Chất chống oxy hóa là những chất có thể ngăn ngừa hoặc làm chậm các tổn thương cho các tế bào gây ra bởi các gốc tự do.
Hiện việc sử dụng sản phẩm bổ sung chất chống oxy hóa đang ngày càng trở nên phổ biến. Tuy nhiên, nếu bổ sung không đúng cách sẽ gây hại. Vậy bổ sung các chất này như thế nào cho an toàn?
Lợi ích của các chất chống ô xy hóa
Gốc tự do trong cơ thể luôn luôn được tạo ra khi cơ thể tiêu hóa thức ăn và phản ứng với môi trường. Các yếu tố làm tăng sản xuất các gốc tự do có thể xuất phát từ bên trong cơ thể [như tình trạng viêm nhiễm] hoặc bên ngoài như ô nhiễm không khí, tiếp xúc với tia cực tím và khói thuốc lá, hóa chất công nghiệp như thuốc trừ sâu, …
Nếu số lượng các gốc tự do này vượt quá khả năng cân bằng, điều chỉnh của cơ thể sẽ gây ra tình trạng stress oxy hóa. Theo thời gian, điều này sẽ góp phần gây lão hóa và phát triển nhiều bệnh, bao gồm cả ung thư.
Các chất chống ô xy hóa được cho là giúp trung hòa các gốc tự do trong cơ thể, ngăn ngừa hoặc làm chậm các tổn thương cho các tế bào gây ra bởi các gốc tự do, giữ cho các tế bào của cơ thể bạn khỏe mạnh, từ đó giúp tăng cường sức khỏe tổng thể.
Một số chất có tác dụng chống oxy hóa như: Vitamin A, C, E và khoáng chất selen. Các nguồn chất chống oxy hóa có thể là tự nhiên hoặc tổng hợp.
Dùng liều cao có thể gây hại
Để ngăn ngừa bệnh tật và lão hóa, nhiều người đã tự ý mua bổ sung các chất này. Tuy nhiên, uống bổ sung chất chống oxy hóa với liều lượng lớn không được khuyến khích vì nhiều lý do:
Có thể làm giảm hiệu suất tập thể thao
Cơ thể bạn sẽ tạo ra các gốc tự do như một sản phẩm phụ của quá trình chuyển hóa năng lượng trong quá trình tập luyện. Khi mức độ tập luyện càng cao và trong thời gian dài, cơ thể bạn càng tạo ra nhiều gốc tự do. Các gốc tự do này có thể góp phần gây ra mệt mỏi và tổn thương cơ bắp nên nhiều người cho rằng, việc bổ sung chất chống oxy hóa có thể làm giảm tác hại của các gốc tự do này, do đó sẽ cải thiện hiệu suất tập thể dục và phục hồi cơ.
Tuy nhiên, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc bổ sung chất chống oxy hóa - đặc biệt là vitamin C và E - có thể cản trở cách cơ thể bạn thích nghi với việc tập thể dục và thậm chí loại bỏ một số lợi ích sức khỏe liên quan đến việc tập thể dục.
Stress oxy hóa gây ra bởi các gốc tự do đối với các tế bào của cơ thể được cho là nguyên nhân chính dẫn đến sự phát triển của ung thư. Kể từ khi chất chống oxy hóa được cho là trung hòa các gốc tự do, việc bổ sung chất chống oxy hóa đã được suy đoán có khả năng làm giảm nguy cơ phát triển hoặc tử vong do ung thư.
Tuy nhiên, một số phân tích tổng hợp đã chỉ ra rằng việc bổ sung chất chống oxy hóa không làm giảm nguy cơ mắc nhiều loại ung thư cũng như không giảm nguy cơ tử vong do ung thư. Trên thực tế, việc sử dụng sản phẩm bổ sung chất chống oxy hóa không đúng cách thậm chí có thể làm tăng nguy cơ mắc một số bệnh ung thư.
Một số phân tích tổng hợp đã phát hiện ra rằng bổ sung beta-carotene, một tiền chất của vitamin A, làm tăng nguy cơ ung thư bàng quang và ung thư phổi ở những người hút thuốc.
Đối với selen, có thể giúp ngăn ngừa ung thư ở những người có hàm lượng khoáng chất thấp hoặc ở những người có nguy cơ ung thư cao. Tuy nhiên, cần nghiên cứu thêm trước khi có thể khuyến nghị selen cho mục đích này.
Có thể gây ra dị tật bẩm sinh
Vitamin A rất quan trọng cho sự tăng trưởng và phát triển của thai nhi, nhưng khi bổ sung ở liều lượng cao có thể làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh. Do đó, phụ nữ mang thai không nên bổ sung vitamin A liều cao.
