Xét về tính giá trị, sự khác nhau giữa văn hóa và văn minh là gì?
|
“Văn hóa” và “văn minh” là hai khái niệm hoàn toàn khác biệt nhau mặc dù cùng có chữ Văn. Cả hai đều biểu đạt và khả năng diễn đạt của con người (cá nhân, tổ chức, cộng đồng, quốc gia, nhân loại). Trong bài viết sau, khacnhaugiua.vn sẽ lý giải sự khác nhau này nhé. Show
I. Khái niệm văn hóa và văn minhVăn hóa là gì?Theo GS,TSKH Trần Ngọc Thêm: “Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội của mình”. Theo định nghĩa văn hóa của UNESCO: “Văn hóa là tất cả những gì tiêu biểu nhất được coi là cái tốt, cái đúng, cái đẹp của một dân tộc hay của một cộng đồng người”.  Đơn giản, dễ nhớ nhất là khái niệm của GS. Từ Chi (nhà dân tộc học hàng đầu Việt Nam): “Những gì không phải tự nhiên thì là văn hóa. Những gì là tự nhiên nhưng có sự tác động của con người thì cũng trở thành văn hóa.” Văn hóa có thể tồn tại ở dạng vật chất lẫn phi vật chất. Ở khía cạnh phi vật chất của xã hội như thì văn hóa sẽ tồn tại ở ngôn ngữ, tư tưởng, giá trị. Còn khía cạnh vật chất thì văn hoá sẽ tồn tại ở dạng nhà cửa, quần áo, các phương tiện,… Trong cuộc sống hằng ngày, văn hóa thường được nhắc đến để nói về nền văn học, nghệ thuật như thơ ca, mỹ thuật, sân khấu, điện ảnh,… của một quốc gia. Các “trung tâm văn hóa” có ở khắp nơi chính là biểu hiện của cách hiểu này. Một cách hiểu khác mà bạn cũng từng gặp: văn hóa là cách sống tại khu vực đó bao gồm phong cách ẩm thực, trang phục, cư xử và cả đức tin, tri thức được tiếp nhận,… Văn minh là gì?Theo định nghĩa của UNESCO: “Văn minh là khái niệm dùng để chỉ trình độ phát triển về giá trị vật chất (là chủ yếu) của một cộng đồng người trong một giai đoạn lịch sử nhất định đặc trưng cho một khu vực rộng lớn, một thời đại hoặc cả nhân loại”. Theo định nghĩa của Xã hội học Văn hoá và Văn hóa học thì “Văn minh là toàn bộ những phát minh của con người dựa trên quá trình tìm tòi và khám phá ra các “quy luật của tự nhiên”, để hình thành nên những hệ thống lý thuyết “khoa học – kỹ thuật” cơ bản. Từ đó sáng chế ra các “công nghệ – máy móc” (công cụ sản xuất vật chất) và những“sản phẩm vật chất”(đồ dùng sinh hoạt) mang tính thực dụng (pragmatism) nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất của con người. Văn minh còn bao gồm toàn bộ “ kỹ thuật sinh sống” và “tổ chức xã hội” nhằm thiết lập nên những “thiết chế” xã hội mang tính hiện đại, giúp cho con người thực hiện được quyền sống, quyền tự do và quyền dân chủ của mỗi cá nhân và cả cộng đồng – xã hội.” Nhiều nhà xã hội nhận định văn hóa và văn minh có sự liên kết với nhau, thể hiện ngay trong khái niệm. Nếu văn hóa được coi là biểu hiện tinh thần vững mạnh của cộng đồng thì văn minh thì bắt nguồn từ khoa học và thể hiện trước hết ở sự tiến bộ của kỹ thuật, của máy móc, sản xuất. Một số nhà xã hội khác lại có quan điểm rằng, thuật ngữ văn minh là để chỉ toàn bộ những nền văn hóa riêng biệt có nguồn gốc chung hay quan hệ chung, như văn minh phương Tây bao gồm văn hóa Pháp, Anh, Đức,… II. Sự khác nhau giữa văn hóa và văn minhDưới đây là 1 số điểm khác nhau giữa văn hóa và văn minh được các nhà xã hội học liệt kê: Khái niệmKhái niệm “văn hóa” là thuật ngữ chỉ cách chúng ta suy nghĩ, cư xử và hành động. Còn văn minh đề cập đến quá trình mà một khu vực hoặc xã hội, mở ra một giai đoạn phát triển là tổ chức tiên tiến của con người. Mức độ rộng lớnNền văn minh được đánh giá là lớn hơn nhiều so với một nền văn hóa. Vì văn minh là một tập hợp phức tạp được tạo thành từ nhiều thứ trong đó một khía cạnh là văn hóa. Văn hóa không thể nói là tiến bộ. Nền văn minh luôn trong tình trạng tiến bộ.. Thời gian phát triểnTheo các nhà xã hội học của thế kỷ 19, văn