Giảm cân có nên ăn chất béo
Chất béo là một phần rất quan trọng trong chế độ ăn, nhưng việc tính toán lượng nên ăn có thể khá bối rối. Show
Hơn 50 năm qua, chế độ ăn hàng ngày đã chuyển từ có lượng chất béo ở mức trung bình đến lượng chất béo thấp dựa trên khuyến cáo của các tổ chức y tế. Tuy nhiên, Hướng dẫn chế độ ăn uống của Hoa Kỳ giai đoạn 2015 2020 không chỉ định giới hạn trên cho tổng lượng chất béo mỗi người nên tiêu thụ. Bài viết này sẽ đưa ra cái nhìn chi tiết đến từng loại chất béo và cung cấp những gợi ý cho việc ăn uống hàng ngày. Chất béo là gì?Cùng với protein và carb, chất béo là một trong ba loại chất dinh dưỡng vĩ mô trong chế độ ăn uống. Bạn tiêu thụ chất béo dưới dạng chất béo trung tính triglyceride. Một phân tử triglyceride có chứa ba axit béo được gắn với một khung glycerol. Các axit béo chứa chuỗi carbon và hydro. Có một cách phân loại chất béo được là bằng chiều dài của chuỗi carbon:
Hầu hết chất béo bạn ăn là các axit béo chuỗi dài. Axit béo chuỗi ngắn chủ yếu được sản xuất khi vi khuẩn lên men chất xơ hòa tan trong ruột, dù chất béo từ sữa cũng chứa một lượng nhỏ. Chất béo chuỗi dài và chuỗi rất dài được hấp thụ vào dòng máu và đưa tới tế bào trong cơ thể khi cần thiết. Tuy nhiên, axit béo chuỗi ngắn và chuỗi trung bình được hấp thụ trực tiếp bởi gan và được dùng làm năng lượng.
Chức năng và lợi ích của chất béoChất béo thực hiện nhiều chức năng và có nhiều lợi ích cho sức khỏe:
Chất béo tích trữ trong cơ thể giúp bảo vệ các cơ quan, giữ ấm cho cơ thể và cung cấp một nguồn năng lượng dồi dào cho bạn khi đói.
Các loại chất béo khác nhauAxit béo được chia nhóm dựa theo số lượng liên kết đôi giữa carbon trong cấu trúc của chúng. Chất béo không bão hòa đơnAxit béo không bão hòa đơn (MUFA) có một liên kết đôi trong chuỗi carbon. Nguồn thực phẩm có chứa MUFA thường ở dạng lỏng ở nhiệt độ phòng và khá ổn định khi nấu ăn. MUFA phổ biến nhất là axit oleic, có nhiều trong dầu ô-liu. Chất béo không bão hòa đơn có liên quan đến một vài lợi ích cho sức khỏe, bao gồm làm giảm nguy cơ mắc các bệnh nghiêm trọng như bệnh tim và tiểu đường (5, 6, 7). Một kết luận của 24 nghiên cứu lâm sàng cho thấy chế độ ăn có chất béo không bão hòa đơn làm giảm đáng kể lượng đường trong máu, triglyceride, cân nặng và huyết áp, so với chế độ ăn giàu carb. Chúng cũng làm tăng lượng cholesterol có lợi HDL (7). MUFA cũng có thể làm tăng cảm giác no dẫn đến hấp thụ ít calo hơn. Trong một nghiên cứu, nhiều người cảm thấy no hơn và tiêu thụ ít calo hơn trong vòng 24 giờ kế tiếp sai khi ăn bánh mì giàu axit oleic, so với bánh mì chứa ít axit oleic (8). Chất béo không bão hòa đaCác axit béo không bão hòa đa (PUFA) chứa hai liên kết đôi hoặc nhiều hơn. Chúng có thể được chia thành hai nhóm dựa theo vị trí các liên kết đôi là omega-3 và omega-6. Những liên kết đôi này khiến cho PUFA linh hoạt hơn và lỏng hơn chất béo bão hòa. Mặt