Beta-carotene, tiền chất của vitamin A, không được chứng minh là có thể dẫn đến dị tật bẩm sinh. Nhưng do dùng chất bổ sung lâu dài này có liên quan đến ung thư, nên phụ nữ mang thai cần tham khảo ý kiến bác sĩ.
Nên bổ sung chất chống oxy hóa từ thực phẩm
Bổ sung chất chống oxy hóa từ thực phẩm thay vì dùng chất bổ sung sẽ an toàn và lành mạnh hơn. Tất cả các loại thực phẩm đều chứa các chất chống oxy hóa khác nhau với số lượng khác nhau, vì vậy, điều quan trọng là phải bao gồm nhiều loại thực phẩm trong chế độ ăn uống của bạn.
Chất chống oxy hóa được tìm thấy trong hầu hết các loại thực phẩm, nhưng các nguồn gốc thực vật như trái cây và rau quả đặc biệt giàu chất này, bao gồm: Rau [bông cải xanh, ớt chuông, rau bina]; trái cây [cam, táo, các loại quả mọng]; ngũ cốc nguyên hạt [yến mạch, gạo lứt]; các loại đậu [đậu đỏ, …]; các loại hạt [quả óc chó, hồ đào, hạnh nhân]; đồ uống [trà, cà phê, …].
Mất cân bằng oxy hóa là tình trạng rất dễ xảy ra với nhiều người vì nó là một phần tất yếu của cơ thể. Điều đáng nói là, nếu không kiểm soát nó tốt, dần dần nó sẽ gây ra những bệnh lý nguy hại cho sức khỏe của chúng ta.
06/09/2021 | Các dưỡng chất cần cho hệ miễn dịch mà bạn không nên bỏ qua
05/08/2021 | Gợi ý những mẹo giúp quản lý hệ thống miễn dịch suy yếu
1. Nguyên nhân gây mất cân bằng oxy hóa
1.1. Thế nào là mất cân bằng oxy hóa
Quá trình oxy hóa được bắt đầu với các phân tử còn gọi là các gốc tự do. Nó chính là sản phẩm của việc tiếp xúc với không khí ô nhiễm, tia X, thuốc trừ sâu, thuốc lá,... hoặc quá trình chuyển hóa tế bào. Sự dư thừa quá mức gốc tự do khiến cho cấu trúc tế bào gồm có màng tế bào da và DNA bị hỏng. Khi cơ thể sản xuất các gốc tự do vượt quá khả năng kiểm soát sẽ gây ra mất cân bằng oxy hóa.
1.2. Tại sao lại xảy ra tình trạng mất cân bằng oxy hóa
Sở dĩ tình trạng mất cân bằng oxy hóa xảy ra là do sự tác động của những yếu tố sau:
Nguyên nhân gây mất cân bằng oxy hóa
- Không khí ô nhiễm.
- Uống nhiều bia, rượu.
- Hít khói thuốc lá.
- Chất độc hại.
- Hàm lượng đường ở trong máu cao.
- Sử dụng chất béo không no quá nhiều.
- Bức xạ.
- Vi nấm, vi khuẩn hoặc virus gây nhiễm trùng.
- Hấp thụ quá mức kẽm, đồng, magie, sắt.
- Trong cơ thể có quá ít hoặc quá nhiều oxy.
- Tổn thương mô do tập thể dục với cường độ cao trong thời gian dài.
- Thiếu chất chống oxy hóa.
- Bổ sung dư thừa chất chống oxy hóa nhân tạo.
2. Tác hại và cách kiểm soát cân bằng oxy hóa
2.1. Tác hại
Đối với cơ thể của mỗi con người thì oxy hóa là một quá trình bình thường và rất cần thiết diễn. Bản thân các gốc tự do khi hoạt động đúng cách sẽ giúp cơ thể chống lại mầm bệnh nhưng khi xảy ra tình trạng mất cân bằng oxy hóa thì chúng bắt đầu tấn công mô mỡ, protein và DNA trong cơ thể. Theo thời gian, sự tấn công này có thể gây ra nhiều bệnh lý như:
- Đái tháo đường.
- Xơ cứng mạch máu.
- Xơ vữa động mạch.
- Viêm nhiễm.
- Tăng huyết áp.
- Ung thư.
- Bệnh tim mạch.
- Lão hóa.
- Bệnh Parkinson, Alzheimer.
2.2. Biện pháp phòng ngừa và kiểm soát
Mỗi chúng ta không ai có thể tránh được hiện tượng mất cân bằng oxy hóa trong cơ thể mình nhưng lại có thể khắc phục nó bằng cách:
- Bổ sung thêm cho cơ thể những loại thực phẩm có nhiều chất chống oxy hóa.
