LÝ THUYẾT VỀ VÙNG PHÁT TRIỂN GẦN NHẤT CỦA VYGOTSKY
Công trình nghiên cứu của Lev Vygotsky [1934] đã trở thành nền tảng cho rất nhiều nghiên cứu và học thuyết về phát triển nhận thức trong suốt nhiều thập kỷ, đặc biệt là công trình của ông về Lý thuyết Phát triển Xã hội. Trong đó, ông đưa có đưa ra lý thuyết về VÙNG PHÁT TRIỂN GẦN [ZPD - Zone of Proximal Development] đề cập đến việc học tập và thực hiện độc lập một nhiệm vụ thông qua tương tác của
trẻ với bạn bè hoặc những người xung quanh.
Theo ông, vùng phát triển hiện tại là mức độ phát triển mà ở đó người học có thể tự tiếp thu, tự giải quyết vấn đề một cách độc lập không cần sự giúp đỡ của người lớn. Còn vùng phát triển gần nhất là mức độ phát triển cao hơn so với vùng phát triển hiện tại mà ở đó trẻ chỉ có thể giải quyết được vấn đề khi có sự giúp đỡ của người lớn.
Ví dụ, một đứa trẻ có thể không tự mình cột dây giày và sẽ mất một khoảng thời gian khá lâu để thực hiện được việc đó. Nhưng trẻ có thể thực hiện được nếu có tương tác, hướng dẫn của người lớn. Từ đó, trẻ sẽ phát triển được kỹ năng này và có khả năng thực hiện độc lập vào những lần tiếp theo.
Như vậy, nhiệm vụ của giáo viên và các bậc phụ huynh không chỉ là xác định được vùng phát triển hiện tại mà cần phải nhận thức được vùng phát triển gần nhất của trẻ. Ngoài ra, cần nắm vững mức độ có thể phát triển được của mỗi trẻ để lựa chọn những phương pháp dạy học phù hợp.
Khi các em đạt tới vùng phát triển gần nhất nghĩa là các em đang ở “vùng phát triển hiện tại” nhưng ở trình độ mới cao hơn. Sau đó chúng ta lại tiếp tục tổ chức đưa các em tới “vùng phát triển gần nhất” mới để sau đó nó lại trở về “vùng phát triển hiện tại”. Cứ tiếp tục như vậy sự phát triển của các em đi từ nấc thang này đến nấc thang khác cao hơn.
Piaget vs Vygotsky
Bài viết này cố gắng cung cấp sự hiểu biết về hai lý thuyết của Jean Piaget và Lev Vygotsky, làm nổi bật những điểm giống và khác nhau giữa cách tiếp cận của Piaget và Vygotsky. Jean Piaget và Lev Vygotsky là hai nhà tâm lý học phát triển, những người đã đóng góp to lớn cho lĩnh vực Tâm lý học thông qua các lý thuyết của họ về sự phát triển nhận thức của trẻ em. Piaget có thể được coi là một trong những trụ cột lớn khi nói đến sự phát triển Nhận thức trong Tâm lý học phát triển, đặc biệt là do lý thuyết của ông về sự phát triển nhận thức, tập trung vào sự tiến triển của trẻ em đến các giai đoạn khác nhau khi chúng đạt được sự trưởng thành. Ngược lại, Vygotsky trình bày lý thuyết Văn hóa xã hội của ông về sự phát triển, trong đó nhấn mạnh đến ảnh hưởng của văn hóa và ngôn ngữ đối với sự phát triển nhận thức của trẻ em.
Lý thuyết Piaget là gì?
