[Bqp.vn] - Nhà Lý suy tà n, nhà Trần nối ngôi láºp nên triá»u đại Trần kéo dà i gần 300 năm. Äể đối phó vá»›i nạn nhiá»u loạn trong nÆ°á»›c có từ cuối Ä‘á»i Lý và mối Ä‘e dá»a của đế chế Nguyên - Mông, nhà Trần đặc biệt chú ý đến xây dá»±ng lá»±c lượng vÅ© trang, chuẩn bị đất nÆ°á»›c sẵn sà ng chống chiến tranh xâm lược.
Quân Ä‘á»™i nhà Trần được cải cách nhanh chóng và kiên quyết. Hầu hết các tÆ°á»›ng lÄ©nh phục vụ trong triá»u đại Lý Ä‘á»u bị thải loại và thay và o đó là các tÆ°á»›ng lÄ©nh thuá»™c dòng dõi tôn thất nhà Trần. Binh sỹ thuá»™c lá»±c lượng Cấm quân dÆ°á»›i triá»u Lý cúng được thay thế bằng các Ä‘inh tráng đồng hÆ°Æ¡ng, thân thuá»™c nhà Trần để tăng Ä‘á»™ tin cáºy và sá»± trung thà nh vá»›i má»™t triá»u đại má»›i.
Nhà Trần đã gá»i nhiá»u Ä‘inh tráng và o quân Ä‘á»™i thÆ°á»ng trá»±c là m tăng nhanh lá»±c lượng vÅ© trang chÃnh quy, tăng khả năng huy Ä‘á»™ng nhân lá»±c cho quân Ä‘á»™i khi có chiến tranh.
Vá» mặt cÆ¡ cấu tổ chức, nhà Trần đã dần dần hoà n thiện được cÆ¡ cấu tổ chức, biên chế, chất lượng và chú trá»ng nghiên cứu, phát triển lý luáºn quân sá»±, cÅ©ng nhÆ° trang bị kỹ thuáºt quân sá»±.
Nhà Trần vá» cÆ¡ bản vẫn duy trì nguyên tắc tổ chức quân Ä‘á»™i nhÆ° thá»i Lý: Thân quân đối vá»›i quân thÆ°á»ng trá»±c chuyên nghiệp và SÆ°Æ¡ng quân đối vá»›i lá»±c lượng bán chuyên nghiệp, nhÆ°ng có những thay đổi quan trá»ng để phù hợp vá»›i tình hình má»›i dÆ°á»›i triá»u Trần.
Lá»±c lượng quân thÆ°á»ng trá»±c chuyên nghiệp bao gồm quân Cấm vệ, quân Các lá»™ và quân VÆ°Æ¡ng hầu.
Quân Cấm vệ được xây dá»±ng theo hÆ°á»›ng chÃnh quy để là m nhiệm vụ bảo vệ vua, triá»u đình ở kinh đô và thái thượng hoà ng ở quê hÆ°Æ¡ng nhà Trần, đồng thá»i sẵn sà ng chiến đấu bảo vệ đất nÆ°á»›c khi có chiến tranh xảy ra.
Bá»™ pháºn trá»±c tiếp là m nhiệm vụ bảo vệ vua, thái thượng hoà ng và triá»u đình được lá»±a chá»n theo má»™t tiêu chuẩn rất chặt ché và khắt khe để đặc biệt Ä‘á»™ tin cáºy tuyệt đối vá»›i nhà Trần của lá»±c lượng nà y, thÆ°á»ng chỉ tuyển từ các Ä‘inh tráng khá»e mạnh nhất, biết võ nghệ thuá»™c con em há» Trần ở quê hÆ°Æ¡ng [lá»™ Thiên TrÆ°á»ng] và ở những địa phÆ°Æ¡ng có công giúp há» Trần [các lá»™ Long HÆ°ng, TrÆ°á»ng Khoái, TrÆ°á»ng Yên, Kiến XÆ°Æ¡ng].
Bá»™ pháºn thứ hai của quân Cấm vệ được gá»i là Du quân, có nhiệm vụ canh gác vòng ngoà i kinh thà nh, được tuyển chá»n từ những Ä‘inh tráng khá»e mạnh ở má»™t số địa phÆ°Æ¡ng.
Trong những năm đầu nhà Trần biên chế, tổ chức quân Cấm vệ thà nh 6 quân, má»—i quân gồm 2 vệ [tả, hữu]. Sau đó [khoảng năm 1267], quân Cấm vệ được biên chế thà nh các quân và đô. Má»—i quân biên chế 30 đô, má»—i đô biên chế 80 ngÆ°á»i.
Äến Ä‘á»i Phế Äế [1377 - 1388], quân Cấm vệ biên chế tổ chức gồm khoảng 20 quân và 5 đô Ä‘á»™c láºp.
