Nghiên cứu khoa học kỹ thuật môn Ngữ văn
|
Năm học 2021-2022, nhiều tỉnh thành phải chuyển từ hình thức học trực tiếp sang trực tuyến vì dịch Covid-19 hoành hành. Những tưởng rằng các phong trào, cuộc thi dành cho học sinh sẽ tạm gác lại, nhưng ở thời điểm này nhiều sở giáo dục vẫn tổ chức rầm rộ, ví như cuộc thi nghiên cứu khoa học kĩ thuật cấp trường (phòng giáo dục - bậc trung học cơ sở), cấp tỉnh. [1], [2], [3] Không có giáo viên cầm tay chỉ việc, học sinh rớt ngay từ… vòng gửi xe Là giáo viên từng nhiều năm hướng dẫn học sinh thực hiện các dự án nghiên cứu khoa học kĩ thuật, tôi có thể khẳng định rằng, nếu không có thầy cô (kể cả người bảo trợ) cầm tay chỉ việc thì học sinh sẽ rớt ngay từ… vòng gửi xe. Thứ nhất, đối tượng dự thi là học sinh lớp 8, lớp 9 trung học cơ sở và học sinh đang học trung học phổ thông, giáo dục thường xuyên. Có tất cả 22 lĩnh vực dự thi như: Khoa học động vật; Y sinh và khoa học sức khỏe; Sinh học tế bào phân tử; Khoa học vật liệu; Y học chuyển dịch… Trong đó, có những lĩnh vực chuyên sâu quá sức với học sinh chỉ mới 14, 15 tuổi như: hành vi; tế bào; gen và di truyền; sinh lí; hệ thống và tiến hóa… (Khoa học động vật). Hay chẩn đoán; điều trị; dịch tễ học; dinh dưỡng; sinh lí học và bệnh lí học… (Y sinh và khoa học sức khỏe); hoặc khám bệnh và chẩn đoán; phòng bệnh; điều trị; kiểm định thuốc; nghiên cứu tiền lâm sàng;… (Y học chuyển dịch). [4] Học sinh cấp 2, cấp 3 học kiến thức khoa học ở sách giáo khoa chỉ ở mức “phổ thông” (có tính chất thông thường, hợp với số đông, không có gì đặc biệt, không thuộc những vấn đề có tính chuyên sâu), chưa đủ trình độ để có thể nghiên cứu những lĩnh vực khoa học hàn lâm.
Thứ hai, một dự án yêu cầu phải có câu hỏi nghiên cứu; vấn đề nghiên cứu; giả thuyết khoa học. Phần câu hỏi nghiên cứu; vấn đề nghiên cứu thì học sinh có thể thực hiện được nhưng riêng giả thuyết khoa học, tôi dám khẳng định hầu hết học sinh lớp 8, lớp 9 không hiểu được khái niệm (lí thuyết), nói gì đến chuyện nghiên cứu. Bởi, giả thuyết nghiên cứu là những nhận định sơ bộ hay là một kết luận giả định về kết quả nghiên cứu, bản chất của đối tượng nghiên cứu do người nghiên cứu đề ra để chứng minh hoặc bác bỏ. Giả thuyết nghiên cứu có thể đúng hoặc sai. Người nghiên cứu đề ra giả thuyết nghiên cứu nhằm định hướng nghiên cứu và kế hoạch thực hiện nghiên cứu khoa học. [5] Thứ ba, muốn thực hiện dự án khoa học thì người thực hiện phải biết phương pháp nghiên cứu khoa học. Kể cả nhiều sinh viên khi làm tiểu luận, khóa luận tốt nghiệp cũng chưa “sạch nước cản” về một số phương pháp nghiên cứu cơ bản, phải có giáo viên hướng dẫn chỉ thêm. Chỉ đến bậc cao học người học mới được học môn học “Phương pháp nghiên cứu khoa học” tương đối bài bản. Vậy thì học sinh từ 14 đến 18 tuổi lấy đâu ra phương pháp để nghiên cứu những đề tài ở tầm vĩ mô như: “nghiên cứu điều trị ung thư”, “nghiên cứu điều khiển quá trình phân giải thuốc bọc chứa nano