Theo lý thuyết phát triển nhận thức của Jean Piaget, tất cả con người đều trải qua sự tương tác giữa sự phát triển bên trong và trải nghiệm với thế giới xung quanh, điều này tạo ra sự thay đổi trong cuộc sống. Điều này xảy ra theo hai cách, trước hết là thông qua việc bổ sung thông tin mới vào các ý tưởng hiện có được gọi là đồng hóa và sửa đổi các lược đồ nhận thức [lối tắt tinh thần] để kết nối thông tin mới được gọi là chỗ ở. Theo Piaget, tất cả trẻ em đều trải qua bốn giai đoạn phát triển nhận thức. Họ đang,
- Giai đoạn cảm biến - Giai đoạn tiền phẫu thuật - Giai đoạn vận hành bê tông
- Giai đoạn hoạt động chính thức
Từ khi một đứa trẻ được sinh ra cho đến khi được khoảng hai tuổi, đứa trẻ đang trong giai đoạn vận động nhạy cảm. Trong giai đoạn này, đứa trẻ phát triển các giác quan và kỹ năng vận động cho phép trẻ hiểu được môi trường. Ngoài ra, anh ta học về tính lâu dài của đối tượng, đề cập đến việc nhận thức rằng một đối tượng tồn tại mặc dù nó không thể nhìn thấy, nghe thấy hoặc chạm vào. Vào cuối hai tuổi, trẻ chuyển sang giai đoạn tiền hoạt động kéo dài cho đến khi trẻ được khoảng bảy tuổi. Mặc dù đứa trẻ không thể tham gia vào các hoạt động trí óc về sự hiểu biết thực sự về số lượng và các mối quan hệ nhân quả, nhưng đứa trẻ nhanh chóng tham gia vào việc tiếp thu những từ mới làm biểu tượng cho những thứ xung quanh mình. Người ta nói rằng trẻ em ở giai đoạn này rất hướng tâm, có nghĩa là mặc dù thực tế đứa trẻ có thể nói, nhưng nó không hiểu quan điểm của người khác. Khi đứa trẻ chuyển sang giai đoạn vận hành Bê tông kéo dài đến mười hai tuổi, đứa trẻ bắt đầu hiểu các mối quan hệ cụ thể như toán học đơn giản và số lượng. Đến giai đoạn này, sự phát triển nhận thức của trẻ phát triển rất nhiều. Cuối cùng, khi trẻ đạt đến giai đoạn hoạt động chính thức, trẻ đã rất trưởng thành về mặt ý thức, hiểu biết của trẻ về các mối quan hệ trừu tượng như giá trị, logic rất nâng cao. Tuy nhiên, Lev Vygotsky đã đưa ra một cách tiếp cận khác đối với sự phát triển nhận thức của trẻ em thông qua lý thuyết phát triển văn hóa - xã hội của ông.
Theo lý thuyết Văn hóa - xã hội về sự phát triển, sự phát triển nhận thức của trẻ bị ảnh hưởng rất nhiều bởi các tương tác xã hội và văn hóa xung quanh trẻ. Khi đứa trẻ tương tác với những người khác, các giá trị và chuẩn mực gắn liền với một nền văn hóa sẽ được truyền đến đứa trẻ nơi nó ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức của nó. Do đó, để hiểu sự phát triển là hiểu bối cảnh văn hóa mà đứa trẻ lớn lên.Vygotsky cũng nói đến một khái niệm gọi là Giàn giáo đề cập đến việc cung cấp các manh mối cho một đứa trẻ để giải quyết vấn đề mà không cần đợi đứa trẻ đạt được những điều cần thiết. giai đoạn phát triển nhận thức. Ông tin rằng thông qua tương tác xã hội, đứa trẻ không chỉ có tiềm năng giải quyết các vấn đề mà còn sử dụng các chiến lược khác nhau cho tương lai.
Vygotsky coi ngôn ngữ là một phần quan trọng trong lý thuyết của mình vì ông quan niệm rằng ngôn ngữ có một vai trò đặc biệt trong sự phát triển nhận thức. Đặc biệt ông nói về khái niệm tự sự. Trong khi Piaget tin rằng điều này là tập trung, Vygotsky coi tự nói chuyện như một công cụ định hướng hỗ trợ suy nghĩ và hướng dẫn hành động của các cá nhân. Cuối cùng, ông nói về một khu vực phát triển gần. Trong khi cả Piaget và Vygotsky đồng ý rằng có những hạn chế đối với sự phát triển nhận thức của trẻ em, Vygotsky không giới hạn đứa trẻ trong các giai đoạn phát triển. Thay vào đó, ông nói rằng nếu được hỗ trợ cần thiết, đứa trẻ có thể đạt được những nhiệm vụ đầy thách thức trong phạm vi phát triển gần.
Sự khác biệt giữa Lý thuyết Piaget và Vygotsky là gì?
