Cô chiêu trong cậu ấm cô chiêu ban đầu vốn cũng là… cậu. Từ đời nhà Lê, con trai của các vị tiến sĩ được đưa vào học ở Chiêu Văn quán. Từ đó, họ được gọi là “cậu chiêu”. Thi hào Nguyễn Du là con thứ bảy của TS Nguyễn Nghiễm nên thời đi học thường được gọi là “cậu Bảy Chiêu”. Danh y Lê Hữu Trác cũng là con thứ bảy của TS Lê Hữu Mưu nên có tên gọi tương tự.
Nhưng, vì sao lại có cuộc “chuyển giới” từ cậu chiêu sang cô chiêu? Cũng như cậu chiêu, cậu ấm chắc chắn là nam [ấm trong cậu ấm là do “tập ấm” mà ra]. Người ta gọi cậu ấm cô chiêu thay vì cậu ấm cậu chiêu vừa cho thuận miệng [theo cấu trúc đối xứng không trùng lặp], vừa ngụ ý có cậu ắt có cô, có nam phải có nữ. Nhưng có lẽ quan trọng nhất là bởi, thành ngữ trên chủ yếu được dùng với nghĩa khái quát, chỉ con cái nhà quan lại, quyền quý nói chung, không cứ gì là con trai hay con gái.
Chiêu trong cô chiêu hay Chiêu Văn quán thuộc bộ nhật [liên quan đến mặt trời], có nghĩa là “rực rỡ, làm cho sáng tỏ”. Chữ này ta gặp trong từ chiêu tuyết - làm sạch nỗi oan hờn [tuyết nghĩa gốc là… “tuyết”, rồi chuyển nghĩa chỉ sự trong sạch, thanh khiết, như trong câu Mai cốt cách, tuyết tinh thần].
Còn chiêu trong chiêu an, chiêu dân, chiêu đãi, chiêu hàng, chiêu mộ, chiêu nạp, chiêu sinh, chiêu binh mãi mã, chiêu hiền đãi sĩ… thuộc bộ thủ [liên quan đến tay], nghĩa gốc là “vẫy tay gọi”, rồi chuyển nghĩa “mời gọi”, “tuyển mộ”.
Báo Bình Định có nhiều bài nhằm cảnh tỉnh người dân trước các “chiêu trò” của kẻ xấu. Khi đó, chiêu bắt nguồn từ chữ chiêu bộ thủ như vừa nói. Chữ này có một nghĩa khác là “thế võ”, như trong chiêu thức, tuyệt chiêu, xuất chiêu, vô chiêu thắng hữu chiêu… mà ta thường gặp ở các bộ tiểu thuyết kiếm hiệp. Chiêu trong chiêu trò là một nét nghĩa phái sinh và thường được dùng với sắc thái tiêu cực.
Tiếng Việt[sửa]
Cách phát âm[sửa]
IPA theo giọng Hà Nội Huế Sài Gònkə̰ʔw˨˩ əm˧˥kə̰w˨˨ ə̰m˩˧kəw˨˩˨ əm˧˥Vinh Thanh Chương Hà Tĩnhkəw˨˨ əm˩˩kə̰w˨˨ əm˩˩kə̰w˨˨ ə̰m˩˧
Danh từ[sửa]
cậu ấm
- [cũ] Từ thời trước dùng để gọi con trai nhà quan. Cậu ấm, cô chiêu.
- [khẩu ngữ] từ dùng để chỉ con trai nhà giàu có, được nuông chiều một cách quá đáng [hàm ý vui đùa hoặc mỉa mai].
Tham khảo[sửa]
- Cậu ấm, Soha Tra Từ[1], Hà Nội: Công ty cổ phần Truyền thông Việt Nam
“Cậu ấm cô chiêu” là một thành ngữ cổ có nghĩa tương đương với câu “con ông cháu cha”. “Chiêu” là từ chỉ các ông tiến sỹ thời Lê, còn “ấm” là chức tước do triều đình ban cho con cháu các quan từ ngũ phẩm trở lên. Cháu quan thì gọi là ấm tôn, con quan thì gọi là ấm tử, học trò quan mà đỗ đạt thì gọi là ấm sinh… “Chiêu” là danh từ xưng gọi ở trong gia đình được dùng cho cả con trai và con gái trong khi đó “ấm” là danh xưng ở ngoài xã hội và chỉ dùng riêng cho con trai. Sau này, “ấm” và “chiêu” được dùng cho các đối tượng là con cái nhà giàu có trong xã hội. Đến nay, từ “cậu ấm cô chiêu” không được dùng nhiều mà thay bằng từ “con ông cháu cha”./.
Hương Tú [biên soạn]
98 bệnh nhân COVID-19 ở Bắc Ninh được xuất viện
[PLVN] - Thông tin từ Ban Chỉ đạo Phòng chống dịch COVID-19 tỉnh Bắc Ninh, tính đến hôm nay, 1/6, tổng cộng có 98 bệnh nhân điều trị tại địa bàn được xuất viện.
Đà Nẵng bổ nhiệm nhiều nhân sự chủ chốt tại các cơ quan
[PLVN] - Ngày 1/6, Thành ủy Đà Nẵng công bố các quyết định điều động, bổ nhiệm cán bộ chủ chốt tại các cơ quan, đơn vị trực thuộc, trong đó, chức danh được bổ nhiệm lần này có Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Đà Nẵng.
Tâm thư xúc động của cô giáo gửi cán bộ, nhân viên khu cách ly Dĩnh Kế
[PLVN] - Sau khi hoàn thành 12 ngày cách ly, Cô Phùng Thị Khánh Huyền, giáo viên chủ nhiệm lớp 7A5 trường THCS Ngô Sỹ Liên viết những dòng xúc động gửi đến cán bộ, nhân viên Khu cách ly Dĩnh Kế, Bắc Giang.
Giám sát chặt chẽ người ra vào địa bàn, nhất là về từ vùng dịch
[PLVN] - “Người dân về TP phải chủ động theo dõi sức khỏe, tự cách ly y tế tại nhà. Với người về từ vùng dịch hay nơi phong tỏa thì phải khai báo cụ thể với Tổ COVID cộng đồng, ngành y tế bố trí xét nghiệm ngay”.
Giảm tải mật độ, hạn chế lây nhiễm trong khu cách ly
[PLVN] - Những ngày vừa qua, số ca F1 chuyển biến thành F0 tăng nhanh nên TP Hà Nội đã chỉ đạo xét nghiệm toàn bộ số F1 đang cách ly để sàng lọc, rà soát mà không cần chờ đủ thời gian 7 ngày theo quy định. Qua xét nghiệm đã xác định thêm 27 ca bệnh chuyển từ F1 thành F0.
Đường trống, chợ vắng những ngày Tân Yên [Bắc Giang] giãn cách xã hội
[PLVN] - Từ khu vực như chợ, dãy phố trung tâm đến điểm cân vải, vùng nông thôn của huyện Tân Yên đều vắng vẻ khi UBND tỉnh Bắc Giang yêu cầu giãn cách xã hội.
Những nữ Công an tỉnh Phú Thọ nhiệt huyết trong công việc
[PLVN] - Trong bất kể lĩnh vực công tác nào, thì những “bông hồng thép”- nữ cán bộ, chiến sĩ Phòng Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội Công an Phú Thọ đều luôn nỗ lực phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ, góp phần mang lại cuộc sống bình yên, hạnh phúc cho nhân dân.
Bắc Ninh: Thành lập 40 tổ kiểm tra, hướng dẫn an toàn phòng chống dịch trong các KCN
[PLVN] - UBND tỉnh Bắc Ninh đã có văn bản chỉ đạo về việc thành lập 40 tổ công tác kiểm tra, hướng dẫn điều kiện an toàn phòng chống dịch tại tất cả các doanh nghiệp trong KCN trên địa bàn tỉnh để thực hiện Quyết định số 2194/QĐ-BCĐQG ngày 27/5/2020 của Ban chỉ đạo quốc gia phòng chống Covid – 19.
Ủy ban MTTQ tỉnh Bắc Ninh tiếp nhận ủng hộ phòng, chống dịch COVID-19
[PLVN] - Đồng chí Vương Quốc Tuấn – Phó Chủ tịch tỉnh Bắc Ninh cùng đồng chí Nguyễn Đình Lợi – Chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh Bắc Ninh đã tiếp nhận ủng hộ của các doanh nghiệp và câu lạc bộ báo chí Bắc Ninh tại Hà Nội.
