Nguyễn Sinh Cung – Nguyễn Tất Thành [tức Hồ Chí Minh] sinh ra trong một gia đình Nho giáo có truyền thống yêu nước tại làng Chung Cự, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn [Nghệ An]. Thuở niên thiếu, Người phải chứng kiến cảnh nước mất, nhà tan, nhân dân lầm than nô lệ, mọi ngả đường cứu nước của cha anh đều bị dìm trong biển máu. Từ đó hun đúc nên trong tâm hồn người thanh niên trẻ Nguyễn Tất Thành một hoài bão lớn: đi tìm con đường cứu nước, cứu dân, giành độc lập cho dân tộc và tự do, hạnh phúc cho nhân dân.
Ngày 5/6/1911, lúc vừa tròn 21 tuổi, Nguyến Tất Thành bắt đầu hành trình tìm con đường cứu nước của mình. Với tên gọi Văn Ba, Người đã bước lên con tàu Đô đốc Latouche-Tréville của Pháp sang Pháp và sang các nước khác để thực hiện khát vọng. Sau khi xem xét họ làm thế nào Người sẽ trở về giúp đồng bào.
Người đã phải mất 30 năm của cuộc hành trình. Trong 30 năm ấy, Người đã tự “vô sản hóa”, phải “làm bất cứ nghề gì để sống và để đi”: phụ bếp trên tàu, bồi bàn, cào tuyết, rửa ảnh… đã đi hầu khắp các châu lục, đặt chân lên gần 30 nước; tận mắt chứng kiến cảnh những người lao động [nhất là người da đen] bị áp bức bóc lột thậm tệ; học ngoại ngữ trong điều kiện vô cùng khó khăn và thiếu thốn để trau dồi vốn hiểu biết, thâu thái tinh hoa văn hóa của nhân loại; ngót trăm lần thay đổi họ tên để đánh lạc hướng sự truy đuổi của kẻ thù. Tên gọi Nguyễn Ái Quốc được Người sử dụng để ký tên dưới Bản yêu sách 8 điểm của nhân dân An Nam gửi lên Hội nghị hòa bình họp tại Vécxây [Versailles] [Pháp] năm 1919.
Năm 1918, Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc. Ngày 18-6-1919, đại biểu các nước đế quốc tham gia chiến tranh họp Hội nghị ở Vécxây. Thay mặt Hội những người yêu nước Việt Nam tại Pháp, Nguyễn Tất Thành cùng Phan Châu Trinh, Phan Văn Trường thảo ra bản Yêu sách của nhân dân An Nam gửi tới Hội nghị Vécxây. Bản yêu sách được luật sư Phan Văn Trường viết bằng tiếng Pháp [vì lúc này Nguyễn Tất Thành chưa thạo tiếng Pháp]. Dưới bản Yêu sách Nguyễn Tất Thành ký tên: Nguyễn Ái Quốc. Đây là lần đầu tiên tên gọi Nguyễn Ái Quốc xuất hiện.
Bản Yêu sách gồm tám điểm:
1. Tổng ân xá cho tất cả những người bản xứ bị án tù chính trị;
2. Cải cách nền pháp lý ở Đông Dương bằng cách cho người bản xứ cũng được quyền hưởng những đảm bảo về mặt pháp luật như người Âu châu; xóa bỏ hoàn toàn các toà án đặc biệt dùng làm công cụ để khủng bố và áp bức bộ phận trung thực nhất trong nhân dân An Nam;
3. Tự do báo chí và tự do ngôn luận;
4. Tự do lập hội và hội họp;
5. Tự do cư trú ở nước ngoài và tự do xuất dương;
6. Tự do học tập, thành lập các trường kỹ thuật và chuyên nghiệp ở tất cả các tỉnh cho người bản xứ;
7. Thay chế độ ra các sắc lệnh bằng chế độ ra các đạo luật;
8. Đoàn đại biểu thường trực của người bản xứ, do người bản xứ bầu ra, tại Nghị viện Pháp để giúp cho Nghị viện biết được những nguyện vọng của người bản xứ.
Bản Yêu sách này đã được Nguyễn Ái Quốc tới lâu đài Vécxây gửi cho văn phòng Hội nghị, sau đó lần lượt gửi đến các đoàn đại biểu các nước Đồng minh dự hội nghị. Tại Hội nghị, Bản yêu sách đã không được “đả động đến” dù hầu hết các đoàn đại biểu và các nghị sĩ Pháp sau khi nhận được bản Yêu sách đều đã gửi thư trả lời Nguyễn Ái Quốc, bởi mục đích của các nhà tư bản đến dự Hội nghị Vécxây chỉ là bàn việc chia lại thị trường và tranh giành lợi ích. Qua sự kiện này Nguyễn Ái Quốc rút ra kết luận: “Chủ nghĩa Uyn-xơn chỉ là một trò bịp lớn” và “Muốn được giải phóng, các dân tộc chỉ có thể trông cậy vào mình, trông cậy vào lực lượng của bản thân mình”.