oxit sắt từ”? [6] Ngoài ra, chỉ riêng phần sắp xếp, trích dẫn tài liệu tham khảo sao cho đúng quy định thì học sinh cũng không biết vì các em đã được học bao giờ đâu. Vậy nên, nếu không có giáo viên cầm tay chỉ việc, học sinh dự thi khoa học kĩ thuật sẽ rớt ngay từ… vòng gửi xe. “Những điều trông thấy mà đau đớn lòng” Năm đầu tiên hướng dẫn học sinh lớp 10 dự thi khoa học kĩ thuật, tôi chỉ gợi ý cho các em cách triển khai đề tài nhưng dự án bị loại ngay vòng đầu. Tôi tìm hiểu từ đồng nghiệp có kinh nghiệm thì được biết, dự án bị loại vì học sinh triển khai phần câu hỏi nghiên cứu; vấn đề nghiên cứu; giả thuyết khoa học không rõ ràng, dài dòng như một bài văn. Rút kinh nghiệm, năm sau tôi làm thay học sinh (lớp 11) những quy định bắt buộc như: câu hỏi nghiên cứu; vấn đề nghiên cứu; giả thuyết khoa học; phương pháp nghiên cứu; kết luận (chiếm khoảng 20% nội dung của dự án) thì dự án đạt giải Khuyến khích. Nhóm học sinh của tôi đã khá quen với việc nghiên cứu khoa học nên lên lớp 12 các em vẫn tiếp tục tham gia. Học sinh thực hiện một đề tài khoa học xã hội và hành vi mới mẻ, phương pháp nghiên cứu phù hợp, phát triển nội dung khoa học, sáng tạo, có tính ứng dụng cao (theo đánh giá của tôi) nhưng dự án cũng chỉ đạt giải Ba (không lọt vào chung kết).
Tôi quyết định “mục sở thị” bằng cách làm khán giả giáo viên tham dự cuộc thi khoa học kĩ thuật do sở giáo dục và đào tạo một tỉnh phía Nam tổ chức để xem những đề tài thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và hành vi lọt vào vòng chung kết “khủng” đến cỡ nào. Tôi đọc toàn văn 2 dự án (về sau công bố đạt giải Nhất, Nhì) của nhóm học sinh trung học phổ thông, một nghiên cứu về phương pháp tư duy phản biện và một nghiên cứu về tâm lí học nhận thức mà thấy “choáng”. Cá nhân người viết là người có học vị Thạc sĩ, đã từng được một số tạp chí khoa học đăng bài báo nhưng vẫn không thể hiểu hết những gì mà học sinh viết ra. Đọc kĩ một lần nữa, tôi thấy 2 đề tài này không khác gì một luận văn Thạc sĩ chuyên ngành đạt loại giỏi. Những năm qua, theo ghi nhận của tôi, những đề tài vào vòng chung kết cuộc thi khoa học kĩ thuật được tỉnh này tổ chức đều rơi vào một số trường trung học phổ thông quen thuộc. Điều đáng băn khoăn là, dự án nào cũng cỡ tầm tiến sĩ, thạc sĩ mới có khả năng thực hiện (theo suy nghĩ chủ quan của tôi). Cùng với đó, cũng có dư luận râm ran cho rằng, một số trường phổ thông có điều kiện kinh tế đã thuê chuyên gia (người bảo trợ) “hướng dẫn” học sinh nghiên cứu khoa học. Khi dự án đạt giải Nhất, Nhì thì được truyền thông đưa tin, cũng là một cách giúp nhà trường quảng cáo thương hiệu rất hiệu quả. Thay lời kết Ngày 2/1/2012, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Thông tư 38/2012/TT-BGDĐT về quy chế thi nghiên cứu khoa học, kĩ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông. Theo đó, cuộc thi nhằm khuyến khích học sinh trung học nghiên cứu khoa học; sáng tạo kĩ thuật, công nghệ và vận dụng kiến thức của các môn học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn; góp phần đổi mới hình thức tổ chức dạy học gắn với phát triển văn hóa đọc; Thúc đẩy giáo viên tự bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ; nâng cao chất lượng dạy học trong các cơ sở giáo dục trung học; khuyến khích các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng, cơ sở nghiên cứu, các tổ chức và cá nhân hỗ trợ hoạt động nghiên cứu nghiên cứu khoa học của học sinh trung học. [7] Thế nhưng, càng về sau cuộc thi có những “góc khuất” khiến dư luận không ngớt xôn xao bàn luận. Nhiều ý kiến cho rằng cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh phổ thông là cuộc thi hay, khuyến khích học sinh tìm tòi, sáng tạo. Tuy nhiên cũng có người đề nghị bỏ cuộc thi vì nhiều lý do. [8] Riêng đại diện Bộ Giáo dục cho rằng, “cuộc thi khoa học kỹ thuật các cấp trong gần một thập niên qua đã thu hút hàng ngàn học sinh tham gia. Trong đó có cả học sinh ở các vùng khó khăn. Điều đó khích lệ, tạo động lực cho giáo viên thay đổi để học sinh cũng thay đổi trong việc học đi đôi với hành. Những điểm chưa phù hợp nếu có sẽ được xem xét, xử lý cụ thể nhưng không thể vì điều đó mà phủ nhận những giá trị có thật, có ý nghĩa trong tiến trình đổi mới giáo dục phổ thông”. [9] Học sinh thi sáng tạo khoa học kĩ thuật, làm sao đừng bắt các em gian dối. Muốn vậy, sân chơi khoa học là của học sinh, đừng là “sàn đấu” của chuyên gia phía sau. Tài liệu tham khảo: [1] //hcm.edu.vn/thong-bao/cuoc-thi-khoa-hoc-ky-thuat-hoc-sinh-trung-hoc-cap-thanh-pho-nam-hoc-2021-2022/ct/41000/67756 [2] //snv.bacgiang.gov.vn/chi-tiet-tin-tuc/-/asset_publisher/aRIn3er4plGA/content/cuoc-thi-khoa-hoc-ky-thuat-cap-tinh-nam-2021-2022-danh-cho-hoc-sinh-trung-hoc-mang-nhieu-net-moi/20181 [3] //kontum.edu.vn/nop-bai-du-thi-khkt-nam-2021.html [4] //thuvienphapluat.vn/van-ban/Giao-duc/Thong-tu-38-2012-TT-BGDDT-Quy-che-thi-khoa-hoc-ky-thuat-cap-quoc-gia-hoc-sinh-150866.aspx [5] //luanvanviet.com/gia-thuyet-nghien-cuu-khoa-hoc/ [6] //vietnamnet.vn/vn/giao-duc/khoa-hoc/nghien-cuu-khoa-hoc-trinh-do-hoc-sinh-pho-thong-ngang-tien-si-723452.html [7] //moet.gov.vn/giaoducquocdan/giao-duc-trung-hoc/Pages/default.aspx?ItemID=4081 [8] //tuoitre.vn/giu-hay-bo-cuoc-thi-khoa-hoc-ky-thuat-cho-hoc-sinh-20210330152955117.htm [9] //tuoitre.vn/du-luan-nghi-ngo-muon-bo-cuoc-thi-khoa-hoc-ky-thuat-cho-hoc-sinh-bo-gd-dt-noi-gi-20210329221253812.htm [10] //dantri.com.vn/giao-duc-huong-nghiep/san-choi-khoa-hoc-cua-hoc-sinh-dung-la-san-dau-cua-chuyen-gia-phia-sau-20210331094643823.htm (*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện quan điểm, góc nhìn của tác giả. Ánh Dương Những năm qua, hoạt động nghiên cứu, ứng dụng khoa học kỹ thuật (KHKT) trong quản lý, dạy và học trong ngành Giáo dục và Đào tạo (GD và ĐT) tỉnh ta đã tạo chuyển biến tích cực, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong các nhà trường.