hóa phát triển sớm hơn và nền văn minh được tạo ra sau đó. Văn minh là một nhà nước phát triển văn hóa rất tiên tiến. Văn hóa tồn tại trong một nền văn minh. Một nền văn minh có thể được tạo thành từ một số nền văn hóa. Sự ràng buộcVăn hóa có thể tự tồn tại nhưng văn minh thì không. Có văn hóa mới tạo ra văn minh và không có chiều ngược lại. Phương thức tồn tạiVăn hóa có thể tồn tại ở cả hai dạng hữu hình và vô hình. Một nền văn minh ít nhiều hữu hình. Di truyền/tính kế thừaVăn hóa có thể được học hỏi và truyền qua phương tiện nói và giao tiếp từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nhưng văn minh thì không vì tính phức tạp của nó. Phạm vi phản ánhVăn hóa thể hiện nhiều hơn trong Tôn giáo, nghệ thuật, khiêu vũ, văn học, phong tục, đạo đức, âm nhạc, triết học, v.v. Còn văn minh thì thể hiện ở Luật, hành chính, cơ sở hạ tầng, kiến trúc, sắp xếp xã hội, v.v. Mức độ thể hiệnVăn hóa thể hiện mức độ hoàn thiện bên trong lớn nhất, và vì vậy nó là nội tại. Còn văn minh là thể hiện những hình thức bên ngoài, tức là nó là sự thể hiện của công nghệ hiện đại, sản phẩm, thiết bị, cơ sở hạ tầng, v.v. Trên đây là một số khái niệm cũng như sự khác nhau giữa văn hóa và văn minh mà khacnhaugiua.vn đã tổng hợp lại từ các nguồn uy tín. Hi vọng bài viết sẽ giúp bạn phân biệt và hiểu rõ 2 khái niệm này. Tìm hiểu về văn hóa và khái niệm liên quan
1. Khái niệm văn hóaVăn hóalà bao gồm tất cả những sản phẩm của con người, và như vậy, văn hóa bao gồm cả hai khía cạnh: khía cạnh phi vật chất của xã hội như ngôn ngữ, tư tưởng, giá trị và các khía cạnh vật chất như nhà cửa, quần áo, các phương tiện, v.v... Cả hai khía cạnh cần thiết để làm ra sản phẩm và đó là một phần của văn hóa. Có nhiều định nghĩa khác nhau về văn hóa, mỗi định nghĩa phản ánh một cách nhìn nhận và đánh giá khác nhau. Theo GS Trần Ngọc Thêm: “Văn hóa là 1 hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn trong sự tương tác giữa con người với Môi trường tự nhiên và Môi trường xã hội”. Khái niệm này đã nêu ra 4 đặc trưng cơ bản của văn hóa là tính hệ thống, tính giá trị, tính lịch sử và tính nhân sinh. Với Từ Chi, ông cho rằng “ Tất cả những gì không phải là tự nhiên đều là văn hóa”, tức nhấn mạnh vào vai trò của con người đối với việc sáng tạo văn hóa. Còn theo chủ tịch HCM, Người lại quan niệm:
Định nghĩa của Hồ Chí Minh giúp chúng ta hiểu văn hóa cụ thể và đầy đủ hơn. Suy cho cùng, mọi hoạt động của con người trước hết đều “vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống”, những hoạt động sống đó trải qua thực tiễn và thời gian được lặp đi, lặp lại thành những thói quen, tập quán, chắt lọc thành những chuẩn mực, những giá trị vật chất và tinh thần được tích lũy, lưu truyền từ đời này qua đời khác thành kho tàng quý giá mang bản sắc riêng của mỗi cộng đồng, góp lại mà thành di sản văn hóa của toàn nhân loại. >> Xem thêm: Văn hóa kinh doanh là gì ? Văn hóa Doanh nghiệp là gì ? Định hướng xây dựng văn hóa kinh doanh Ở một góc độ khác, người ta xem văn hóa như là một hệ thống các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo, tích lũy trong hoạt động thực tiễn qua quá trình tương tác giữa con người với tự nhiên, xã hội và bản thân. Văn hóa là của con người, do con người sáng tạo và vì lợi ích của con người. Văn hóa được con người giữ gìn, sử dụng để phục vụ đời sống con người và truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Theo những quan điểm quốc tế, UNESCO đã nêu lên 3 đặc điểm cơ bản của văn hóa: + Văn hóa bao gồm những giá trị vật chất và tinh thần + Văn hóa tạo ra sự khác biệt + Văn hóa là động lực cho sự phát triển Kết luận: Các định nghĩa về văn hóa tóm lại có thể quy về 2 cách hiểu. Đó là những lối sống, cách suy nghĩ, ứng xử (khi được hiểu theo nghĩa rộng) và là những phương diện văn học, văn nghệ, học vấn (khi được hiểu theo nghĩa hẹp) VD: Tục nhuộm răng, ăn trầu, xăm mình, tổ chức lễ hội ngày mùa, trang phục truyền thống … (theo nghĩa rộng) hoặc đi đường đâm vào người khác không xin lỗi thiếu văn hóa ; trình độ văn hóa trình độ học vấn (theo nghĩa hẹp)