Không lùi bước, Nguyễn Ái Quốc còn tự tay viết Yêu sách bằng hai thứ tiếng: một bản bằng chữ Quốc ngữ theo thể văn vần, nhan đề Việt Nam yêu cầu ca và một bản chữ Hán nhan đề An Nam nhân dân thỉnh nguyện thư. Anh đến Nhà in Sácpăngchiê, số 70 phố Gôbơlanh, bỏ tiền túi của mình thuê in 6.000 bản Yêu sách của nhân dân An Nam để phân phát trong các cuộc hội họp, mít tinh, phát đi nhiều nơi, gửi đến các nhà hoạt động chính trị và tìm cách được đăng trên các tờ báo Nhân đạo, Dân chúng của Pháp và bí mật gửi về Việt Nam.
Thực dân Pháp bắt đầu chú ý tới người có tên Nguyễn Ái Quốc. Ngay sau ngày diễn ra Hội nghị, Nguyễn Ái Quốc đã bị gọi đến Bộ Thuộc địa Pháp và trong cuộc gặp này hình ảnh Nguyễn Ái Quốc đã bị các mật thám Pháp ghi lại và lưu vào hồ sơ theo dõi đặc biệt.
Mặc dù bản Yêu sách phản ánh nguyện vọng của nhân dân Việt Nam không được Hội nghị xem xét nhưng lại tác động mạnh mẽ đến cả người Pháp và người Việt Nam trong nước và nước ngoài. Người Pháp coi đây là quả bom làm chấn động dư luận nước Pháp, còn người Việt Nam lại coi đó là tiếng sấm của mùa xuân. Tiếng sấm ấy báo hiệu một điều rằng ở xứ Đông Dương thuộc Pháp có một dân tộc Việt Nam bị áp bức đang khát khao vùng lên giải phóng để giành độc lập cho mình.
Đặc biệt, từ bản Yêu sách này còn cho thấy một điều quan trọng và ý nghĩa hơn: Một người Việt Nam với tên gọi Nguyễn Ái Quốc đã dũng cảm đưa vấn đề chính trị của Việt Nam ra quốc tế, đòi cho Việt Nam có những quyền cơ bản chính đáng, thiết thực ngay giữa vòng vây của kẻ thù. Đây là người mà viên mật thám Pháp Pôn Ácnu [Paul Arnoux] chuyên theo dõi người Việt Nam sống ở Pari khi tận mắt chứng kiến Nguyễn Ái Quốc đang phân phát truyền đơn in bản Yêu sách cho những người có mặt, đã phải thốt lên dự cảm: “Con người thanh niên mảnh khảnh và đầy sức sống này có thể là người sẽ đặt chữ thập cáo chung lên nền thống trị của chúng ta ở Đông Dương”. Và đúng như dự cảm của Pôn Ácnu, bắt đầu từ đây Nguyến Ái Quốc bằng trí tuệ sắc sảo và bản lĩnh kiên cường của mình sẽ có những hành động “sáng suốt đến lạ thường” để tiếp tục dẫn dắt dân tộc Việt Nam, nhân dân Việt Nam đi tới độc lập, tự do, ấm no, hạnh phúc./.
Cách đây một thế kỷ, ngày 18-6-1919, thay mặt những người yêu nước Việt Nam tại Pháp, Nguyễn Ái Quốc gửi đến Hội nghị hòa bình Versailles bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” [bản Yêu sách].
Đây là một sự kiện lịch sử gắn liền với sự xuất hiện lần đầu tiên tên gọi Nguyễn Ái Quốc, để từ đây, tên tuổi, sự nghiệp vĩ đại của Người cống hiến cho dân tộc và nhân loại được tôn vinh: Anh hùng giải phóng dân tộc, Nhà văn hóa kiệt xuất Hồ Chí Minh.
Nhân kỷ niệm 100 năm ra đời bản “Yêu sách của nhân dân An Nam”, chiều 18-6, tại Hà Nội, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức Tọa đàm khoa học: 100 năm bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” [18/61919-18/6/2019].
Báo cáo đề dẫn Tọa đàm, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Lê Quốc Lý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nhấn mạnh: Kỷ niệm 100 năm ra đời “Yêu sách của nhân dân An Nam” là dịp để toàn Đảng, toàn dân ta nhận thức sâu sắc hơn về công lao và cống hiến của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đối với sự nghiệp cách mạng của dân tộc và nhân loại. Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã viết nên một giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc và để lại dấu ấn không phai mờ trong tiến trình phát triển của nhân loại.
Người trở thành Anh hùng giải phóng dân tộc và nhà văn hóa kiệt xuất. Phó Giáo sư, Tiến sỹ Lê Quốc Lý khẳng định: Tọa đàm là dịp chúng ta nghiên cứu, học tập và nhận thức sâu sắc hơn về ý nghĩa chính trị và giá trị lịch sử của bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” đối với phong trào cách mạng Việt Nam.