Khi chú ý đến những điểm tương đồng trong lý thuyết của Piaget và Vygotsky, điều rõ ràng là cả hai đều xem trẻ em là những người học tích cực tham gia vào một cuộc xung đột nhận thức nơi việc tiếp xúc với môi trường xung quanh cho phép thay đổi hiểu biết của chúng. Cả hai đều tin rằng sự phát triển này giảm dần theo tuổi tác. Tuy nhiên, có sự khác biệt lớn giữa cả hai.
• Ví dụ, trong khi đối với sự phát triển của Piaget đi trước việc học, thì Vygotsky tin rằng điều này sẽ ngược lại. Ông nói rằng chính học tập xã hội có trước sự phát triển. Đây có thể được coi là điểm khác biệt chính giữa hai lý thuyết.
• Ngoài ra, mặc dù Piaget chỉ định phát triển nhận thức cho các giai đoạn phát triển có vẻ khá phổ biến, Vygotsky sử dụng một cách tiếp cận khác tạo ra sự nổi bật đối với văn hóa và các tương tác xã hội làm phương tiện định hình sự phát triển.
• Một sự khác biệt khác giữa hai lý thuyết bắt nguồn từ sự chú ý đến các yếu tố xã hội. Piaget tin rằng việc học tập là một cuộc khám phá độc lập hơn trong khi Vygotsky coi đó là một nỗ lực hợp tác, đặc biệt là thông qua khu vực phát triển gần khi một đứa trẻ đang được hỗ trợ để phát triển khả năng của mình.
Tóm lại, cả Piaget và Vygotsky đều là những nhà tâm lý học phát triển, những người đã trình bày các lý thuyết về sự phát triển nhận thức của trẻ em và thanh thiếu niên với quan điểm cá nhân là một người học tích cực sử dụng môi trường cho sự phát triển nhận thức của mình. Tuy nhiên, điểm khác biệt chính là trong khi Piaget sử dụng các giai đoạn phát triển phổ quát và cách tiếp cận khá độc lập với người học, Vygotsky nhấn mạnh đến các yếu tố xã hội và các tương tác xã hội ảnh hưởng đến sự phát triển. Một đặc điểm quan trọng khác là Vygotsky chú trọng nhiều đến các thuộc tính văn hóa như ngôn ngữ và văn hóa nói chung tạo ra tác động đến sự phát triển nhận thức của cá nhân, điều này còn thiếu trong lý thuyết của Piaget.
//fds.oup.com/www.oup.com/pdf/elt/catalogue/0-19-442160-0-a.pdf
//www.muskingum.edu/~psych/psycweb/history/vygotsky.htm LEV SEMYONOVICH VYGOTSKY VÀ LÝ THUYẾT VĂN HÓA XÃ HỘI Lev Semyonovich Vygotsky sinh tại phía Tây nước Nga [Belorussia] năm 1896. Ông tốt nghiệp ngành luật tại Đại học Tổng hợp Moscow. Sau khi tốt nghiệp đại học, ông đi dạy ở một số cơ sở đào tạo khác nhau. Dự án nghiên cứu lớn đầu tiên của Vygotsky là vào năm 1925 về tâm lý học nghệ thuật. Một vài năm sau ông theo đuổi lĩnh vực này như một nhà tâm lý học và làm việc chung với Alexander Luria và Alexei Leontiev. Họ cùng nhau khởi đầu trường phái Vygotsky về tâm lý học. Vygotsky không được đào tạo chính qui về tâm lý học, nhưng tâm lý học đã mê hoặc và lôi cuốn ông. Vygotsky chết năm 1934 vì bệnh lao phổi. Ngay cả sau khi chết, các tư tưởng của Vygotsky vẫn không được nhà nước thừa nhận, tuy nhiên nó vẫn tồn tại và phát triển sinh động bởi các học trò của ông.
Khi chiến tranh lạnh kết thúc, các công trình của Vygotsky được phát hiện. Ông đã viết một số bài báo và một số sách về lý thuyết và tâm lý học của ông, trong đó có cuốn “Tư duy và ngôn ngữ” [1934]. Nghiên cứu của Vygotsky về việc trẻ em giải quyết những vấn đề chúng gặp phải vượt lên trên mức độ phát triển của chúng như thế nào đã đưa ông đến chỗ sáng tạo ra lý thuyết về “Vùng Phát triển Gần” [the Zone of Proximal Development]. Đó là lý do giải thích tại sao lý thuyết tâm lý học phát triển của Vygotsky đã có ảnh hưởng sâu sắc ở Nga.