Bến Tre thống nhất đề xuất thành lập Quỹ vaccine phòng, chống dịch COVID-19
[PLVN] - Vừa qua, Bến Tre đã thống nhất đề xuất thành lập Quỹ vaccine phòng, chống dịch COVID-19, việc thành lập quỹ. Đây được đánh giá là yêu cầu phù hợp và đáp ứng nhu cầu của người dân.
Dự đoán nguy cơ cao lây lan về miền Tây, Bến Tre siết chặt các biện pháp phòng, chống dịch COVID-19
[PLVN] - Ngày 29/5, Ủy ban nhân dân [UBND] tỉnh Bến Tre vừa ban hành Công văn số 2946/UBND-KGVX gửi các sở, ban, ngành tỉnh; các cơ quan, tổ chức chính trị xã hội trên đại bàn Bến Tre về việc tiếp tục tăng cường triển khai các biện pháp phòng, chống dịch COVID-19.
Dừng toàn bộ xe chở khách từ TP Hồ Chí Minh vào Lâm Đồng từ 30/5
[PLVN] - Cùng với việc khẩn trương truy vết F1, F2 của bệnh nhân Covid-19 từng đến địa phương, tỉnh Lâm Đồng chỉ đạo dừng toàn bộ các loại xe vận chuyển hành khách từ Tp HCM vào tỉnh Lâm Đồng từ 0h ngày 30/5.
Dừng tổ chức hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng từ 0h ngày 29/5
[PLVN] - Để quyết liệt triển khai các biện pháp phòng, chống dịch COVID-19 trên địa bàn TP, UBND TP Hà Nội yêu cầu dừng tổ chức hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng tại các cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng, điểm nhóm sinh hoạt tôn giáo tập trung từ 0h ngày 29/5/2021.
Những điểm bệnh nhân COVID-19 từng đến ở Đà Lạt
[PLVN] - Tối muộn 28/5, Trung tâm kiểm soát bệnh tật Lâm Đồng phát đi thông báo khẩn tìm người đến một số địa điểm mà bệnh nhân COVID-19 liên quan Hội thánh Truyền giáo Phục hưng từng đến trên địa bàn.
Các cấp Công đoàn huyện Văn Chấn tích cực trong phòng, chống dịch COVID-19
[PLVN] - Trước diễn biến phức tạp của đại dịch COVID-19, các cấp công đoàn huyện Văn Chấn [Yên Bái] đã tăng cường các biện pháp phòng, chống dịch bệnh, nhất là khi đã có trường hợp tiếp xúc gần với bệnh nhân nhiễm SARS Cov-2 trở về địa phương.
Hà Nội cấp bách kiện toàn lại Tổ COVID cộng đồng
[PLVN] - UBND TP Hà Nội chỉ đạo UBND các quận, huyện, thị xã chỉ đạo các xã, phường, thị trấn rà soát lại Tổ COVID cộng đồng và phối hợp Công an TP kiện toàn lại Tổ COVID cộng đồng.
Lâm Đồng: Xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên liên quan “tín dụng đen”, mua bán đất trái quy định
[PLVN] - Đó là nội dung đáng chú ý tại văn bản về tăng cường quản lý cán bộ đảng viên, công chức, viên chức, người lao động do Ban Thường vụ Tỉnh ủy Lâm Đồng vừa ban hành.
Ca mắc COVID-19 cộng đồng đầu tiên tại Long An có liên quan đến Hội thánh truyền giáo Phục hưng
[PLVN] - Đêm 27/5, Ban chỉ đạo phòng chống dịch COVID-19 tỉnh Long An đã tổ chức họp khẩn sau khi xác định được một người sống tại tổ 17, ấp 4, xã Long Hậu, huyện Cần Giuộc, Long An có kết quả xét nghiệm dương tính với virus SARS-CoV-2.
Công bố danh sách 95 người trúng cử đại biểu HĐND TP Hà Nội khóa XVI
[PLVN] - Theo thẩm quyền, Ủy ban Bầu cử TP Hà Nội đã công bố danh sách 95 đại biểu HĐND TP Hà Nội nhiệm kỳ 2021-2026.
Chiến thuật ứng phó đúng đắn, tập trung xử lý 2 chùm ca bệnh mới
[PLVN] - Chiến thuật ứng phó với dịch COVID-19 của TP vẫn đúng đắn, hiệu quả. Cơ bản các chùm ca bệnh đã được kiểm soát, chỉ còn 2 chùm ca bệnh mới đang được các lực lượng chức năng tập trung khoanh vùng, dập dịch.