- Di sản văn hóa phi vật thể: Là sản phẩm tinh thần có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, được lưu giữ bằng trí nhớ, chữ viết, được lưu truyền bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và các hình thức lưu giữ khác, bao gồm tiếng nói, chữ viết, tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học, ngữ văn truyền miệng, diễn xướng dân gian, lối sống, nếp sống, lễ hội, bí quyết về nghề thủ công truyền thống, tri thức về y, dược học cổ truyền, về văn hóa ẩm thực, về trang phục truyền thống dân tộc và tri thức dân gian khác. >> Xem thêm: Lời dạy của đức Khổng Tử - Giá trị cốt lõi của đạo đức 2. Di sản văn hóa, danh lam thắng cảnh và các khái niệm khác liên quan đến văn hóa- Di sản văn hóa vật thể: Là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, bao gồm (Di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia
Ví dụ như : Quần thể di tích Cố đô Huế;Phố Cổ Hội An;Thánh địa Mỹ Sơn;Hoàng thành Thăng Long;Thành nhà Hồ - Di tích lịch sử - văn hóa: Là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học. - Danh lam thắng cảnh: Là cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc có giá trị lịch sử, thẩm mỹ, khoa học. - Di vật: Là hiện vật được lưu truyền lại, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học. - Cổ vật: Là hiện vật được lưu truyền lại, có giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa, khoa học, có từ một trăm năm tuổi trở lên. - Bảo vật quốc gia: Là hiện vật được lưu truyền lại, có giá trị đặc biệt quý hiếm, tiêu biểu của đất nước về lịch sử, văn hóa, khoa học. >> Xem thêm: Văn hóa là gì ? Bản chất của văn hóa và xây dựng văn hóa kinh doanh thời hội nhập
3.Phân biệt văn hóa, văn hiến, văn minh, văn vậtNhững khái niệm văn hóa, văn minh, văn hiến, văn vật thường được sử dụng rất nhiều trong cuộc sống nhưng với những ý nghĩa chưa thực sự chính xác. Vì thế, chỉ ra sự khác nhau về bản chất giữa những phạm trù này là cần thiết cho các quá trình nhận thức và nghiên cứu. 3.1.Văn minhTheo quan điểm của các nước thì văn minh được biết đến như sau - Phương Đông: văn minh chỉ tia sáng của đạo đức, biểu hiện ở chính trị, pháp luật, văn hóa, nghệ thuật - Phương Tây: (civitas: đô thị, thành phố) văn minh chỉ xã hội đạt tới giai đoạn tổ chức đô thị và chữ viết - Văn minh chỉ trình độ văn hóa về phương diện vật chất, đặc trưng cho 1 khu vực rộng lớn, 1 thời đại hoặc cả nhân loại. Văn minh có thể so sánh cao thấp, văn hóa chỉ là sự khác biệt. Văn minh (civilization) gốc La tinh là “civitas”, nghĩa là “đô thị”, hàm ý một giai đoạn con người đã thoát khỏi tình trạng cư trú tự nhiên sang cư trú có bố trí quy hoạch, mang nhiều yếu tố nhân tạo. - Do vậy khái niệm văn minh chỉ khía cạnh vật chất, kĩ thuật. Văn minh là những thành tựu đã đạt được khi văn hóa phát triển đến một mức độ nhất định của một không gian xã hội nhất định. >> Xem thêm: Ủy ban văn hóa, giáo dục thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội là gì ? Vú dụ: văn minh Ai Cập cổ đại, văn minh Địa Trung Hải, văn minh Hoa-Hạ, văn minh trống đồng,văn minh cơ khí, văn minh châu Âu... + Văn hóa xuất hiện trước văn minh. Trước khi xuất hiện văn minh Văn Lang- Âu Lạc, Việt Nam đã xuất hiện một số nền văn hóa như: văn hóa Hòa Bình, văn hóa Bắc Sơn. 3.2. Văn hiến:văn = vẻ đẹp, hiến = hiền