4 NGUYÊN LÝ CƠ BẢN LÀM NỀN TẢNG CHO LÝ THUYẾT CỦA VYGOTSKY Trẻ em tự xây dựng nền kiến thức của mình Sự phát triển không thể tách rời khỏi bối cảnh xã hội cụ thể Học tập đem lại sự phát triển Ngôn ngữ đóng vai trò trung tâm trong việc phát triển trí tuệ Lí thuyết văn hóa xã hội của Vygotsky: Vygotsky được biết đến như một nhà tâm lý giáo dục với lý thuyết văn hóa xã hội. Lý thuyết này cho rằng, sự tương tác xã hội làm cho tư duy và hành vi của trẻ từng bước từng bước thay đổi một cách liên tục trong bối cảnh văn hóa[Woolfolk, 1998]. Về cơ bản, lý thuyết của Vygotsky cho rằng, sư phát triển phụ thuộc vào tương tác giữa người với người và bằng các công cụ là những gì mà văn hóa cung cấp để giúp sự hình thành một quan niệm riêng về thế giới. Có ba con đường mà qua đó văn hóa được truyền từ người này đến người khác. Thứ nhất là học tập bằng cách bắt chước, khi mà một người cố gắng bắt chước hoặc sau chép lại suy nghĩ, hành vi của người khác [ví dụ như khi người ta cố gắng lặp lại cách lập luận, hành vi, cử điệu .v.v. của một thần tượng]. Thứ hai là học nhờ sự dạy dỗ, hướng dẫn, cách học này liên quan đến việc ghi nhớ những hướng dẫn, chỉ bảo của giáo viên và sau đó ngươi học dùng những hướng dẫn này mà tự điều chỉnh bản thân. Cuối cùng là học tập hợp tác, cách học này liên quan đến việc một nhóm người cố gắng hiểu nhau và làm việc chung với nhau để học một kỹ năng cụ thể [Tomasello, 1993]. Ở lý thuyết của Vygotsky kết hợp cả môi trường xã hội và vấn đề nhận thức.. Trẻ em học được cách tư duy và hình thành các hành vi làm nên một con người có văn hóa thông quan tương tác với những người có hiểu biết cao hơn. Vygotsky tin rằng tương tác xã hội sẽ đưa tới sự thay đổi thường xuyên trong nhận thức và hành vi của trẻ. Những nhận thức và hành vi này rất khác biệt nhau giữa các nền văn hóa, các nền văn minh khác nhau [Berk, 1994]. Lý thuyết văn hóa xã hội bao gồm một số thành phần giúp cho việc thực hiện nó. Biểu đồ ở phía trên [trong khung] chỉ ra các nguyên tắc cốt lõi trong lý thuyết văn hóa xã hội của Vygotsky về sự phát triển. Về ngôn ngữ cá nhân chẳng hạn, có thể quan sát điều này khi đứa trẻ tự nói với mình về kế hoạch hoặc để tự hướng dẫn hành vi của chính nó [thường thấy điều này ở trẻ trước tuổi đến trường]. Khi đứa trẻ phải thực hiện một nhiệm vụ [công việc] khó khăn mà chúng chưa biết phải làm thế nào, chúng thường sử dụng ngôn ngữ cá nhân trong khi đang làm việc [vừa làm vừa nói lẩm bẩm về từng bước công việc]. Trong trường hợp này, ngôn ngữ nói giúp cho trẻ hoàn thành được nhiệm vụ của mình. Vygotsky tin rằng, ngôn ngữ nói thay đổi theo lứa tuổi và ngày càng nhỏ đi về âm lượng để trở thành lời nói thầm trong đầu [tư duy]. Thành phần thứ hai trong lý thuyết văn hóa xã hội là vùng phát triển gần “the zone of proximal development” [ZPD]. Vygotsky cho rằng các khoa sư phạm tạo nên quá trình học và các quá trình này đưa tới sự phát triển và sự phát triển này là kết quả tất yếu trong “vùng phát triển gần”. Khái niệm này bắt nguồn ở chỗ với sự giúp đỡ của người khác, đứa trẻ có thể hoàn thành được một nhiệm vụ mà trước đó chính nó không thể tự hoàn thành được. Vygotsky mô tả ZPD là sự khác biệt giữa mức độ phát triển thực tế [xác định bởi khả năng