1
XÃ HỘI HỌC
Tác giả: Nguyễn Xuân Nghĩa
Chương 1. XÃ HỘI HỌC LÀ GÌ?
Sự quyến rũ của xã hội học nằm ở quan niệm của nó. Quan điểm này luôn khiến
chúng ta phải nhìn dưới một nhãn quan mới ngay chính thế giới mà chúng ta đã
sống suốt cả cuộc đời.
Peter Berger
Đời sống xã hội của con người có thể được tìm hiểu dưới nhiều góc độ khác nhau
và xã hội học chỉ là một trong các phương thức tiếp cận thực tại trên. Tuy nhiên,
cũng như các khoa học khác, để được khẳng định là một bộ môn khoa học riêng
biệt, xã hội học cần làm rõ những đặc trưng trong quan điểm, trong lối tiếp cận,
trong phương pháp cũng như trong các kỹ thuật nghiên cứu của mình.
1.1. XÃ HỘI HỌC: MỘT BỘ MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI
Xã hội học là một bộ môn khoa học có nguồn gốc xuất hiện chỉ trong những thế
kỷ gần đây. Chỉ đến năm 1838, nhà khoa học xã hội Pháp Auguste Comte lần đầu
tiên mới sử dụng thuật ngữ xã hội học [sociologie –là một từ kết hợp bởi hai từ
gốc là socius, societas và logos], để chỉ một bộ môn có một cách nhìn mới về xã
hội của con người.
Một cách tổng quát, xã hội học là một bộ môn nghiên cứu khoa học về xã hội con
người, về các ứng xử và quan hệ của con người trong các nhóm, trong các tổ chức
hình thành nên xã hội. Nhưng định nghĩa ngắn gọn này còn khá mơ hồ, chưa cho
phép ta phân biệt xã hội học với các bộ môn khác như tâm lý học, dân tộc học.
Các nhà xã hội học đã nỗ lực khắc phục khó khăn này bằng cách nêu lên những
lãnh vực cụ thể của hành vi xã hội, của ứng xử xã hội mà họ quan tâm tìm hiểu,
như: con người cư xử như thế nào trong gia đình, tại sao có những người giàu người
nghèo, tại sao có những người phạm vào tội ác…
1.1.1. Hai khuynh hướng lớn về đối tượng của xã hội học
Cuối thế kỷ XIX, Max Weber và E. Durkheim đã đưa ra hai lối nhìn về xã hội và
về xã hội học khác nhau mà sau này đã ảnh hưởng nhiều đến các nhà xã hội học,
các trường phái xã hội học đương đại.
• Xã hội học nghiên cứu hành động xã hội
Theo M. Weber xã hội học phải tập trung nghiên cứu các hành động xã hội [action
sociale]. Hành động xã hội khác hành động giản đơn bởi lẽ trong hành động xã hội,