Chỉ huy má»—i quân, vệ là má»™t võ tÆ°á»›ng, má»—i đô là má»™t má»™t chánh [phó] đại Ä‘á»™i. Trong má»—i đô có má»™t số chức quan nhỠđể giúp việc nhÆ° theo dõi tình hình và đặc biệt háºu cần.
Quân Cấm vệ thuá»™c quyá»n quản lãnh của Thượng thÆ° sảnh do Äại hà nh khiển đứng đầu, từ năm 1342, thuá»™c quyá»n quản lãnh của Khu máºt viện do Hà nh khiển khu máºt viện đứng đầu.
Quân Cấm vệ cÅ©ng được thÃch trên trán ba chữ nhÆ° dÆ°á»›i triá»u Lý “Thiên tá» quânâ€, nhÆ°ng từ 1323 trở Ä‘i thì chỉ có quân sỹ thuá»™c các đô Cấm vệ Ä‘á»™c láºp má»›i được thÃch trên trán quân hiệu của mình.
Quân Các lá»™ [quân địa phÆ°Æ¡ng] là tổ chức vÅ© trang má»›i được hình thà nh dÆ°á»›i triá»u Trần, nhiệm vụ chÃnh là bảo vệ địa phÆ°Æ¡ng, công cụ quyá»n lá»±c của bá»™ máy chÃnh quyá»n nhà nÆ°á»›c ở các lá»™. Tổ chức hà nh chÃnh quốc gia dÆ°á»›i triá»u Trần gồm 12 lá»™ có 1 quân và 20 đô phong Ä‘oà n để giữ gìn an ninh và tráºt tá»± an toà n cho địa phÆ°Æ¡ng.
Những vị trà quan trá»ng, triá»u đình cho phép biên chế lá»±c lượng vÅ© trang địa phÆ°Æ¡ng được nhiá»u hÆ¡n nÆ¡i khác theo quy định chung [và nhÆ° lá»™ SÆ¡n Nam có tá»›i 4 quân, lá»™ Hải Äông có 2 quân]. Äứng đầu tổ chức quân sá»± của má»—i lá»™ là má»™t viên Tổng quản.
Quân VÆ°Æ¡ng hầu dÆ°á»›i thá»i nhà Trần phát triển mạnh, triá»u đình cho phép má»—i vÆ°Æ¡ng hầu được tổ chức má»™t Ä‘á»™i quân riêng lên tá»›i 1000 ngÆ°á»i [theo quy chế do triá»u đình ban hà nh năm 1254, gấp đôi quân số nhà Lý].
Lá»±c lượng bán chuyên nghiệp gá»i là SÆ°Æ¡ng quân [còn gá»i là quân Tứ sÆ°Æ¡ng] được tổ chức ở kinh đô và các địa phÆ°Æ¡ng trong cả nÆ°á»›c, hệ thống biên chế tổ chức trong các Ä‘Æ¡n vị SÆ°Æ¡ng quân gồm có các đô, má»—i đô biên chế 10 ngÅ©, má»—i ngÅ© có số lÃnh từ 5-8 ngÆ°á»i. Quân lÃnh biên chế trong lá»±c lượng nà y sau má»—i thá»i hạn là m nhiệm vụ canh gác vòng ngoà i thà nh hoặc phục dịch được luân phiên trả vá» các gia đình để là m ruá»™ng tá»± túc, khi cần lại gá»i và o quân ngÅ©, nhÆ° chÃnh sách “ngụ binh Æ° nông†dÆ°á»›i thá»i Lý [kết hợp nghÄ©a vụ binh dịch vá»›i sản xuất tá»± túc của các Ä‘inh tráng, khi cần nhà nÆ°á»›c phong kiến lại huy Ä‘á»™ng bổ sung và o các sắc lÃnh].
Nhà Trần lần đầu tiên trong lịch sỠđã thực hiện chế độ đăng ký đinh tráng [như một kiểu đăng ký nghĩa vụ quân sự ngà y nay] cho tất cả các đinh tráng, để khi có chiến sự sẵn sà ng huy động được nhanh nhất lực lượng bổ sung cho quân đội.
