Thực phẩm chức năng là gì có tốt không?

ThS.BS Phan Minh Đoàn – Khoa Thẩm Mỹ Da Bệnh viện Da liễu TPHCM cho hay thực phẩm chức năng không còn quá xa lạ với nhiều người. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ, nhất khi việc quảng cáo về các thực phẩm chức năng đi quá xa so với hiệu quả thực tế. Việc hiểu đúng và đủ về thực phẩm chức năng để tránh gặp phải rủi ro khi sử dụng. 

Theo Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam (VAFF), thực phẩm chức năng là sản phẩm hỗ trợ các chức năng của các bộ phận trong cơ thể, có hoặc không có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng, giảm nguy cơ và tác hại bệnh tật.

Thực phẩm chức năng có thể ở dạng viên uống, si-rô, thanh năng lượng và dạng bột, cung cấp các vitamin, khoáng chất, axit béo và men chuyển hóa (enzyme). Thực phẩm chức năng không thể thay thế chế độ ăn thường ngày và cũng không thể thay thế thuốc trong điều trị bệnh.

Lợi ích của thực phẩm chức năng

Về lợi ích, bác sĩ Minh Đoàn cho hay thực phẩm chức năng giúp bổ sung những chất dinh dưỡng có thể bị thiếu trong các bữa ăn hằng ngày và trong giai đoạn mang thai.

Cùng với đó, hỗ trợ quá trình tập luyện của các vận động viên; giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ; cải thiện các hoạt động trí não, giúp hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn. Nhiều loại thực phẩm chức năng còn chứa các chất chống oxy hóa, giúp giảm nguy cơ một số bệnh tim mạch và ung thư.

Đối tượng có thể dùng thực phẩm chức năng

Nếu là người khỏe mạnh đang theo một chế độ ăn cân bằng, không cần dùng đến thực phẩm chức năng.

Trong trường hợp thuộc một trong các đối tượng như phụ nữ mang thai, đang có ý định có thai, đang cho con bú; người trên 50 tuổi; người được chẩn đoán khiếm khuyết một hoặc một vài vitamin hoặc chất dinh dưỡng; người ăn chay; người được điều trị giảm cân gần đây; người kiêng ăn một số loại thực phẩm do liên quan đến một số bệnh, có thể hỏi ý kiến bác sĩ về việc dùng thực phẩm chức năng.

Những nguy cơ khi sử dụng quá liều thực phẩm chức năng

Theo bác sĩ Đoàn, không phải dùng càng nhiều thực phẩm chức năng là càng tốt. Nếu vượt quá khả năng chuyển hóa, đào thải của cơ thể, có thể dẫn đến tình trạng mệt mỏi, rụng tóc, đau quặn ở dạ dày, nôn ói, tiêu chảy, thậm chí tổn thương nhẹ dây thần kinh.

Về nguy cơ khi sử dụng quá liều thực phẩm chức năng, cụ thể, việc dùng vitamin K trước phẫu thuật có thể làm giảm hiệu quả của các thuốc chống đông, gây tăng đông máu.

Bên cạnh đó, có thể tương tác gây giảm hiệu quả của vài loại thuốc điều trị khác. Quá thừa chất chống oxy hóa có thể làm giảm hiệu quả của hóa trị liệu

Thực phẩm chức năng không thể thay thế thuốc điều trị. Nếu dùng thực phẩm chức năng thay cho thuốc điều trị sẽ làm bệnh không kiểm soát và gây những hậu quả nặng nề khác.

Ngoài ra, vitamin B6 có thể gây hại cho thần kinh nếu dùng liều cao trong hơn 1 năm. Quá liều vitamin C có thể gây tiêu chảy. Dùng đồng thời vitamin A đường uống và thuốc thoa chứa vitamin A (như các sản phẩm trị mụn hoặc chống lão hóa) có thể gây quá liều vitamin A.

"Để không gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, cần biết rõ khi nào có thể dùng thêm thực phẩm chức năng và luôn cần tham khảo ý kiến bác sĩ về thực phẩm chức năng mà bản thân muốn sử dụng" - bác sĩ Đoàn khuyến cáo. 

Thực phẩm chức năng Lợi ích của thực phẩm chức năng Công dụng của thực phẩm chức năng Sử dụng thực phẩm chức năng

Bên cạnh nhiều lợi ích thì thực phẩm chức năng cũng có nhiều tác hại. Ảnh minh họa: worldhealth

Theo định nghĩa của Bộ Y tế, thực phẩm chức năng là thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng những cơ quan bộ phận trong cơ thể người, có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng, giảm bớt nguy cơ gây bệnh.

Bản thân thực phẩm thiên nhiên đã cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng và những chất có lợi cho chức năng cơ thể, phòng ngừa bệnh tật, thậm chí có khả năng chữa bệnh. Đây là kiến thức mà từ xa xưa loài người đã biết. Tuy nhiên, do nhiều lý do như tập tục thói quen, khẩu vị, môi trường sống, khả năng kinh tế, con người không biết hoặc không có điều kiện để ăn uống một cách đầy đủ và cân đối nguồn thực phẩm thiên nhiên. Vì vậy việc bổ sung đúng cách các chất còn thiếu để chế độ dinh dưỡng trở nên đầy đủ và cân bằng là rất cần thiết.

Lợi ích của thực phẩm chức năng

- Bổ sung nhanh chóng chất dinh dưỡng và các chất có tác dụng chức năng mà cơ thể không được cung cấp đầy đủ trong chế độ ăn uống hàng ngày.