Các nhà trường đã tổ chức triển khai thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh, Sở GD và ĐT về ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) trong quản lý, dạy, học, kiểm tra, đánh giá bước đầu đạt hiệu quả nhất định. Đến nay, 100% phòng GD và ĐT và các cơ sở giáo dục trên địa bàn thực hiện quản lý hành chính, xử lý hồ sơ công việc trên môi trường mạng. 100% cán bộ quản lý các cơ sở giáo dục thành thạo ứng dụng CNTT vào công việc, đa số giáo viên biết khai thác, ứng dụng CNTT trong soạn giáo án, giảng dạy và nghiên cứu, trao đổi chuyên môn trên môi trường mạng và khai thác có hiệu quả kho bài giảng E-Learning, dạy học và quản lý bằng phần mềm “Trường học kết nối”. Nhiều nhà trường khai thác có hiệu quả trang thông tin điện tử, website của đơn vị; phần mềm cơ sở dữ liệu ngành, hệ thống thông tin điện tử PCGD-XMC của Bộ GD và ĐT; phần mềm quản lý trường học của Sở GD và ĐT trong việc cập nhật, chuyển tải các dữ liệu, thông tin, văn bản bao gồm cả thông tin kế hoạch hoạt động, thời khóa biểu… đáp ứng yêu cầu nhanh, chính xác và tiết kiệm. Các nhà trường cũng thường xuyên ứng dụng các phần mềm để quản lý có hiệu quả cơ sở vật chất, đội ngũ, tài chính, thư viện tại đơn vị. Với sự chủ động, sáng tạo, không ngừng học tập nâng cao trình độ, đội ngũ nhà giáo còn tích cực nghiên cứu khoa học, vận dụng tri thức và công nghệ mới vào quá trình đổi mới phương thức giảng dạy đã mang lại hiệu quả trong quản lý, giáo dục học sinh theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Với phương châm “Học đi đôi với hành”, bằng những hoạt động cụ thể, thiết thực, các nhà trường đã tổ chức các hoạt động trải nghiệm, sáng tạo hiệu quả, giúp học sinh thu nhận những kiến thức tốt, đồng thời tăng cường giáo dục đạo đức, lý tưởng kết hợp bồi dưỡng kỹ năng sống nhằm nâng cao năng lực giải quyết vấn đề trong thực tế đời sống của học sinh. Nhiều mô hình hay, cách làm sáng tạo được các nhà trường thực hiện đạt hiệu quả thông qua các hoạt động tập thể, giáo dục ngoài giờ lên lớp, các hoạt động Đoàn, Hội, Đội… đã thu hút đông đảo học sinh tham gia. Nhằm khuyến khích nhà giáo, học sinh tham gia nghiên cứu KHKT Sở GD và ĐT chỉ đạo, hướng dẫn các nhà trường tổ chức các sân chơi sáng tạo trong học sinh thông qua các Hội thi như: thi KHKT, thi vận dụng kiến thức liên môn giải quyết vấn đề thực tiễn, dạy học theo chủ đề, sáng tạo trên nền tảng CNTT, Sáng tạo kỹ thuật khoa học, tin học văn phòng… Trong 5 năm qua, nhiều sản phẩm, giải pháp sáng tạo kỹ thuật của học sinh được đánh giá và đạt thành tích cao trong các hội thi, cuộc thi như Cuộc thi KHKT, STEM (chương trình giáo dục tập trung vào các môn khoa học công nghệ, kỹ thuật và toán học). Từ năm 2016 đến 2019 có 380 dự án dự thi thuộc các lĩnh vực Toán - Tin học và điều khiển; Kỹ thuật cơ khí - Vật lý; Khoa học xã hội và hành vi; Hóa - sinh - y