Để cơ thể được bảo vệ trước sự tấn công của các gốc tự do thì chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa rất quan trọng. Muốn làm được điều này, trong thực đơn mỗi ngày cần bổ sung một số loại thực phẩm như: cam, quýt, cherry, cà chua, tỏi, quế, rau cải xanh,... Những thực phẩm này có thể được chế biến dưới dạng salad, xay sinh tố,... để cho khẩu phần ăn thêm đa dạng.
Bổ sung thực phẩm giàu chất chống oxy hóa giúp kiểm soát tốt tình trạng mất cân bằng oxy hóa
- Dùng nước ion chứa nhiều kiềm
Nước ion kiềm có thể giúp trung hòa gốc tự do. Các nhà khoa học Nhật Bản cho rằng hàm lượng lớn Hydro hoạt tính trong nước điện giải có thể trung hòa gốc tự do và khử khuẩn. Không những thế nó còn có thể thẩm thấu sâu vào tế bào để loại bỏ các gốc tự do có hại đồng thời lưu giữ hoạt chất có lợi. Vì thế, uống nước ion kiềm có nhiều Hydro vừa ngăn ngừa lão hóa, cải thiện hệ miễn dịch vừa tăng cường chức năng nội tạng.
- Dùng thực phẩm chức năng có tác dụng chống oxy hóa
Có một số loại thực phẩm chức năng giúp chống lại hiện tượng mất cân bằng oxy hóa nhưng để đảm bảo an toàn thì cần có sự tư vấn và chỉ định từ bác sĩ.
- Có lối sống khoa học
Mất cân bằng oxy hóa cũng có thể được phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả thông qua việc tạo cho mình thói quen sống lành mạnh như:
+ Tập thể dục thể thao đều đặn: việc làm này không những cải thiện hệ thống miễn dịch, giảm nguy cơ đối với bệnh ung thư mà còn làm tăng mức độ chống oxy hóa tự nhiên. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc luyện tập thể thao cần vừa phải, không quá sức để tránh những ảnh hưởng xấu cho sức khỏe.
+ Tránh xa thuốc lá: trong khói thuốc có nhiều nicotin sẽ làm sản sinh các gốc tự do có hại nên muốn phòng ngừa và kiểm soát tình trạng mất cân bằng oxy hóa thì tuyệt đối không nên hút thuốc lá.
Ngủ nghỉ có giờ giấc khoa học giúp cho các hoạt động của cơ thể được cân bằng
+ Ngủ nghỉ có giờ giấc: việc làm này có tác dụng duy trì sự cân bằng hoạt động của cơ thể. Khi ngủ nghỉ với một giờ giấc khoa học, thời gian ngủ mỗi ngày đủ 6 - 8 tiếng sẽ làm kích thích sản sinh hormone và các chất chống oxy hóa, giúp tái tạo năng lượng và cân bằng gốc tự do.
+ Thận trọng với hóa chất: các loại hóa chất độc hại vẫn đang được sử dụng rất nhiều trong cuộc sống hàng ngày và gây ra nhiều nguy hại cho sức khỏe. Vì thế, để kiểm soát tốt tình trạng mất cân bằng oxy hóa thì hãy tránh tiếp xúc nhiều với chúng.
+ Không ăn quá nhiều: đây là việc làm khiến cho cơ thể dễ bị mất cân bằng oxy hóa. Vì thế tốt nhất nên chia nhỏ bữa ăn hàng ngày theo khẩu phần thích hợp với cơ thể của từng người.
+ Sử dụng kem chống nắng: dùng kem chống nắng đều đặn vừa ngăn ngừa được tác động xấu của tia cực tím vừa chống oxy hóa, nhất là oxy hóa da hiệu quả.
+ Ít dùng chất kích thích: chất kích thích dù dưới dạng nào cũng làm cho cơ thể sản sinh quá mức gốc tự do nên hãy hạn chế sử dụng những thực phẩm chứa chất này.
+ Khám sức khỏe định kỳ: thông qua việc làm này chúng ta sẽ biết được tình trạng sức khỏe của mình ra sao, có bất thường nào không từ đó sớm có biện pháp khắc phục, tránh những hệ lụy xấu.
Nói tóm lại, tình trạng mất cân bằng oxy hóa không chừa ai cả, nó có thể ghé thăm chúng ta bất kỳ thời điểm nào. Tuy nhiên, bằng cách lựa chọn những chế độ ăn uống khoa học, lối sống lành mạnh, luyện tập thể dục,... mỗi chúng ta có thể chủ động phòng ngừa và kiểm soát nó tốt nhất để ngăn ngừa những bệnh lý nguy hại cho sức khỏe.
Nếu cần tư vấn hay giải đáp thêm các vấn đề liên quan đến hiện tượng này, bạn đọc có thể liên hệ hotline 1900 56 56 56, chuyên viên y tế của Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC luôn sẵn lòng lắng nghe và chia sẻ cùng bạn những thông tin hữu ích nhất.