khác, chúng cũng dễ bị phá vỡ và dễ bị ôi. Nghiên cứu chỉ ra rằng chất béo omega-3 chuỗi dài có lợi cho việc chống viêm nhiễm, bệnh tim, tiểu đường, trầm cảm và một số bệnh lí khác (9, 10, 11, 12). Dù bạn cần một ít chất béo omega-6 nhưng chúng cũng có thể bị kích ứng khi dùng quá nhiều, đặc biệt nếu lượng PUFA omega-3 hấp thu ít (13, 14, 15). Chất béo omega-6 rất phổ biến trong chế độ ăn hiện đại. Mặt khác, chất béo omega-3 lại thường được tiêu thụ với lượng ít hơn. Điều quan trọng là các nhà nghiên cứu báo cáo rằng sự tiến hóa trong chế độ ăn uống của con người cung cấp tỉ lệ chất béo omega-6 và omega-3 nằm giữa 1:1 và 1:4. Ngược lại, người ta ước tính rằng hầu hết mọi người ngày nay đều tiêu thụ chất béo theo tỉ lệ 15 17:1 (16). Chất béo bão hòaAxit béo bão hòa (SFA) không có liên kết đôi nào trong chuỗi carbon, do vậy carbon được gọi là bão hòa với hydro. Chúng rất bền ở nhiệt độ cao và ít bị phá hủy trong quá trình nấu ăn hơn so với chất béo không bão hòa đa. Lượng SFA hấp thu có thể làm tăng hàm lượng cholesterol có hại LDL ở một số người, dù điều này phụ thuộc một phần vào loại axit béo mà người ta tiêu thụ. Cũng nên nhớ rằng cholesterol HDL cũng thường tăng theo (17). Nhìn chung, nghiên cứu chỉ ra rằng tiêu thụ SFA có tác dụng trung lập với sức khỏe và dường như không gây ra hoặc góp phần gây ra vào bệnh tim (18, 19, 20). Trên thực tế, một số loại thức ăn giàu chất béo bão hòa có thể có lợi cho quá trình chuyển hóa. Ví dụ, nghiên cứu cho rằng triglyceride chuỗi trung bình trong dầu dừa và dầu cọ có thể làm tăng tỉ lệ trao đổi chất và làm giảm lượng calo hấp thu (21, 22). Chất béo chuyển hóaTrong một phân tử chất béo chuyển hóa, hydro nằm đối diện nhau chứ không phải cạnh nhau. Một lượng nhỏ chất béo chuyển hóa có tự nhiên trong bơ sữa và các thực phẩm có nguồn gốc động vật khác. Tuy nhiên, chất béo chuyển hóa được dùng trong thực phẩm chế biến công nghiệp thì không có gì là tự nhiên. Những chất béo chuyển hóa này được sản xuất bằng cách bổ sung thêm hydro vào chất béo không bão hòa để tạo ra sản phẩm có chức năng giống như chất béo bão hòa. Nhãn ghi nguyên liệu thường liệt kê chúng như là chất béo bị hydro hóa một phần. Tiêu thụ chất béo chuyển hóa có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe. Chất béo chuyển hóa nhân tạo có liên quan đến sự viêm nhiễm, sự thay đổi cholesterol có hại cho sức khỏe, chức năng động mạnh suy giảm, kháng insulin và mỡ bụng dư thừa (23, 24, 25, 26, 27, 28). Một nghiên cứu ước lượng rằng thay chất béo chuyển hóa bằng các loại chất béo khác co thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim xuống 40% tùy thuộc vào loại và lượng chất béo thay thế (29). Chất béo chuyển hóa thường được tìm thấy trong bơ thực vật và các chế phẩm chế biến công nghiệp khác. Các nhà sản xuất thực phẩm đôi khi thêm chúng vào các sản phẩm đóng gói như bánh quy để giúp kéo dài hạn dùng.