giải quyết vấn đề một mình] và mức độ phát triển có thể đạt được [xác định qua khả năng giải quyết vấn đề khi có sự giúp đỡ, hướng dẫn của người lớn hoặc cộng tác với người có kiến thức nhiều hơn]. Kết quả của quá trình này là đứa trẻ trở nên xã hội hóa nhiều hơn trong ảnh hưởng văn hóa và điều này đem lại sự phát triển về nhận thức [Moll, 1994]. Để ZPD thành công, nó cần có hai đặc trưng. Đặc trưng thứ nhất liên quan đến các đặc điểm của bản thân trẻ, còn được gọi là đặc trưng mang tính chủ thể. Thuật ngữ này mô tả quá trình hai cá nhân bắt đầu nhiệm vụ với những hiểu biết khác nhau, nhưng cuối cùng đạt đến mức có thể chia sẻ hiểu biết với nhau. Đặc trưng thứ hai là sự hỗ trợ mang tính xã hội, điều có ý nói đến sự thay đổi của hỗ trợ xã hội đối với các khóa học. Nếu sự hỗ trợ xã hội thành công thì mức độ thông thạo của trẻ về khả năng thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sẽ tăng lên. Sự phù hợp giữa hai đặc trưng này là điều rất quan trọng khi muốn áp dụng ZPD thành công. ZPD có liên hệ với việc đánh giá, đặc biệt là liên quan đến các vấn đề học tập và hành vi của trẻ. Trong cuốn sách, Scaffolding Children's Learning, Berk và Winsler bàn về những điều không thỏa mãn ở lý thuyết của Vygotsky đối với việc kiểm tra thành tích và khả năng của trẻ khi đo lường khả năng học tâp của trẻ. Hai đứa trẻ có thể khác nhau về chất trong vùng phát triển gần, một đứa có thể tự mình làm rất tốt công việc, trong khi đứa kia có thẻ cần đến một vài sự trợ giúp nào đó. Do đó, ZPD chủ yếu được dùng để xác đinh sự sẵn sàng ở trẻ đối với nội dung dạy học nào đó hay không mà thôi. So sánh Vygotsky và Piaget: Ý tưởng và lý thuyết của Vygotsky thường được đem so sánh với Jean Piaget, đặc biệt là về lý thuyết phát triển nhận thức của ông. Về sự phát triển nhận thức, hai nhà khoa học này có sự giải thích trái ngược nhau về một số điểm.. Trái ngược với quan niệm vùng phát triển gần của Vygotsky, Piaget cho rằng, nguồn gốc quan trọng nhất của sự nhận thức là ở chính đứa trẻ. Tuy nhiên, Vygotsky lại cho rằng, môi trường xã hội có thể giúp phát triển nhận thức của trẻ. Môi trường xã hội là một yếu tố quan trọng giúp cho đứa trẻ thích ứng về mặt văn hóa với tình trạng mới khi cần. Cả Vygotsky và Piaget đều có chung một mục tiêu là tìm ra sự phát triển trí tuệ ở trẻ Piaget chỉ ra rằng, trẻ em hoạt động một cách độc lập trong thế giới vật chất để khám phá các mà nó quan tâm. Vygotsky, ở khía cạnh khác, đã viết trong cuốn Tư duy và Ngôn ngữ [Thought and Language] rằng hoạt động trí tuệ của người là kết quả của học tập mang tính xã hội. Khi đứa trẻ đã thực hiện thành thạo một nhiệm vụ nào đó, nó sẽ quan tâm đến việc đối thoại về nhiệm vụ đó với người khác, chính điều này đã đưa Vygotsky đến chỗ tin rằng, thành quả về ngôn ngữ chính là thời điểm quan trọng nhất trong cuộc sống của trẻ. Tóm lại, lý thuyết của Piaget nhấn mạnh đến sự thay đổi trong nhận thức phổ quát, đang khi đó lý thuyết của Vygotsky đưa ta đến hy vọng về sự phát triển ở mức cao hơn, tùy thuộc vào vốn văn hóa của trẻ và môi trường. Lý thuyết của Piaget nhấn mạnh đến con đường tự nhiên của nhận thức, trong khi đó, lý thuyết của Vygotsky quan tâm đến sự phát triển theo con đường văn hóa. [Sưu tầm]