Đồng thời, đánh dấu sự chuyển biến quan trọng trong nhận thức, tư tưởng của nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc, đánh dấu một bước ngoặt trên hành trình tìm đường cứu nước của một vĩ nhân: Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.
Các đại biểu dự Tọa đàm đã cùng nhau thảo luận làm rõ một số nội dung trọng tâm của bản Yêu sách. Các ý kiến cho rằng, bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” là bản tuyên bố chính trị đầu tiên của nhân dân Việt Nam. Sự ra đời của bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” là sự kiện mở đầu cho cuộc đấu tranh đòi quyền dân tộc cơ bản, quyền tự quyết thiêng liêng của các dân tộc trong những năm đầu thế kỷ XX.
Sự phủ nhận bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” của những người điều hành Hội nghị Versailles đã phơi bày bản chất, dã tâm lừa bịp nhân dân thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc. Bản Yêu sách và sự xuất hiện của Nguyễn Ái Quốc là nguồn động lực cho cuộc đấu tranh giải phóng của dân tộc Việt Nam và các dân tộc thuộc địa.
Theo các đại biểu, thế giới còn đổi thay nhưng tư tưởng Hồ Chí Minh sống mãi. Tư tưởng của Người là tài sản tinh thần vô giá của Đảng và dân tộc ta, mãi mãi soi đường cho sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta giành thắng lợi. Tư tưởng đó đã, đang và sẽ tiếp tục dẫn dắt dân tộc Việt Nam đi đến mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Phó Giáo sư, Tiến sỹ Bùi Đình Phong, chuyên gia cao cấp của Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng cho rằng, bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” đã thể hiện tính hiện đại, phổ quát nhưng mang tính chất đặc thù Việt Nam. 8 điểm trong bản Yêu sách sau 100 năm vẫn có giá trị thực tiễn.
Khi viết bản Yêu sách với 8 điểm yêu cầu, Nguyễn Ái Quốc đã dùng văn hóa và tâm hồn kẻ địch để khẳng định quyền con người. Bản yêu sách cũng thể hiện tư duy chính trị trong thời đại mới, trong đó nhân dân được nắm quyền tự quyết. Bản Yêu sách thể hiện tiếng nói của các dân tộc, bênh vực quyền của các dân tộc; thể hiện sự tôn trọng lẫn nhau của các nền văn hóa.
Ngày 18-6-1919, sau khi chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc, các nước tham chiến đã họp Hội nghị hòa bình tại Versailles [Pháp] để phân chia lại thị trường thế giới theo hướng có lợi cho các nước đế quốc thắng trận, chủ yếu là Mỹ, Anh, Pháp; đồng thời xác định mức bồi thường chiến phí đối với các nước thua trận.
Thay mặt những người yêu nước Việt Nam tại Pháp, Nguyễn Tất Thành, ký tên là Nguyễn Ái Quốc, gửi đến Văn phòng Hội nghị và các đoàn đại biểu tham dự Hội nghị bản “Yêu sách của nhân dân An Nam”.
Bản yêu sách gồm 8 điểm, yêu cầu Chính phủ Pháp trao trả một số quyền tự do, dân chủ cơ bản tối thiểu cho nhân dân Việt Nam và xứ Đông Dương. Đồng thời, Nguyễn Ái Quốc đã có thư gửi Tổng thống Mỹ Thomas Woodrow Wilson kèm bản “Yêu sách của nhân dân An Nam”, đề nghị Tổng thống Mỹ ủng hộ trước những người có thẩm quyền về các nội dung đã nêu trong bản Yêu sách.
Bản Yêu sách được in bằng tiếng Pháp trên báo L'Humanité [Nhân đạo], cơ quan ngôn luận của Đảng Xã hội Pháp cùng ngày. Ngoài ra, Nguyễn Ái Quốc còn in thêm thành hàng nghìn tờ truyền đơn cũng bằng tiếng Pháp để phân phát trong các cuộc hội họp, mít tinh, gửi đi nhiều nơi; đến các nhà hoạt động chính trị, các Việt kiều ở Pháp và bí mật chuyển về Việt Nam.
Sau đó, Người cũng viết lại bản Yêu sách bằng hai thứ tiếng: Một bản bằng chữ Quốc ngữ theo thể văn vần với nhan đề: “Việt Nam yêu cầu ca”; một bản chữ Hán với nhan đề “An Nam nhân dân thỉnh nguyện thư” dành cho những người không biết tiếng Pháp và chữ quốc ngữ.
Bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” được lan truyền rộng rãi, gây tiếng vang lớn trong dư luận nước Pháp và các nước thuộc địa; làm thức tỉnh tinh thần đấu tranh yêu nước của các tầng lớp nhân dân Việt Nam và Đông Dương.
Thu Phương