Vậy mỗi ngày nên ăn bao nhiêu chất béo?Lượng chất béo nên ăn tùy thuộc vào lượng calo cơ thể cần cho việc giảm cân hoặc duy trì cân nặng. Nó cũng được dựa trên kiểu và chế độ ăn của từng người. Bạn có thể dùng bảng tính này để xem lượng calo bạn cần để giảm cân hay duy trì cân nặng của mình. Đây là chỉ tiêu calo hấp thụ mỗi ngày của bạn. Chế độ ăn ít chất béoMột chế độ ăn ít chất béo tiêu chuẩn chứa khoảng 30% calo từ chất béo hoặc ít hơn. Đây là một số ví dụ về lượng chất béo được đề xuất hàng ngày cho chế độ ăn ít chất béo, dựa trên các tiêu chí calo khác nhau:
Điều quan trọng cần lưu ý là các nghiên cứu cho thấy chế độ ăn giàu chất béo, như là low carb và chế độ ăn Địa Trung Hải thực ra lại lành mạnh hơn chế độ ăn ít chất béo tiêu chuẩn. Chế độ ăn giàu carb hay chế độ ăn ketogenicChế độ ăn ketogenic giảm thiểu lượng carb, cung cấp lượng protein ở mức vừa phải và giàu chất béo. Tỷ lệ phần trăm calo từ chất béo sẽ tùy thuộc vào lượng carb bạn hấp thụ ít như thế nào, nhưng nói chung nó sẽ dao động từ 50-70% calo. Đây là một số ví dụ về lượng chất béo được đề xuất hàng ngày cho chế độ ăn low carb, dựa trên các tiêu chí calo khác nhau:
Chế độ ăn Địa Trung Hải với lượng chất béo vừa phảiChế độ ăn Địa Trung Hải có chứa một lượng lớn thực phẩm có nguồn gốc từ cả động vật và thực vật như cá, thịt, trứng, sữa, dầu ô-liu nguyên chất, trái cây, rau, các loại hạt và ngũ cốc nguyên vỏ. Nó thường cung cấp 35-40% calo từ chất béo, bao gồm nhiều chất béo không bão hòa đơn từ dầu ô-liu. Đây là một số ví dụ về lượng chất béo được đề xuất hàng ngày cho chế độ ăn Địa Trung Hải, dựa trên các tiêu chí calo khác nhau:
Những thực phẩm giàu chất béo có lợiMay thay, có nhiều loại thực phẩm ngon miệng có thể cung cấp chất béo mà cơ thể cần. Trong khi hầu hết thực phẩm có chứa nhiều loại chất béo khác nhau thì cũng có một số loại đặc biệt giàu một loại chất béo nhất định. Dưới đây là ví dụ về những thực phẩm giàu nhiều loại chất béo khác nhau có lợi cho cơ thể. Chất béo không bão hòa đơnCác chất béo không bão hòa đơn được tìm thấy trong hầu hết các thực phẩm có nguồn gốc từ động và thực vật, nhưng một số loại thực phẩm lại đặc biệt giàu loại chất béo này. Bao gồm:
Những loại thực phẩm trên đây đều có chứa chất béo không bão hòa đa omega-6. Chất béo không bão hòa đaChất béo omega-6 có trong hầu hết thực phẩm có nguồn gốc từ động và thực vật, bao gồm cả những thực phẩm được nêu bên trên. Tuy nhiên, hấp thụ đủ lượng chất béo omega-3 sẽ cho hiệu quả cao hơn. Thực phẩm giàu omega-3 bao gồm:
Chất béo bão hòaThực phẩm có lợi cho sức khỏe giàu chất béo bão hòa bao gồm:
Thông điệp cho bạnChất béo phục vụ nhiều chức năng quan trọng, ngoài việc khiến đồ ăn ngon hơn và giúp bạn có cảm giác no. May thay, phần lớn lượng chất béo hấp thụ vào cơ thể được xem là có lợi cho sức khỏe. Ăn đủ lượng và đúng loại chất béo có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh và tăng cường sức khỏe tổng thể của bạn. |