tài. Văn hiến thiên về các giá trị tinh thần do hiền tài sáng tạo ra. VD: chữ viết, thơ văn, phong tục tập quán. 3.3. Văn vật:văn = vẻ đẹp, vật = vật chất. Văn vật thiên về những giá trị văn hóa vật chất. Biểu hiện ở những công trình, hiện vật có giá trị nghệ thuật và lịch sử. VD: Phở Hà Nội, Cốm Làng Vòng, Gốm Bát Tràng >> Xem thêm: Di tích Lịch sử - Văn hóa là gì ? Tiêu chí, phân loại di tích lịch sử văn hóa Văn hiến, văn vật chỉ là 1 bộ phận của văn hóa. Xét trong mối tương quan liên hệ với nhau, có thể thấy: Về đối tượng, văn hóa bao gồm tất cả các yếu tố vật chất và tinh thần, văn vật thiên về yếu tố vật chất hơn, văn hiến chủ yếu tập trung về các yếu tố tinh thần con văn minh lại thiên về các yếu tố vật chất kĩ thuật. Trong khi văn hóa, văn hiến, văn vật có tính lịch sử, tính dân tộc thì văn minh lại có tính quốc tế và chỉ sự phát triển theo giai đoạn. Cũng bởi những thuộc tính đó mà văn minh thường gắn với xã hội phương tây còn văn hóa ,văn hiến văn vật lại thân thuộc hơn với xã hội phương Đông. Kẻ bảng dễ quan sát hơn
4.Mối quan hệ chủ thể - Khách thể giữa con người và văn hóa>> Xem thêm: Quy định pháp luật về di sản văn hóa liên quan trực tiếp đến môi trường ? Một trong những khía cạnh cần xem xét trong vấn đề là về mối quan hệ giữa con người và văn hóa. Mối quan hệ này được bộc lộ ra ở 3 khía cạnh quan trọng Khi con người sáng tạo ra văn hóa thì khi đó con người đóng vai trò là chủ thể sáng tạo của văn hóa VD: Bằng cách sử dụng cồng chiêng vào những dịp lễ hội, những sự kiện quan trọng của con người và đưa cả vào hơi thở của cuộc sống thường ngày, người dân Tây Nguyên đã làm nên một kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể - không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Đồng thời, con người cũng là sản phẩm của văn hóa, con người là đại biểu mang những giá trị văn hóa do mình sáng tạo ra, bị văn hóa tác động trở lại => khách thể VD: Việt Nam trồng lúa, văn hóa lúa nươc ăn cơm; Mĩ trồng lúa mì ăn bánh mì VD: Con người sáng tạo nên ngôn ngữ, vận dụng nó vào trong cuộc sống (chủ thể) nhưng những thế hệ sau lại bị chính ngôn ngữ ấy quy định phương tiện giao tiếp (khách thể) 5. Văn hóa hóa bản năngTự nhiên là cái đương nhiên tồn tại, không phụ thuộc vài ý muốn chủ quan của con người. Môi trường tự nhiên là tất cả những yếu tố của tự nhiên tồn tại xung quanh và có tác động đến cuộc sống của con người. Môi trường tự nhiên thay đổi sẽ tác động tới con người và các giá trị văn hóa con người sáng tạo ra. >> Xem thêm: Các quy định về công nhận và bảo vệ di sản văn hóa vật thể liên quan trực tiếp đến môi trường ? Con người là 1 phần của tự nhiên, tồn tại bên trong môi trường tự nhiên, không thể tách rời, là sản phẩm cao nhất trong chuỗi tiến hóa của tự nhiên. Con người là 1 phần của tự nhiên tuân theo các quy luật tự nhiên có những bản năng không thể chặn đứng (ăn, ngủ, bài tiết, chết, …) Tự nhiên bên trong hay còn gọi là bản năng, là khuynh hướng vốn có của một sinh vật đáp lại một tác động hay điều kiện cụ thể từ bên ngoài. Đối với loài người, bản năng được bộc lộ rõ nhất qua những hành vi về thân thể, xúc cảm hoặc giới tính, bởi chúng đã được xác định rõ ràng về mặt sinh học. Con người thực hiện bản năng trong phạm vi xã hội chấp nhận => văn hóa hóa bản năng VD: Bản năng của con người là ăn, ngủ, bài tiết, … thế nhưng con người không thể thực hiện những bản năng ấy như các loài động vật được. Con người sẽ tự điều chỉnh, điều khiển hành vi ấy cho phù hợp với những chuẩn mực xã hội. Khi ăn phải mời người lớn, nhường nhịn người dưới, khi nói phải có thái độ tôn trọng, cách xưng hô phù hợp, .. (LUATMINHKHUE.VN:Biên tập & phân tích) | ||||||||||||||||||||||||