học - môi trường. Ngày hội STEM và Cuộc thi KHKT cấp tỉnh năm học 2020-2021 có số lượng sản phẩm dự thi nhiều nhất từ trước đến nay với 98 sản phẩm KHKT và 92 sản phẩm STEM. Nổi bật là các đề tài chú trọng vào các vấn đề mang tính thời sự; ứng dụng thực tiễn phục vụ lao động, sản xuất; bảo vệ môi trường như: “Máy rửa tay sát khuẩn tự động, đo nhiệt độ, cảnh báo khi tiếp xúc với người sốt cao” của Trường THCS Nguyễn Hiền (Nam Trực); “Sử dụng rác thải hữu cơ và xốp nuôi sâu gạo nhằm hạn chế ô nhiễm môi trường và mang lại giá trị kinh tế cho hộ chăn nuôi tại xã Hải Nam” của Trường THPT A Hải Hậu (Hải Hậu); “Thuốc đuổi muỗi từ thảo dược thiên nhiên” của học sinh Trường THCS Yên Hồng (Ý Yên)… Đã có 2 dự án xuất sắc tham dự Cuộc thi KHKT toàn quốc và 1 dự án đạt giải Ba, 1 dự án được trao giải “Triển vọng”. Bên cạnh đó, Sở GD và ĐT cũng chỉ đạo các đơn vị khuyến khích cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên tham gia viết sáng kiến, các giải pháp, đề tài khoa học làm minh chứng cho những đổi mới, sáng tạo. Nhiều sáng kiến, giải pháp được công nhận phạm vi ảnh hưởng trong ngành GD và ĐT, được Hội đồng Khoa học cấp tỉnh công nhận, được Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cấp Bằng Lao động sáng tạo… và giành giải cao trong các cuộc thi, hội thi. Tiêu biểu là các sáng kiến, giải pháp “Giải pháp thực hiện phong trào đổi mới sáng tạo trong dạy và học tại huyện Ý Yên” của Trường THPT Tống Văn Trân (Ý Yên), “Nghiên cứu xây dựng mô hình kết cấu công trình bằng công nghệ 3D phục vụ giảng dạy môn học kết cấu thép” của Trường Cao đẳng Xây dựng Nam Định, “Vận dụng phương pháp dạy học dự án môn ngữ Văn ở trường THPT” của Trường THPT Nguyễn Khuyến… đều đạt giải cao tại Hội thi Sáng tạo KHKT tỉnh lần thứ VIII (2020-2021). Bên cạnh kết quả đạt được đã được ghi nhận thì trong hoạt động nghiên cứu KHKT, viết sáng kiến, cải tiến kinh nghiệm trong các đơn vị trường học hiện nay khó khăn là có một bộ phận giáo viên kiến thức thực tiễn chưa nhiều; khả năng, năng lực KHKT của nhiều học sinh còn hạn chế nhất định; việc hỗ trợ kinh phí tổ chức hoạt động nghiên cứu chưa được nhiều... Khắc phục khó khăn này, thời gian tới, ngành GD và ĐT tiếp tục đẩy mạnh tập huấn bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cho đội ngũ nhà giáo, hướng dẫn, định hướng cho học sinh trong quá trình triển khai các hoạt động nghiên cứu KHKT trong nhà trường. Khuyến khích lòng đam mê nghiên cứu khoa học của học sinh, nhà giáo; khen thưởng, tôn vinh kịp thời những tập thể, cá nhân có thành tích trong thực hiện phong trào nhằm lan tỏa rộng rãi trong các trường học một cách xứng đáng. Từ việc đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng KHKT trong các nhà trường của ngành GD và ĐT tỉnh đã mang lại hiệu quả thiết thực góp phần nâng chất lượng giáo dục trong tình hình mới./. Bài và ảnh: Ngọc Ánh |