- Có thể tạm thời thay thế bữa ăn khi không có điều kiện ăn uống bình thường (như khi ở môi trường thiếu thốn thực phẩm hoặc không thể ăn được vì lý do bênh tật).

- Các chế phẩm đều ở dạng tinh chế rất tiện lợi, dễ sử dụng và bảo quản.

- Có nhiều sản phẩm để chọn lựa phù hợp với tình trạng cơ thể từng người.

- Mua và dùng dễ dàng không cần phải có thầy thuốc khám bệnh kê toa.

- Khi sử dụng thực phẩm chức năng, người sử dụng sẽ có ý thức chăm lo cho sức khoẻ, thay đổi thói quen để có chế độ ăn uống hợp lý và lối sống lành mạnh có lợi cho sức khoẻ hơn.

- Nguồn cung cấp dồi dào thường xuyên, mạng lưới rộng khắp.

- Người dùng được khuyến khích dùng theo kiểu bán hàng đa cấp, mua càng nhiều càng rẻ và được hưởng tiền chiết khấu nếu giới thiệu thêm được khách hàng nên có thể kiếm thêm thu nhập.  

Một số mặt hại

- Các cơ quan quản lý về y tế và sức khoẻ trên thế giới cũng như Việt Nam đã có những quy định về việc quản lý chất lượng thực phẩm chức năng và ngăn cấm những quảng cáo quá mức, sai sự thật. Các sản phẩm thực phẩm chức năng với những lời ca ngợi có cánh, kiểu giới thiệu lập lờ khiến người tiêu dùng khó có thể có sự chọn lựa đúng đắn cho mình. Ngay với Omega-3, sản phẩm được công nhận là cần thiết cho phát triển của não, ngăn ngừa các rối loạn mỡ máu và các bệnh tim mạch, nhưng nhà sản xuất vẫn bị cơ quan quản lý Thuốc và Thực phẩm Mỹ bắt ngừng quảng cáo vì dùng chữ "phát triển trí não".

- Cách cung cấp kiểu bán hàng đa cấp với mục đích lôi kéo người mua bằng mọi giá để kiếm lợi dễ mang đến những thông tin thiếu chính xác và ngộ nhận. Nhất là với những "tiếp thị viên"  không có kiến thức y học, thậm chí thiếu kiến thức văn hoá thông thường thì sự truyền đạt giới thiệu dễ thiên lệch và sai sót. 

- Những hiểu biết không đúng đắn có thể khiến người dùng thực phẩm chức năng bỏ quên bữa ăn thông thường, lấy thực phẩm chức năng thay thế cho nguồn dinh dưỡng từ những thực phẩm tự nhiên. Nghĩa là dẫn từ chế độ ăn chưa hợp lý một cách vô tình đến chế độ ăn mất cân đối một cách chủ ý.

- Sự nguy hại còn lớn hơn nếu người tiêu dùng lấy thực phẩm chức năng thay thế thuốc chữa bệnh. Sự ngộ nhận này có nguyên nhân từ những quảng cáo thổi phồng quá mức và những chế phẩm thực phẩm chức năng được sản xuất và đóng gói tương tự như các dược phẩm. Mặc dù Bộ Y tế đã cấm kê toa và cấm quảng cáo sử dụng thực phẩm chức năng thay thuốc điều trị nhưng việc loại trừ hết những sai sót này là hết sức khó khăn.

- Mặt khác nếu hiểu thực phẩm chức năng là vô hại rồi dùng quá nhiều, dùng kéo dài liên tục nhiều tháng nhiều năm thì ngoài việc tốn kém tiền bạc còn mang lại nhiều tác hại không nhỏ. Tác hại trước hết là làm rối loạn quá trình đồng hoá trao đổi chất trong cơ thể do liên tục phải tiếp nhận dư thừa nhiều loại chất bổ và chất dinh dưỡng. Năng lượng dư thừa được kết hợp với các chất dư thừa khác để dự trữ trong cơ thể làm mỡ máu tăng cao và mô mỡ dự trữ cũng phì đại, đường huyết tăng và các sản phẩm oxy hoá cũng tăng theo, gây tác hại đến nhiều cơ quan bộ phận, đẩy nhanh quá trình lão hoá của cơ thể.

- Tuy không được coi là thuốc nhưng thực phẩm chức năng cũng có khả nảng gây các phản ứng dị ứng cho người dùng từ nhẹ đến nặng, thậm chí gây sốc phản vệ nguy hiểm đến tính mạng.

- Quá mê tín thực phẩm chức năng mà coi nhẹ việc thay đổi thói quen ăn uống, cải thiện điều kiện sống và lối sống thì không những không ngăn ngừa được nguy cơ bệnh tật mà cũng không thể duy trì được tình trạng sức khoẻ cần thiết cho một cuộc sống bình thường.

Thực phẩm chức năng dù tốt đến đâu cũng chỉ là một trong những nguồn bổ sung các chất cần thiết cho cơ thể. Nó không thể thay thế được những nguồn dinh dưỡng tự nhiên. Muốn khoẻ mạnh phải có những giải pháp đồng bộ và toàn diện. Phải duy trì một chế độ ăn uống hợp lý, xây dựng một lối sống lành mạnh khoa học để đạt tới một thể chất luôn luôn sung mãn và một trạng thái tinh thần luôn thanh thản và lạc quan. Luôn luôn phải như vậy để chủ động bảo vệ sức khoẻ bản thân và không bị tốn tiền vô ích vì thiếu hiểu biết.