Äăng ký Ä‘inh tráng theo ba hạng: thượng, trung, hạ [tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng nhÆ° nhất, nhì, ba] và tùy theo tÃnh chất của má»—i Ä‘Æ¡n vị và loại quân mà gá»i bổ sung. Và dụ nhÆ° hạng thượng [nhất] gồm những Ä‘inh tráng là ngÆ°á»i thuá»™c dòng dõi há» Trần ở quê hÆ°Æ¡ng, được gá»i bổ sung cho các Ä‘Æ¡n vị Cấm quân mang phiên hiệu Thiên, Thánh, Thần; Ä‘inh tráng đăng ký ở hạng trung [nhì] bổ sung cho các Ä‘Æ¡n vị thuá»™c Ä‘á»™i quân các lá»™, còn Ä‘inh tráng đăng ký ở hạng hạ [ba] gá»i sung và o quân các Ä‘Æ¡n vị là m nhiệm vụ bảo đảm hay phục vụ nhÆ° chèo thuyá»n, khuân vác…
Nguyên tắc [Ä‘Æ°á»ng lối chỉ đạo] xây dá»±ng lá»±c lượng vÅ© trang dÆ°á»›i thá»i nhà Trần là “quân quý hồ tinh, bất quý hồ Ä‘a†[số lượng Ãt nhÆ°ng phải tinh nhuệ]. Äể thá»±c hiện được nguyên tắc nà y, nhà Trần đã cho mở các trung tâm huấn luyện quân sá»± ở nhiá»u nÆ¡i để huấn luyện tÆ°á»›ng lÄ©nh, thá»±c hà nh binh pháp, rèn luyện võ nghệ, thÆ°á»ng xuyên duyệt Ä‘á»™i ngÅ©, Ä‘iển hình là trung tâm Giảng Võ Ä‘Æ°á»ng ở kinh thà nh Thăng Long [Hà Ná»™i].
TrÆ°á»›c khi Ä‘Æ°a quân Ä‘á»™i và o chiến đấu, nhà Trần thÆ°á»ng triệu táºp quân vá» má»™t nÆ¡i để “tổng diá»…n táºp†nhằm thống nhất quân lệnh, cách đánh, hiệp đồng chiến đấu.
Quân Ä‘á»™i Trần là quân Ä‘á»™i đầu tiên của nhà nÆ°á»›c phong kiến Việt Nam có được má»™t hệ thống lý luáºn quân sá»± thống nhất trong toà n quân vá»›i các bá»™ binh thÆ° có giá trị nhÆ°: Binh thÆ° yếu lược, Vạn Kiếp tông bà truyá»n thÆ° do Trần Quốc Tuấn, ngÆ°á»i anh hùng dân tá»™c, nhà quân sá»± thiên tà i soạn thảo để toà n quân há»c táºp.
Quân Trần đã có sá»± phát triển lá»±c lượng thủy binh khá mạnh, vá»›i Ä‘á»™i thuyá»n chiến lên tá»›i hà ng ngà n, má»—i thuyá»n chiến biên chế từ 50 - 60 ngÆ°á»i gồm có lÃnh chèo thuyá»n và lÃnh trá»±c tiếp chiến đấu.
Quy mô lá»±c lượng thuyá»n chiến của Quân Ä‘á»™i Trần khá lá»›n, được phân thà nh các loại, nhÆ° Äại chiến thuyá»n [thuyá»n lầu, thuyá»n chở quân đổ bộ…]; Trung thuyá»n [các thuyá»n đối thủy, để chống chá»i vá»›i thủy quân địch]; và Khinh thuyá»n [các loại thuyá»n nhá» là m nhiệm vụ liên lạc].
Trang bị của Quân Ä‘á»™i nhà Trần chủ yếu vẫn là “vÅ© khà lạnh†nhÆ° cung ná», gÆ°Æ¡m, giáo, lao, má»™c đồng thá»i đã có bÆ°á»›c phát triển má»›i, các Ä‘Æ¡n vị thủy binh được trang bị há»a khà hình ống, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° há»a đồng, há»a tiá»…n của thá»i kỳ sau.
Quân Ä‘á»™i nhà Trần đã có sá»± chuyển hóa thà nh hai lá»±c lượng [binh chủng] chủ yếu là bá»™ binh [chiến đấu trên bá»™] và thủy binh [chiến đấu trên sông, biển]. NhÆ°ng sá»± chuyển hóa nà y chÆ°a cao, nhìn chung vẫn là má»™t quân Ä‘á»™i tác chiến há»—n hợp thủy - bá»™, quân Ä‘á»™i cÆ¡ Ä‘á»™ng chủ yếu vẫn bằng thuyá»n.
Quân Ä‘á»™i Trần có số quân cao nhất và o thá»i kỳ có chiến tranh chống quân Nguyên - Mông xâm lược nÆ°á»›c ta lần thứ hai [1284] khoảng 300.000 ngÆ°á»i.
Lá»±c lượng vÅ© trang thá»i Trần đã tứng ba lần đánh tan các đạo quân Nguyên Mông xâm lược nÆ°á»›c ta và o những năm 1258, 1285, và 1287 - 1288, bảo vệ vững chắc ná»n Ä‘á»™c láºp dân tá»™c.
Bách khoa tri thức Quốc phòng toà n dân