lá rậm rạp, ẩm thấp, không thông thoáng là điều kiện tuyệt vời cho nấm mốc và dịch bệnh phát triển. Cành lá xum xuê cũng cản trở quá trình quang hợp, khiến phần lá bị che khuất không phát triển khỏe mạnh. Chính vì thế việc thường xuyên cắt tỉa cành là điều vô cùng quan trọng cần chú ý.
Loại bỏ những phần lá già, lá héo, phần cành non phát triển èo uột hoặc những phần thân, cành, lá có dấu hiệu bất thường. Vào mùa nắng nóng cũng nên cắt bớt những cành non và lá non để hạn chế thoát nước cho cây. Trong quá trình cắt tỉa cần lưu ý phần thân và rễ để nhanh chóng phát hiện dấu hiệu bất thường.
Phòng trừ sâu bệnh
Hoa rẻ quạt không chỉ trồng làm cảnh, mà chúng ta còn dùng phần thân, rễ và lá để làm thuốc. Vì thế khi phát hiện cây bị bệnh thì cần những biện pháp xử lý an toàn, tránh dùng quá nhiều hóa chất trừ sâu. Bởi vì những chất này có thể bị giữ lại trong thân cây và gây ngộ độc khi sử dụng.
Cách tốt nhất là di chuyển những cây bệnh ra khỏi vị trí ban đầu, hoặc tách những cây còn khỏe ra nơi khác để tránh lây lan mất kiểm soát. Thuốc đặc trị cũng nên là thuốc có nguồn gốc rõ ràng, chiết suất tự nhiên, an toàn cho sức khỏe và thân thiện với môi trường.
Rẻ quạt từ lâu đã được sử dụng rộng rãi trong việc kháng viêm, điều trị các bệnh như viêm họng hạt, viêm phổi, ho khan, ho kéo dài, hen suyễn, hay một số bệnh như tắc tia sữa, bí tiểu, phù thũng hay những vấn đề về đường tiêu hóa. Hoa rẻ quạt thì có vẻ đẹp độc đáo với cánh hoa màu vàng cam, cùng những chấm đỏ dày đặc trên cánh giúp loài hoa này rực rỡ và vô cùng hút mắt. Trồng hoa rẻ quạt không chỉ có tác dụng làm cảnh, mà còn có thể làm thuốc trong trường hợp cần thiết.